1.
»dwa jednakowe przedmioty tworzące pewną całość a. dwie osoby tworzące pewien związek«
– Co za Megera iad swoy w serca iem pusciła Ze małzenskiemi węzły powiązane pary Cz.ęsto zwady y częste z sobą czynią swary. ArKochOrl41-41v.
– I tak miasto ze wnętrznym umiotszy żelazem z Pana y Urzędnikow/ szukaią zárazem Mustáfy: ktory w iedney táił się Pieczárze/ Przy dziewkách dwoch Cekierskich/ y Ewnuchow párze. TwarSLeg30.
– Wárcaby Kizłarádze/ y Száchy z Bursztynu/ Dla Carskich Pań zábawy/ y białego gminu: Takichże Tacz dwie parze/ do słodycz/ y wetow/ y dwa Kubki do Kaffy/ y Szamskich serbetow. TwarSLeg71.
– Swiec kupielysmy to iest fachlÿ dwie parze za ktore wydalismy zło 12. RegTow71.
– Trzykroć szczęśliwa Paro, z ciebie jako z płodnych Dwu szczepów, wiele wznidzie owoców dorodnych. ZimSRoks23.
– Páchołek pieszy ma mieć sukien dwie, vbránie iedne, botow par dwie. FredKon73.
– Oddawał [...] kto miał choc parę pistoletow w Heban oprawnych albo w Słoniową kość. PasPam233v.
– Statki domowe p. Twardowska oddaje: pług ze dwiema par żelaz, radła dwie z radlicami. InwKal II, 74.
– Pańskiego bydła ma wołów parę, para teraz niedawno z zarazy zdechła, krowę jedną. InwKal I460.
– Wsczoł sie spor [...] a tak długo rationibus y uporem ab utrinque Certando przyszło do tego ze Parami kawalkaty iechali ieden Moskal drugi nasz. CzartListy29-30.
– Sźlachetna Paro Rycerskich Anglikow, Czy wąm Braterskich kto niezmylił Szykow? DrobTuszInf35.
– EPITHALAMIVM. Zacney Parze Młodzi Rzymskiey, PALLADYVSZOWI y CELRYNIE. ClaudUstHist49.
– Zywy przykłád Bostwá tego dáiecie ná widok Swiátu Polskiemu w Osobách tey zácney Páry łáską y Dobrodzieystwem WKM. Dniá dzisieyszego spojoney. DanOstSwadaII, 4.
– Zdarzenie Pańskie do tego stanu przybiera rowne sobie we wszystkim pary, záczym bespiecznie ia teraz w żadne nie wzieraiąc Almanachy, z pewną wrożką winszowáć WXcy MMMP mogę wesołey dzisieyszey doli. DanOstSwadaII, 76.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
iść parą (parami) || w parze chodzić:
»Iść razem, we dwóch (dwoje)«
– Pánowie rádni w iego stopy Y pułkownicy pierwszy szli parámi {w procesji]. TasKochGoff275.
– A widział żeś miły ubogi, Káifaszá z Anaszem parą idących? ktorzy iáko się kompániiowáli w domu, ták i do Kościołá párą chodzili. MłodzKazII, 166.
– Przybliżáli się do Páná IEZUSA: á iákoż? hurmem i cáłym pásmem? nic [!], ále parą, Publicani et peccatores, w-parze chodzili, Celnicy i grzesznicy. MłodzKazI, 255.
– Przybliżali się do Pána Iezusa: á iákoż? hurmem i cáłym pásmem? nic, ále parą, Publicani et peccatores, w parze chodzili, Celnicy, i grzesznicy. MłodzKazI, 255.
wychodzić parami:
– Z myszey iamy wyskoczy ieden Chłopek malęnki [...] a za nim drugi y trzeci [...] po tym y damy [...] potym wezmą wychodzic parami. PasPam77.
(Mieć co, być czym) do pary || (Mieć co, być czym) nie do pary:
»(Nie) pasować, (nie) składać się na całość, być (nie)parzystym«
– Niemasz bárziey niedopary, iáko wielki ánimusz, á máła intratá. FredPrzysł D1v.
– Adam wziął się z prostey ziemie, á Ewá iuż z kości [...] iuż Raiowna [...] i pierwsze małżeństwo nie było do pary, bo większa rodowitość Ewy. MłodzKazIII, 151.
– Ludzi pięć tysięcy, chlebow pięć, iákby do pary, ále z wielką nierownością, i tu, i tu iest pięć. MłodzKaz293.
– Jákie prożne obserwacye są: [...] Niedopary kłáść iaia pod kurę áby się prędzey wylęgły. BystrzInfAstronII/ III.
– PAIR (Terme Arithmetique) [...] Numerus par [...] Numerus impar [...] PARA do pary. Przeciwnie mowiemy nie do pary. DanKolaDykII, 324.
para a para || parą a parą:
»po dwa, parzyście«
– na tych po okwitnieniu/ Nasienie parą á parą/okrągłe/ płaskie/ ná kształt Rondele. SyrZiel141.
– Liścioe dłuższe/ wąskie [ma babie ziele]/ d pierwszego/ pará á pará pochodzące. SyrZiel264.
Przenośnie
Słowik [...] po swej parze utraconej Nie chce osiadać gałązki zielonej.LubSOrfPol9
2.
zazwyczaj w bierniku
»kilka, trochę«
– Kul ognistych [...] pełno w tey Baszcie [...] ktora na kształt Bromy dziurę miała do tego tam mieysca, a niezawarta była, bo i wrot niebyło, tam że, oni wnet strzał parę przyprawnych zapaliwszy wystrzelili. MasDiar93.
– W której pierzynie tak pospołu i z pierzem na jednej stronie widać było kilka połci słoniny i parę indyków. DembPrzew68.
– Trzecia pod tymże dáchem, to iest in eodem aedificio, ma być Apartisnencik przynamniey o paru pokoiách, y Komorą z Vstępem, dla gościa zacnego. NaukaBud12.
– Scena II. Roderik, Gomes. Roderik[:] Parę słow Chrabio? Gomes[:] dobrze.Roderik[:] nie wiem czy się mylę, Znászże ty Dyego? CorMorszACyd125.
– Zamoyski Vwodzi parę dział Nieprzyiacielskich, ale ich potym opuscza, zabiwszy w nich zapały. OblJasGór129.
– Do p. koniuszego wskazał rezydent, że z nim mówił d'Arak, koniuszy cesarski, żeby się przymówić królowi o pięknych parę koni dla cesarza. SobJListy533.
– Jeśli z Parę Szczuk ułowisz, tedy mi jednę day. ErnHand272.
– Ze też uczono Kruki, Panow swych pozdrawiać, Y tych paru słow witay Cesarzu wymawiać. PotPocz148.
»efekt ulatniania się cieczy lub ciała stałego; mgła, opar, dym«
– Mieszáią się dwoiáko [wody]/ ábo z samymi kruszczámi/ ábo z párámi y dymámi ich. PetrJWod8.
– Słońce [...] ciepłą párą łupa pola. OvOtwWPrzem108.
– To naydziwnieysza, zkąd się tákie snuią Mgły, co nam zywy widok odeymuią, Ktore nam barziey wyiadaią oczy Nisz owe pary, co ie lecie toczy Indiyskie Niebo. OblJasGórk 91v.
– Te krople ktore się od pary ná żelezie porobiły pilnie zbierz, ktore kroplami w oczy wpuszczay, uznasz skutek, byle nie zástarzałe bielmo było. PromMed30.
– Item na prędkie spędzenie zołtości z twarzy y oczu, warz w octcie Rozmáryn odiąwszy od ogniá, niech się chory náchyli nad párę twarzą, powtorz, uznasz skutek. PromMed39.
– Wiátry ábo páry/ w żyłách dziecinnych miedzy krwią y wilgotnością przyrodzone powietrza/ przechędaża [sól z trzebuli]. SyrZiel1195.
– Ale tego nie mogę widzieć co me siwe Latá zászczycił, chociasz ile moy wiek stary Zniesie, szukąm go pilno, iuż mi prawie páry Nie stáie, y zbieganą ledwie wlokę nogę. CorMorszACyd157.
– Wodká z Lebiotki [...] dycháwicznym/ y tym ktorym páry y tchu niestaie/ iest vżyteczna. SyrZiel474.
robić co, ile mieć pary:
»Robić co z całych sił, na maksimum możliwości«
– Chodkiewicz stary Wpadnie w Maydan, y krzyknie co w sobie ma Pary Iusz Poganie w Obozie: komu miła cnota Dzis plac, dzis ma dosławy otworzone wrota. PotWoj136.
– To ciska zadem, to ogonem wierci, [...] Lecz co ma pary, co ma w sobie skoku, Leci, poki grot tłucze się po oku. PotFrasz4Kuk I351.
kozia para:
»wódka«
– Ale nie wiem, czemu jej [wódce] imię insze dali? A słyszę, pijanice różnie ją nazwali. Mydlarze dymem, krawcy bachową ofiarą, Drudzy miodem, kusznierze kozią jakąś parą. WodGorzBad17.
– Widziałem babę jednę, ośmdziesiąt lat miała, Która się od kilku lat była nie zagrzała. Potem się obwinąwszy w surową łoktuszę Wlała na się gorzałki i tak zimną duszę Zapaliwszy rozgrzała. Tak to kozia para Pożyteczna, kiedy jej będzie brana miara. WodGorzBad23.
Związki frazeologiczne
puścić z gęby pary:
»Zmilczeć, zachować dyskrecję«
– Nie śmiemy przeto puścić z gęby pary, Ani ku niebu oka dźwignąć śmiele, Bośmy Cię złością zgniewali bez miary: Urąga się z nas nieprzyjaciół wiele. WadDanII, 170.
Przenośnie
Nie ták Mongibel smrodliwe ná wietrze Dymy pusczaiąc zaraza powietrze: Iako on z Rędzin iadąc Przerębskiego Smierdzące pary iádu Kalwinskiego Pusczał, bluznierstwa przetrębuiąc w rękę Przy Ktorey trzymał wydętą pasczękę.OblJasGórk 77
Ozionął ich Czárt przeklęty/ y ták záráźliwą párą swoią przykopcił/ że się sstali czarnymi ná duszy iáko wągle.StarKaz334
