»powinność na rzecz dworu,forma podatku oddawanego przez pracę przymusową w określonym wymiarze«
– Do wsi spokoyney/ do wsi wesoły Stękáiąc w iárzmach po páńszczyźnie, długi/ z pol się wracáią pracowite woły. TwarSDaf130.
– Natym mieyscu z wybiorkiem haramzy zostanie Iednym tylko Panszczyznę odbywaiąc Hałła Bo się orda w potrzeby zadne nie mieszała. PotWoj89.
– Do god będą robić panszczyznę Nowakowie, a od god Trzosłowie powinni zaczynac robotę Panską. KsKasUlI, 370.
– A kiedy dnia przybędzie, tedy w nagrodę tego, że dzień 1 onym upuszczono pańszczyzny, z każdej włóki ciągłej i kunicznej, żyta kop 8 wymłócić, wyczyścić i do świrna znosić powinni. PiotBrań418.
– ...á w kontráktach z Dziedzicem, są ab utrinq[ue]; położone kondycye, nietylko iáka intráta, ále iaká powinność ná te intráte ma bydz prowadzona. Panszczyzna położona na chleb nie ná handle, co się y wyzey wywiodło. JabłSkrup84.
– A tak trudno auctionować krescencyę przymałey Panszczyznie, in futurum Iaka będzie Sieuba przy Szczupłości wołow y co za Intrata tego Roku zlicznego zasiewu z wiadomością ludzi tamecznych fideliter miał mi pokazać. SapADiar113.
– Pańszczyzna. Frohn-Dienst, Herrn-Dienste. corvée; arbans; plur. m. oeuvres tributaires; faifances, f. plur. dzień wolny od pańszczyzny. T III1323.
– By odrobił Pánszczyznę, Pan oto niestoi, Ze chłop o głodzie robi, bo się plagi boi. CompMed399.
Przenośnie
Tu u nas wszystko idzie jak z kamienia albo jak za pańszczyznę, co jest w podziwieniu u wszystkich.SobJListy551
