– O miławczyce z Buglowem [Bieglowem] z kontraktowałęm [...] Zaraz tedy od trzech kroli wywozilismy tam zboza A obuięlismy day Boze Szczęsliwie od Srzodoposcia. PasPam226v.
– Rok Panski 1677, Day panie Boże Szczęsliwie obuiąłęm Olszowkę y Brzescie per Arendam na 7 lat. PasPam248v.
γ)
»zrobić lub spowodować co; udzielić czego«
Rekcja:
co || bezok.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
dać ognia:
dać pole:
dać znać:
dać okazyją:
dać wiadomość:
dać słowo:
dać szlub:
»udzielić ślubu, potwierdzić zawarcie małżeństwa«
– Z Matką iuz Postanowił, y Xdz iest co Sine Bannis miał dać Szlub. PasPam220v.
frysztu dać:
»dać odpoczynek, wolny czas, pozwolić wypoczą«
– Tey dyskrecyiey y Moskwa doznali Gdyzmy im Ultro [dobrowolnie] tylko Frysztu dali. PasPam111.
dać ordynans:
– Posłał gospodarz Swego Kozaka Przez ktorego dałęm im Ordynans ze by przeszedszy na tamtę stronę Białogrodu wlekli się powoley poko ia ich nie nagonię. PasPam153.
– Ordynans. [...] § dać, otrzymać Ordynans. T III1257.
dać bitwę (komuś) I (sz. zm.) || dać bitwę z kimś:
»przeprowadzić z kim starcie zbrojne«
– Owemu ktory ma dostátek ludzi/ y baczy się dobrze spráwionym y potężnym/ przystoi nácieráć ná nieprzyiacielá/ y dáć mu bitwę/ nietrawiąc nádáremno czásu. BotŁęczRel III6.
– Dano bitwę z niebá Sisárze, gwiazdy stánąwszy w szeregách swoich, vderzyły w Pogány. BirkOboz43-44.
– VStarszyny Rada była iakim Kształtem dac bitwe potrzeba stym wiarołomnym nieprzyiacielem. PoczOdlPam22.
– Ani kiedy chciał [Osman], procz lekkiey gonitwy Nie mogł nam dac ogulney na swymPolu bitwy. PotWoj49.
– Widząc: nieprzyiacielskich szykow, pełne pole, Nie śmie dáć w máłym poczcie, bitwy Leszek wtory. PotPocz40.
– Woysko tylko przyFortecach broniąc się Nieprzyiacielowi, trudno było bitwy dac, bo nierowno było naszym. DrobTuszInf31.
chłostę dać:
dać informacyją:
dać pomoc:
dać sukurs:
dać radę:
dać rękę:
dać parol:
– Wrociłęm się Samo trzec na zad do Pana Tyskiewicza. Bom mu był dał Parol. PasPam153.
– Daię wam parol, ize was nie zdradzę. OblJasGór117.
honor dać komuś:
»wyświadzczyć grzeczność«
– Iaki taki do siebie prosi Pułkownik przysłał aby mu ten honor dac aby nagodzinę. PasPam170.
dać deklaracyją:
dać respirium:
»zostawić w spokoju«
– Fortece przecię ktorey iuz tak długo dobywali że by nie przestawali attakować że by iey nie dalirespirium. PasPam92v.
– Y Zdobrym Panem nie dadzą nąm spokoynie zazyc swobod naszych. PasPam241v.
– Turcy [...]snadno bardzo dali się namowić kozakom na Woynę do Polski. PasPam247.
– Niebardzo były płoche [sc.gęsi]dały się zeyść y kiięm potrącić. PasPam282v.
– Kiedy ze Gdańska powrocił miano ponim Pocztę niedano się y ucieszyc z Piniądzmi. PasPam284v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
dać vinctas manus:
»pozwolić zaprowadzić się do więzienia«
– Aiezeli się nietak iako mowię pokaze. Dąmvinctas manus. PasPam .
Związki frazeologiczne
da Pan Bóg:
dać się pociągnąć:
c)
»ustanowić, wydać, ogłosić (akt urzędowy, prawny); napisać«
Rekcja:
co
– Ten [sc. ksiądz] chciał mi dać testimonium recedendo a Sacrifitio Missae [świadectwo zaraz po odprawieniu mszy] ze mię circa dispositionem [gotujiąc się na śmierć] nieczynił winnym. PasPam114v.
– Conclusum [postanowiono] tedy zemi dali assygnacyją do Skarbu Litewskiego na Szesc tysięcy Złotych. PasPam179.
– Szelągi kazano klepac [...]srebra w ktorych tylko za groszy 18. Ale że po złotemu kazano brac dawszy im taką Instytucyią. Dat praetium servata salus potiorque metalle est [wartość nadaje zachowane dobro powszechne i droższe jest nad kruszec]. PasPam186v.
– Dopiro krol rzecze atoż ia Wąm dam Moia Pani przywiley taki ze wąm koniecznie za 6 albo 7 lat wroci się taka druga Brzezina. PasPam199v.
– Wiel. Hetmanom koronnym iako y WXLgo y Woyskom oboyga Narodow [...]daięmy assekuracyią taką. PasPam212.
d)
»wyznaczyć kogo do czego, wystawić (np. wartę); przydzielić co, kogo do kogo; poddać pod komendę«
Rekcja:
co/czego, komu
– Dano mi tedy Czeladzi kilka naście poiechałem. PasPam63.
– Chłopá niedbáłego mieć ná baczeniu, á ktoryby przez niedbálstwo, y przez iáką niesposobność nie zásiał włodárzowi raz dáć chłostę że go nie doyźrzał, á chłopu dwá rázy. HaurEk117.
– Chłosta. Schmiss/ Hieb mit einer Peitsche. coup de foüet. [...] chłostę dać komu. einen peitschen. foüeter, donner des coups de foüet à qu. T III114.
– Po twárdey ziemi, noc y dzień się walam, A coraz ciáłu dawszy dobrą chłostę, Mężnym umysłem ná nic niepozwalam. DrużZbiór182.
dać komu w gębę:
»spoliczkować«
– Gębá/ i. Twarz/ obliczé/ vt.Dał mu w gębę. Os, similiter [...] Percutere ora. Kn187.
»pocałować kogoś lub pozwolić się komuś pocałować«
– Zatym się pan obaczył, że go zrozumiała [żona], Fortelu zinąd zażył: zaczym się żegnała Z panią matką żoneczka, nim na wóz wsiadała, Tymczasem Zosia panu w kuchni gębki dała. WychWieś22.
cuda dać w czyjeś ręce:
– Cudá ták częste y wielkie Bog zá żywotá y po śmierci iey [Heleny] dał w ręce iey y przyczynie świętey/ iż przenieść w lat siedemnaście ciáło iey błogosłáwione náznáczono. OkolNiebo23.
niech komuś Bóg da wieczne odpocznienie:
– Pochowałęm go [ojca] w krakowie u karmelitow na Piasku Niech mu Bog da wieczne odpocznienie w krolestwie swoim. PasPam249.
niech Bóg da komuś wiekuistą światłość:
– Czeladnik Moy [...] Vmar kturymi był barzo wygodny ypotrzebny zacomu niech Bog da Wiekuistą Swiatłosc [...]. PoczOdlPam28.
dać dzięki komuś:
– Iák Cię mam błogosłáwić, iákieć mam dáć dzięki, A naprzod Bogu memu, ktoregom iest ręki Mocą przez Cię rátowan [...]. DamKuligKról265.
– Usłyszawszy to Maurycyusz, dał chwáłę, y dzięki Bogu Pánu nászemu. TylkStrom121.
dać (komuś) potrzebę:
– Die 12 Septembris zjachały się nasze wojska pod Wiedeń, gdzie dali potrzebę i szczęśliwie otrzymali zwycięztwo z Turków. WierzbKon195.
– Spodziewaliśmy się co godzina, że nam miał [Lubomirski] dać potrzebę, bo tak wspominał, i już kilka razy był uszykował wojsko, kopie porozdawał, nawet i kozackim chorągwiom, których ma siedemset i z których wszystek chce uczynić front. SobJListy56.
dać batalią (komuś):
– 21 Maii jp. hetman podjazdem z wyborem ludu 3000 chodził na samego generała Golcza, któremu dał batalią pod Nakwaszą w 5000 jazdy będącemu. ZawiszaPam145.
– Tegoż czasu pod Warszawą na początku téj rady generał Niroth dał batalią sasom i polakom, [...], była ta batalia między Wolą a Warszawą. ZawiszaPam234.
– Gdy Piotr Aragonski Karola wyzwał na poiedynek y on do Burdigali Na Mieysce od Piotra naznaczone iechał Syn Karola tym czasem takze Karol Xiąze Saternitańskie nad Wolą Oycowską dał Batalyią na Wodzie okrętami. HistŚwież33.
– Zastąpił mu [Conradinusowi] Woyskiem Karol y dawszy sobie batalią [...] niemieckie Woysko zbił. HistŚwież123.
– Król August [...] ociągał się jeszcze niechcąc dać batalii. OtwFDziejeCzech105.
dać informacyją:
– Dał mi był doskonałą wewszystkim informacyią [...] połozywszy w listach poslednieyszą nizeli była ad praesens [w danej chwili] datą z pewnych respektow. PasPam165v.
Związki frazeologiczne
dać się pociągnąć:
»pozwolić wyciągnąć od siebie więcej pieniędzy«
– Wsiadłęm na konia. A że Rosławski Leci zadyszał się nuz koło mnie ustąp że mi tego rzekłes słowo bierz Sto bitych. Rzekę moy Panie Bracie nieczyn że mię WSC błaznem iuz ci z konia z Siadać nie będę. rzecze dam się pociągnąć. PasPam163-163v.
dać pokój komuś, czemuś:
»przestać się zajmować kimś lub czymś, przestać bić się z kimś, niepokoić kogoś; zaniechac czegoś«
– Pyta. A nasze zamysły w co? Odpowiedziałęm podobno w nic. Az on rzecze tak y ia rozumiem że temu trzeba dać pokoy. PasPam75.
– Dał mu tedy pokoy Y nie inwitował go iuz więcey do tanca. PasPam84.
– Ale dawszy pokoy y tym przypadkom ktore się pod czas tey Woyny trafiały przystępuię do rzeczy. PasPam199v.
– Skoczyły kobiety Stoy, dalismy sobie pokoy. PasPam229.
– Fortece wzięto z ktorey Lubo zrazu poczęto ognia dawać, ale potym y dano pokoy. PasPam265v.
gardło dać:
»oddać życie«
– Powiádasz/ żebyś wolał gárdło dáć/ niż brody ábo wąsá zbyć. Czemu proszę? StarPopr37.
– A będą wam te miástá dla ucieczki/ przed powinowátym zábitego/ áby nie dał gárdłá ten co zábił/ pokiby nie stánął przed zgromádzeniem ná sąd. BGLb35:12.
– Piotr S. dla Owieczek Chrystusowych Siła biczow ucierpiał [...] Garło dla nich dał y rozlał krew. PasPam196.
dać knebel w gębę komuś:
»skłonić kogoś do nieujawniania niewygodnych informacji za pomocą przekupstwa lub obietnic«
– MOWIĄ o osobie przekupioney pieniędzmi lub obietnicami: dać knebel w gębę komu, niedopuszczaiąc mu mowić co wie. DanKolaDykI, 159.
psu wstyd dać:
»nie wstydzić się swojego postępowania«
– Gdy tedy psu wstyd dawszy na nią następowali ona na nich y patrzyc nie chciała dopieroz słowa zadnego nie wymowiła wszytka wstydem iako krwią oblana [...]. HistŚwież304.
dać komuś wolne ucho:
»wysłuchać czyichś racji«
– Aczkolwiek tedy zá stárániem straży do przesłuchánia v sędziego żadny sposobem przyśdź nie mogł: iednák zá namową inszych rádziec/ dał mu wolne ucho. SpInZąbMłot103.
diabli komuś coś dali:
»zło jest skutkiem działań diabła«
– Ja łáię/ po dyableście mnie wydrukowáli/ Vrtámi wam będę płácił/ dyabli mi was dáli. FraszSow C2.
honor dać komuś:
»wyświadzczyć grzeczność«
– Iaki taki do siebie prosi Pułkownik przysłał aby mu ten honor dac aby nagodzinę. PasPam170.
– Takto Bog zwyczaynie umyka Dobrodzieystwa tym ktorzy sobie danego Nieumieią zazyć. PasPam119v.
– Deklaracyia Łaski Ik MSCi tak obywatelom Woiewodztw krakowskiego Poznanskiego[...]Iako tez urodzonemu Ierzemu Lubomirskiemu na Wisniczu y Iarosławiu Hrabi dana przez Przewielebnych w Bogu Wielebnych Wielmożnych y Urodzonych. PasPam207v.
– Gdy by się na potym po [do] takowych y tak podobnych zwiąskow, Buntow y konfederacey[...] uczynionych kto kolwiek przystępowac wazył [...]Ta kowym y Takowemu zadna na potym Amnestya dana niebędzie. PasPam212v.
– Instrukcyia Ich MSCiom PP. Posłom Zięmie Rawski Jo Mosci Panu Adamowi Nowomieyskiemu Viceinstygatorowi koronnemu Sędziemu Grodzkiemu Rawskiemu. y JoMSCi Panu Anzelmowi Piekarskiemu czesnikowi Rawskiemu z godnie obranym na Seym 2 Niedzieli z koła Rycerskiego dana. PasPam215v.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Dobrodziéystwo tréfunkiem dáne/ podło bywa szácowáne.KnAd181.
– Dobrodzieystwo trefunkiem dáne, [...] lekko bywa szácowáne. ErnHand367.