hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
~ Pomienione garnce pozwolone nie będą osobom niepotrzebnym i do roboty niesposobnym, w czym atendencyją pilną mieć będzie im. p. podżupek. InsGór171478.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
mieć baczenie na kogoś, na coś (sz. zm.) || mieć baczenie nad kimś:
– Prosi Jey Msc aby pod miełością Małżenską Je[go] m[o]sc Pan Podkomorzy Małzonek iey bacenia Łaskawe miał na Hieronyma Młodnickiego, y Jadwigę Małzonkę iego, dla tego osobliwie isz przerzecona Jadwiga Młodnicka obiecała dziatkom Jey Msci zMałzonkiem swym słuzyc, na co ią zawiązała błogosławienstwem Bozym. OssJŻyw6v.
– Ná to mieć baczenie, áby Iárzyny co máią być do chowánia; w doły, dobrze obeschłe w piasczysty grunt w kopano. HaurEk9.
– Miey politowánie, baczenie, i cierpliwość nademną. PisMów II34.
– Báczyć, (mieć ná co Báczenie,) mam Baczenie. ErnHand72.
mieć kogo, co na baczeniu:
– Według tego tedy gdzie kto stada chowa, niech i niebo i pastwiska ma na baczeniu, a zwyczajem się, który za naukę stoi, rządzi. DorHipTur .
– To iednák mieć ná baczeniu, że ich nie zaráz z wiosny ruszáć trzebá tym przesadzániem, álę áż odużeie w onym máłym vliku, co w nim przeżimowałá [pszczoła]. OstrorNauka A4v.
– Mam to ná báczeniu/ ná piéczy/ mam oko ná to. Habeo rem antiquissimam. Kn385.
– Nie w smák poszło Dworowi/ że Commercia y hándle między Anglią y Portugálią wolne ná potym będą; á przypisuie to Párlámentowi/ rozumieiąc o támtym Krolu/ że on sam z osoby swoiey/ ná bárdzo przyiáźliwym baczeniu ma to wszytko/ co do wygody nászego Krolá należeć może. MerkPol113.
– IAKO rzecz kázdą w gospodárstwie trzebá mieć záwsze ná baczeniu, ták y koło Przędziwá, áby według czásu czáiu mieli Gospodarze y Gospodynie stáránie y pilny dozor. HaurEk13.
– Chłopá niedbáłego miec ná baczeniu, á ktoryby przez niedbálstwo, y przez iáką niesposobność nie zásiał włodárzowi raz dáć chłostę że go nie doyźrzał, á chłopu dwá rázy. HaurEk117.
(mieć) baczenie na kogo, na co:
– Bo jeśliś nie chciał mieć baczenia na powinność szlachecką, która wyciska przyjaźń bez dania przyjaźni dotrzymywać, tedyś miałmieć baczenie na urząd senatorski, któryć się niegodnie dostał. JazStadListyCz II185.
– Hojność biskupa Wircburskiego, baczenie jego na żołnierstwo. DembPrzew82.
– Którzy [słudzy] żadnego baczenia ná páńskie niedostatki/ y niewczásy nie máią/ záwsze do upadku y do utrat pánom pomagáią. StarPopr96.
– Aby J. K. M. także miłościwy wzgląd i baczenie pańskie mieć raczył na nie. AktaKrak II/2419.
Kogoś w baczeniu mieć || mieć na baczeniu coś:
– Y tego w baczęniu miecmácie, Co zawiáduie o wszytkiey armácie. OblJasGór49.
– Ewangelicznego nasladowac powinna [Rzeczpospolita] Gospodarza który de Thesauris suis profert nova et vetera aby maiąc na baczeniu nowe zasługi nie przepominac y starych. RzewKor16.
mieć baczność na kogo, na co:
– Na podlejszych wielką baczność mając i szanując, ludzkość wszelką rad im ukazował. SaadiOtwSGul65-66.
– Jedno też Wy Páńskiego y Szlácheckiego stanu Osoby mieycie báczność ná to, żebyście w szátách y w strojách zbytkow nie płodzili, jákoście to więc czynić zwykli. GdacPan60.
– Maiącbacznosc O. Przeor na teraznieisze nieurodzaie, obiecał im to [ulgę w podróżach]. KsKasUl375.
– Na Symptomata, albo przymioty w takiey chorobie nie barzo uwazac trzeba; lecz na fundament y przyczynę choroby mieć baczność. BeimJelMed28.
mieć kogo, co na baczności:
– My dziatki małe Y Bogu na chwałę Palmy niesiemy przytym prosziemy Bys nas z młodosci miał nabacznosci Poki ze swiata powiedziem lata. KodKon48.
mieć się na baczności:
– Ja dziś daję audiencję posłannikowi moskiewskiemu, Z dział tu u nas dziś strzelano, ale tylko dlatego, aby chłopi, co robią w polach [...] mieli się na baczności. SobJListy449.
Związki frazeologiczne
mieć z się baczenia:
»mieć dość rozumu«
– Głupia Bábo [...] Niechay Słucha/ tych moich słow/ twoiá Synowa/ y corká/ iesli ie masz: mam ia zsię baczenia. OvOtwWPrzem216.
ciemną gwiazdę mieć:
nad czym berło mieć:
»rządzić czym, sprawować władzę nad czym«
– Podzciesz teraz Krolowie [...] Podzcie Xiązęta [...]: y wy co naswiatem Chrzescianskiem siedzicie: z Biskupiem prymatem I wy co nad duszami, y wy co nad ciały Ludzkiemi: berła macie, albo Pastorały. PotWoj172.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
mieć dzięgi:
– ma dźięgi. er hat Phennige. il a de la mazille. T III307.
mieć za urazę:
»być urażonym«
– Przyidę do Gospody az mi Czeladz powiedaią ze tu był Towarzysz ktory sobie praetenduie ze to iego kwatera y ma za urazę że nieradząc się go stanąłęm tam. PasPam180v.
mieć w czymś upodobanie:
– NiewSyryiskiem iedwiabiu [jedwabiu] Albo w Sydonskiey Purpurze ale w Hartownym Pancerzu swoie miał upodobanie. PasPam206.
mieć dozór i baczenie na coś:
– Prądu, hakow, zawad iákich, áby Rotman y Sternik, pilnie przestrzegał dla szwánkowánia [...] státkow, pilnowáć sztemborku, bakortu, srzotká, á mieć dozor y baczenie ná wszystkie mieyscá. HaurEk63.
mieć kogoś w grozie:
– Wszytkiey dobrey spráwy woienney iest Mátka Posłuszeństwo Zołnierzá ktore z tąd pochodzi áby nie tylko prostych Zołdatow mieć w ostrey grozie, często karząc, rzadko odpuszczáiąc: ále też aby stárszy Officier mnieyszych pod sobą Officyerow karał bez bráku, strofował, z nimi się názbyt niepospolitował. FredPiechB.
– Nie mówiłem ani przed panem porucznikiem, ani przed żadnym innym człowiekiem: jeślim kiedy jakowy żal miał, utopiłem go w sobie, a nikt o nim nie wiedział […]. ChodKor125.
– [Piestrzecki] Widział się y z Iego Mścią Pánem Poznáńskim, y z wielą, bo w Poznániu chorował niedziel kilká, y owszem miałem ztąd żal słusznie, że mi to zá występek máią, żem go tám posyłał. LubJMan40.
mieć kogoś w niełasce:
– Xymena Ach nie mąm cię w niełásce. CorMorszACyd154.
mieć od kogoś niełaskę:
– [Prośby posłów z województwa sandomierskiego do króla szwedzkiego] Osobliwie zeby Czarnecki stronę starego krola trzymaiący, zadney za to od krola Szwedzkiego nie miał niełaski, ale y owszem aby y samego y dobra iego przy osobliwey Zachował Protekcyi. HistBun36.
– Mieszkaiąc Panienta [Sapiehowie] zrok wLouanium, znowu na Paryz iachali do Włoch [...] i ia z Ichmosciami, tilko schleba; za posługe nic niepłacili, i sam się odziewac musiałem. Rzekł ich inspector, dośc masz na tym, ze przi paniętach bez twego kosztu, cudze kraie zwiedziesz. VorLetSkarb93.
– Przyznam się, że już ma dusza uboga Wysmażyła się aż do samych kości; Miejże dość na tym [Zosiu], albo jeśli w grobie Chcesz mię mieć, niechże wprzód będę na tobie. MorszAUtwKuk348.
– Zegnąm Vrodę, Bogu ią oddaię Dosć mam gdy z tobą przy twoiey piękności W rowney pospołu będę zyc miłości. OblJasGór158.
mieć zadosyć:
– Szwedow wycięto, Miasta y wsi porabowano, Wszyscy tam mieli zadosic, bo się Polacy mscili krwie swego Pułkownika. PasPam76v.
nie dość mieć na czymś:
– Nie dość na tym Hetman mając, a chcąc nieprzyjaciela znosić do końca, chciał z tyłu na Obóz Niemiecki uderzyć, ktory był snadnieyszy do wzięcia, niż Moskiewski [...]. MasDiar49.
– Ten niewolnik miał z jednym wezerem nieprzyjaźń [...]. SaadiOtwSGul52.
– Wielką z dawna nieprzyjaźń i niepojednany Zaciąg miał pewny szlachcic, Morandus nazwany, Z jej [Gabryny] mężem [...]. ArKochOrlCz III159.
mieć do kogoś potrzebę:
– Waszec do kąd Spytasz go mąm wielką odpowie Potrzebę do naszego Pana PodSkarbiego [...]. OpalKSat34v.
– Jechałem do Usnarza, ztamtąd 25go na Wilno jechałem do Mińska, bo w Wilnie do jp. hetmana miałem potrzebę, którego końmi biegłem na sejmik przedsejmowy [...]. ZawiszaPam39.
mieć łaskę u kogoś:
– Ukrolowey miał łaskę y u Dworskich bo często obłowili się za nim. PasPam283v.
mieć intencyją:
»planować«
– Taką miał Intencyią ze by cię [w]wstępną srzodę Panem Młodym nazywano. PasPam220v.
– Wolna Elekcyia tym ze Narodom wedle praw iest dostatecznie warowana tak że zadney wątpliwosci w sobie niemaiące y nienaruszone ma zachowanie. PasPam213v.
mieć w powadze kogoś:
»poważać, szanować, mieć zaufanie do kogoś«
– Rzecze do mnie Pisarski (: Bo tez on mię przecię miał wpowadze). PasPam233.
mieć potomstwo:
»móc rodzić dzieci«
– Uczyniono iey [żonie Paska] (:Taka była fama): zeby więcey nie miała potomstwa. PasPam222v.
cośkomuś jest na przeszkodzie || ktoś ma coś na przeszkodzie:
»coś stanowi przeszkodę, przeszkadza«
– Mielismy ieszcze na przeszkodzie Insułę ALTEN, ktora że nąm wtele zostawała dlatego tez nąm nawielkiey była przeszkodzie. PasPam61v.
mieć prym w czymś:
»przodować, korzystać z pierwszeństwa«
– My cos my poszli do zwiąsku magis inviti quam invictati będziemy mieli prymin Consilijs. PasPam120v.
walor mieć:
»mieć jakieś znaczenie; być wartościowym, cenionym«
– Fakcyie Merkurego waloru nie maią I wszystkich złych Planetow Astra nauczaią. PasPam272.
mieć świętą duszą:
mieć kogo za bydło.:
»gardzić, pogardzać kim«
– Dobry lekarz/ [...] się choremu niezprzeciwia w gorączce [...] A nie iedno zá chore y owrzedziałe wszytkie złe ludzie rozumie [...] ále im też tego nie przyznawa/ áby ludźmi byli/ máiąc tákie zá bydło/ ktorzy rozumu/ to iest/ nayprzednieyszey części człowieká/ nie máią. StarPopr44.
mieć po kimś pocztę:
»otrzymać podarunek od kogoś«
– Kiedy ze Gdanska powrocił miano ponim Pocztę niedano się y ucieszyc z Piniądzmi. PasPam284v.
mieć wesele:
»uczestniczyć w uroczystości weselnej«
– My iestesmy tu Domini [domowi] Duchowie mamy tez to węsele swoie zeni się nasz brat idziemy do Szlubu. PasPam77.
mieć probę czegoś:
»móc przekonać się o cz ymś, widzieć coś jako dowód«
– Nie dziwuięmy się kiedy iuz mąmy probę twoiey Cnoty. PasPam150.
– Za Odmianą Regimentarza zwykła się iuz y Szczęsliwość mięnić Iako iuz mąmy probę onego Niezwycięzonego Regimentu. PasPam205v.
w czyichś oczach mieć powagę:
»być poważanym, szanowanym przez kogoś«
– Ze zas osoba moia woczach WMM Pana nie ma iako [...] WMMPan mienisz powagi Coz ztym czynić?. PasPam137v.
mieć z kim przyjaźń:
»przyjaźnić się z kim«
– Zbratem iego Rodzonym miałęm tak że dobrą przyiazn. PasPam78v.
mieć coś w kieszeni:
»mieć coś pod ręką; znać coś dobrze«
– Zaraz Sąd zaraz pokuta zaraz do Artykułow. I iuz by to nie Officer gsy by ich zawsze w kieszeni niemiał. PasPam81.
mieć głowę iako na śrobach:
– Trzeba było miec głowę iako na srobach y przed się y za się oglądać się bo kiedy się nieostroznie zabawił koło iednego to zas owi fugientes [uciekający] stełu siekli naszych. PasPam96v.
– Gdy ten co chce bogatym bydz chce bydz y prętko Dla tego perfas nefas bierze sie do złota Nie maiąc ani cnoty ani wstydu w oczach [...]. OpalKSat40.
dość mieć II:
»być czymś udręczonym, nie móc czegoś dłużej znosić«
– Czy iescze chcecie większey sławy dáli Luboscie Woysko dotąd przetrzymali Dość pono macie, iusz sam czas nádchodzi Ze wasza łodka nie dotrwá wpowodzi [...]. OblJasGór70-70v.
– Lecz y pierwsi Rodzice nászy/ dość mieli zá swe dla swego iednego śmiertelnego grzechu. BujnDroga37.
mieć diabła w sobie (sz. zm.) || przy sobie mieć diabła:
»postępować według woli diabła«
– WIele tákich niewiastek co przysobie máią/ Diabłá/ iedno go w sobie czásem cicho táią:[...] FraszSow B1.
»pamiętać o kimś, troszczyć się o kogoś, liczyć się z czyim zdaniem«
– Bog ordynował Serca Ludzkie że by obrac tego ktory by nie tylko na przednie ale y na ostatnie miał wzgląd koła. PasPam241.
pilną mieć drogę:
– Proszę na wstęp wymawia się Mazepa ze pilną mąm drogę. PasPam177.
mieć na coś pilne oko:
odbyt mieć na coś:
»mieć ubytek, ponosić straty w czymś«
– Panowie Zołnierze teraz niey szego wieku [...] nigdy w większych niebywaią pracach, iako my bywali et consequenterodbytu takiego niemieli na konie a przecię Woysko nigdy nieopieszało. PasPam113v-114.
mieć dobre imię:
»cieszyć się dobrą opinią«
– Masz tu na Całą Litwę dobre Imię za twoię fantazyią. PasPam172.
mieć parol z kimś:
»mieć z kimś układ«
– Samson, Annibal Herryk [Henryk] piąty Karol I ci z fortuną iaki mieli parol. PasPam110.
– Z białą płcią, (prawią) iesczesmy nie mieli Nigdy Parolu: ale na odwagę Przyimuięm twoię wiarę y powagę Y na twę prosbę iak chcesz przypadąmy Tylko niech na cię długo nie czekąmy. OblJasGór119.
– Izesmy z udania mieli w podeyrzaniu oddawie [oddawcę] Listu tego iako by miał iechac do Woyska W Xtwa Litewskiego od Woyska koronnego w związku zostaiącego. Iz iednak evidenter wywiodł się [...] tym chętniey go do Uprzeymosci Waszey odsyłamy. PasPam151v.
mieć honor w rękach:
»otrzymać godność«
– Chceszli że bys miał ten Chonor w rękach ktoryc Woysko dac intendit [zamierza]. PasPam121.
ktoś obietnice miał wielkie:
»komuś bardzo wiele obiecano«
– Piniędzy duzo nabrali y obietnice mieli wielkie. PasPam233.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Chłop rádby co tydzień Woytá/ co miesiąc Vrzędniká / á co rok inszego Páná miał. RysProvII, 5.
– Kunsztarzá ábo błazná rádzi wszyscy słucháią/ lécz go zá przyiaciéla nie máią. KnAd1304.
– Niemasz tak złey rzeczy zadney ktora by się na dobre przygodzić nie miała. PasPam149av.
– Kto nie ma koniá/ niech piechotą chodzi. RysProv36.
– Mądry oyciéc syná ma mieć głupiégo/ á bogáty vbogiego. KnAd803.
– Kto czéládź wiélką chowa/ i buduié: Ten/ by nawięcey miał/ wnét wyszáfuié. ábo: Drogę do vbostwá sobié gotuié. KnAd376.
– Iest to rzecz prawdziwa że to musi bydz bolesno kiedy kogo iaka potyka dolegliwość w ktorych terminach choc kto licentiose [ostrzej] wymowi nie iego[wina] [...] Bo tak powiedaią że żal nie ma uwagi. PasPam136.
(wariant I): – Lwica za wilkiem bieży, za kozą wilczyca, Koza za wrzosem, a mnie do ciebie tesknica; Każdego swoja lubość, swoja żądzą pędzi, Każdego swój mól gryzie, swoja nędza swędzi. SzymSiel9.
(wariant II): – [...] I ow nie sczerze wesoł co sie smieie albo Tancuie gdy ma mola co go wewnątrz gryzie [...]. OpalKSat82v.
(wariant III): – Bo poki smierc Człowieka Kłem swym nie zagryzie Kazdy ma swego mola co go w serce gryzie. SzołHistk. tyt. v.
(wariant IV): – Káżdy ma swego molá co go gryzie. KnAd339.
(wariant I): – Ceber, g. cebra. Zober. tinette, sorte d'ouvrage de tonnelier à deux oreilles. § kto ma umrzeć i w cebrze wody utonie, prov. T III99.
(wariant II): – Kto ma umrzeć/ i w cébrzé wody utonié. KnAd381.
– Człowiék nié bydlę/ to iest/ nié ma żyć iák bydlę. KnAd132.
– Lepiey iest więcey mieć łanow niźli dworow: więcey bydłá ná oborze niźli szat w komorze. PetrSEk12.
– Máli być ládá iákim Popem/ lepiey że będzie dobrym chłopem. RysProvVIII, 9.
– Masz li być złem popem/ ráczey bądź prostem chłopem. KnAd482.
– Bespiecznie myszy biegáią/ gdy Kotá domá nie máią.RysProvI, 3-4.