ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (pod: wstyd; XVII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		niewstyd
D.		niewstydu
C.		niewstydowi
B.	uż. nżyw.	niewstyd
N.		niewstydem
Ms.		niewstydzie
W.		niewstydzie

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	niewstydy
D.		niewstydów
C.		niewstydom
B.	uż. nosob.	niewstydy
N.		niewstydami
Ms.		niewstydach
W.	uż. osob.	niewstydowie

Znaczenia

1. »bezczelność, zuchwalstwo, brak wstydu«

Niewstydu nie mám tákiego/ iáko ty. Vide. Ták niewstydliwy nie iestem iáko ty. ManTobPhr 96.
Jáki niewstyd tego szálbierzá [kalwinisty Bezy]/ ták bespiecznie żártuie z táiemnic świętych Bożych. BirkNiedz 590.
Niéwstyd/ Impudentia [...] Inuerecundia [...] Impudica impudentia. Impudicitia [...]. Kn 540.
Po śmierci Mehmetowej jego przyjaciele prędko się rozwinęli na różnych sekt wiele: Abubequer Araby, z sobą Troglodyty, Persy Halli pociągnął, a Odeman Scyty, za Omarem dom wszytek otomański idzie. Ale i ci, przejrzawszy w swoim się niewstydzie i gusłach nieskończonych, różnie się kinęli [...]. TwarSLegK 169.
Celnictwo pełne niewstydu, o grosz ieden, o szeląg bez wstydu domaga się, Impudentiae plena sunt. Widzi że ubogi, nie masz co wziąć, krew z niego wysysa. MłodzKaz IV, 218.
Proszę uniżenie Wm.M.M. Páná/ ábyś się od tey spráwy (jeśli będzie miał tyle czołá y niewstydu/ żeby się z nią w tám tym sądzie ozwał [przeciwnik]) absentowáć nie raczył. DobrPol II, 63.
IMPUDENCE [...] NIEWSTYD Sromota, bezecność, niewstydliwość, Bezwstydność [...] Swiadoma iest niewstydliwość tey osoby. DanKolaDyk II, 148.
Niewstyd. Niewstydliwość. Unverschämtheit, Schamlosigkeit. éfronterie, impudence. § nienasycona niewstydliwość. T III 1050.

Związki frazeologiczne

zawiązać oczy niewstydem:

[...] zawiązawszy oczy Niewstydem gmin Krzyzakow oslep się potoczy Na Polską krew slachetną [...]. DrobOpow 77.

zawiązał komuś oczy niewstyd:

Hey komu Bog iest miły y kogo obchodzi Ta nieczesc Chrystusowa? komu się niegodzi Oyczyzny byc odrodkiem? niezawiązał komu Oczu niewstyd? Zabiegay cięszkiemu pogromu Zawczasu. DrobOpow 47.

2. »niemoralne postępowanie; rozwiązłość seksualna«

[Zwrot do różnowierców] Kwituiemy was y z niewstydow Ministrow wászych/ w ktorych oczy są cudzołostwá pełne/ y grzechu nieustawáiącego. BirkEgz 15.
[...] przyczyną [przechodzenia na islam jeńców chrześcijańskich] brańców owych cera i wiek młody, gdy na niewstyd wszelaki popuszczą im wodze, na której nie nowina paść i starym drodze. TwarSLegK 213.
Wstyd panieński na niewstyd psom Krymskim wydany, Niewinne obrócone dziateczki w pogany. ZimBSiel 149.
Iáká tám będzie konfuzya y krwawe zawstydzenie potępionych? gdy się ich ukryte niewstydy y zbrodnie przed iednym spowiednikiem świętokradzko często táione/ przed cáłym światem zwielką ich hańbą wyiáwią. BujnDroga 143.
[...] niedalekiego żałuję sąsiada, Słysząc, że mu się żona z pachołkiem przekrada. [...] śmierdzi cały dom, Kwoli jednej wszetecznej niewiasty niewstydom. PotMorKuk III 177.
Jadąc przez Łukowice wiele biedy narobili po wsi, gdzie co napadli to brali, z kobietami niewstydy czynili. OwsRocz 41.
[W kościołach] święte progi, filary, oczapy, Rospusna w swojej hołota niekarze, Sprofanowawszy niewstydami farby, Na wielkie wszyrz, wzdłuż porąbała karby. MałpaCzłow 168-169.
PAILLARDISE [...] NIERZĄD niewstyd porubstwo wszeteczeństwo nieczystość DanKolaDyk II, 323.
Iak wiele tákowych się znayduie [...] ktorzy to rozumieią [...] że im wolno we wszelákich niewstydách áż po uszy brodzić. DanOstSwada V, 22.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niewstydu patrzyć:

COQUETER (Parlant des dammes) [...] NIEWSTYDU patrzyć mowiąc o białogłowie wdzęcznemi oczami chłopow zwabiać. DanKolaDyk I, 367.

parać się niewstydem (sz. zm.):

[Wenera] ták wiele sprosnych popełniłá złości: Bo się raz zległá z Marsem drugi raz niewstydem Páráła z Anchizesem, niegdy z Adonisem. DamKuligKról 204.
Niech żona moiá będzie cudzołożną, Niechay z nią pełnią wszeteczność bezbożną Wszyscy, ktorzy się paráią niewstydem. ChrośJob 114.

płodzić niewstydy:

Słuchałeś łotrá [Mahometa]/ psiną oczy zákrywszy płodziłeś niewstydy: cierpże/ y kąpay się w tey sadzáwce/ ktora tákim nágotowána/ z ogniá y siárki. BirkOboz 37.
Prozerpino [...] Powiem jakić stoł w piekle bywa miły Jak z mężem płodzisz niewstydy [...]. LucChrośPhar 198.

3. »hańba«

Nigdy on [Cezar] tego pewnie nie doczeka Abym miał zywot w srogim brac niewstydzie Za poddanie się [...]. LucChrośPhar 108.
W wielkiey smiałosci kiedy biegą owi, Przez plac ktorym się dwa obozy dzielą; Niechcąc ku hańbie przysc y niewstydowi Brutowe Pułki na nich się ośmielą [...]. ChrośKon 254.

4. »bezczelny człowiek«

Biada wam, biada, strojni galantowie, parkotem niebu śmierdzący kozłowie – w kotłach siarczystych będziecie smażeni, w smole warzeni. Biada wam, którzy w nierządzie mieszkacie abo małżeńskiej wiary nie chowacie, wszeteczni ludzie, brzydcy niewstydowie, sprosni wieprzowie. BolesEcho 82.
Twój przodek [...] mężnym sercem w okazyjach stawał. A ty [...] z okazyi na pierwszy głos trąby bez serca, bez czoła uciekasz, substancyi zacnie z przodków nabytej lada jako i niepoczciwie zażywasz, burdelu, podwiki i wszelkiego nierządu pilnujesz, pijaku, kostyro, niecnoto, niewstydzie i obmierzły kiernozie [...]. MałpaCzłow 176.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: WSTYD, *BEZWSTYD, BEZWSTYDNOŚĆ, NIEWSTYDLIWOŚĆ.