Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

PRZYWALIĆ

czas. dk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, T, L (XVI, XVIII-XIX), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
Kn

Formy gramatyczne
bezokolicznik
  przywalić
czas przeszły
lp m 3. os.   przywalił
ż 3. os.   przywaliła
n 3. os.   przywaliło
lm nmos 3. os.   przywaliły
czas przyszły prosty
lp 1. os.   przywalę
3. os.   przywali
lm 2. os.   przywalicie
3. os.   przywalą
tryb rozkazujący
lp 2. os.   przywal
lm 2. os.   przywalcie
imiesłów uprzedni
  przywaliwszy
Znaczenia
1. »przygnieść, przydusić, także rzucając wiele czegoś; narzucać czegoś dużo, zarzucić, zasypać czymś«
Składnia: kogo co

  • [...] y tak pod fundament murowany z Zamku przeciwko naszym się kopa iąc albo z sobą się trafią albo spod kiem podnaszych podkopawszy się prochami wyrzucają gdzie oraz y ziemie zepsuią y Ludzie ziemią przywalą [...]. MasDiar 28v.
  • Więc tylko zwierzchu grzebą záwálone czáchy/ A z onych mieysc vrwánych dawáią ábstáchy. Záczym máią kuźnicy szkodę: A nie mnieyszą Ma Xiążę táką spráwą/ gdy rudy część więtsza W káżdym szybie zostánie ktorą tám przywáli Ziemiá: pátrzże iák szkodzą gornicy niedbáli. RoźOff G4-G4v.
  • [...] Niekrzywo oba konie bieżały pod niemiVderzyli się we łby wozami cięszkiemi Sakrypantow zywotni, chociay trzymał o tem Ze niemiał w swoiey staini lepszego, zdechł potem Padł y drugi: ale był godnieiszy obroku Bo powstał skoro poczuł ostrogi v boku A tamten rozciągniony przywaliwszy Pana został zdechły bez dusze y sciągnął Kolana [...]. ArKochOrl 9.
  • DAleko Niebá dáleko oddalcie/ Myśl tę bezecną w wstydliwey Dáphnidzie/ A wy o gory ráczey mię/ przywalcie/ Ktore grozicie niskiey Beotydzie/ Ráczey płomienie Eolowe spalcie/ W popioł łakomey Akrocerá wnidzie/ Ieślim się grzechem innym nie zmázáłá/ Tom iednák winná/ żem się podobáłá. TwarSDaf H.
  • Abysmy ná tey ziemi iáko ná brzegu rzeki iákiey bystrey stoiąc/ nie fundowáli się w mieszkanie długie/ bo te wszytkie zbiory y dostátki násze/ iáko bystra iáka wodá z impetem zpadáiąca poderwie/ y nas przywáli ábo zátopi. StarKaz II, 107.
  • Ták się bowiem grzeszni ludzie polękáią/ że będą mowić gorom áby ich przywáliły/ żeby ieno nie widzieli twarzy zágniewánego Sędziego ná Máiestacie. StarKaz II, 600.
  • [...] o gory wyniosłe Przecz nas nieprzywalicie, odrzewy zarosłe Pola, czem nieskryiecie [...]. DrobOpow 10.
  • [...] wystrzelony wszytek impet na mury: iak grad Iowiszowy Cięszko Ziemię przywali [...]. DrobOpow 23.
  • [...] Podczas samych Iarmarkow Miasto ognie[m] spalił Iniepotrzebne rzeczy pozarem przywalił. DrobOpow 118.
  • Xiężyc zbladł iák chusta wszystek ná twarzy, groząc oną bládáwością, że mnie niepogodą tęskliwą y vstáwicznemi dzdzámi miał wolą koniecznie, iákoby nowym iákimsi zálać potopem, co ia postrzegszy, dáłem mu ták nielutościwie w pus pięścią, od ktorego rázu záczerwieniał się iákoby go we krwi vmoczył, zrozumiałem ia y to, iż ten rumiány kolor, znáczy wiátr okrutny, ktorym dáchy miał wolą pozrywáć z páłácow moich, chcąc mnie onemiż y przywálić oraz. AndPiekBoh 121.
  • Aż znowu Bog wspomniawszy ná ich Dziády wierne, Ześle swego Báránká, ktory im Cysterne, Zywiącą pokázuie, sam przoduiąc do niey: Rzadki kto iego torem idzie, káżdy stroni. Zydzi ią nie mogąc w błędzie upámiętáć, Kilká rázy chcą drobnym kámieniem zámietáć, Aż ná koniec ná to się zdraycy rozzuchwálą? Wylawszy, szkárádnem ią, kámieniem przywálą. PotPocz 98-99.
  • Gdyby to ták człek miał uważáć/ toby nie trzebá nic czynić/ nie trzebáby chodzić/ áni ieżdzić [!]/ bo możesz się udáwić álbo záchlysnąć ná śmierć/ nie trzebáby w ostátku pod niebem mieszkáć/ bo się może obálić/ skowronki przywálić. GorzWol 66.
  • Iestesmy naostatek iak siłu takich, ktorzy w starych gmachach mieszkaią, choc z ocżywistym niebespieczenstwem, że ich przywalić mogą; nie myślą o żadney ich reparacyi, przez wzgląd osobliwy na Antecessorow swoich, mowiąc, iak moy ociec albo dziad miesżkał, tak y ia miesżkác chę [!] bez żadney odmiany. LeszczStGłos 2.
  • Pospolstwá zdanie, że czarci tą gorą Rohatyn Miasto chcieli przywálić, tylko kur zápiawszy mocy im uiął; ztąd po dziśdzień Czartowską zowie się gorą, koło ktorey nie ráz iechałem. ChmielAteny II 324.
  • Odpowiedzieli [Germanie posłom Aleksandra Wielkiego], że iedynie się bali tego, aby ich tylko Niebo nie przywaliło. ChmielAteny II 693.
  • Niech mię przywálą gory, y pagorki! Niech mną iak suchą Trzciną wiatr kołysze! DrużZbiór 153.
  • Z kąd rodzáy ludzki do zemsty sposobny, Wziął przeciw Ziemi, złość rázęm z náturą, Będąc do Stworcy Obrázem podobny, Smierć mu tę piękność kryie pod iey skorą, Niedość to człeka z honorem, z Imieniem, Pogrześć, ieszcze go przywálić kámieniem. DrużZbiór 329.
  • Przywalam, w. m. f. przywalę 1) hinzu, vor oder auf etwas wältzen. 2) befallen, beschütten. 1) rouler une grosse piéce vers, devant ou sur un endroit. 2) encomber; acabler d'un grand fardeau. § 1) przywal ten kamień do muru; przywalić dziurę, grob, drzwi do piwnice kamieniem. 2) mur go przywalił. T III 1791.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    Kiedy Niedźwiedziá vderzy gáłąź/ tedy ryknie/ á kiedy go drzewo przywáli/ tedy milczy. RysProv V, 5.
  • (wariant II):
    Niedźwiedź srogo ná żołądź ryka: gdy gáłąź spádnié/ milczkiem umyka. KnAd 593.
Przenośnie
  • Bo tá łotryni [śmierć] gdy wnidzie/ duszę odłączy od Bogá/ zmysły wnętrzne zámknie/ oszkárádzi obraz Boży/ odeymie świátłość/ rzuci potym do grobu pożądliwości/ zwiąże ręcznikámi namiętności/ od twarzy Bożey odepchnie/ zátwárdzi/ y kámieniem niepráwości przywáli.BirkNiedz 56
  • Skorom to przeczytał, przyznam się W. Ks. Mości, żem wielkie w sobie uczuł alteracye, bo mię owdzie zaciąg żołnierski, za późnem listów przypowiednych wydaniem, siwego włosa i wielkiéj dostatków mych nabawił straty: ówdzie nawałność następującego niebezpieczeństwa, a lada jaka w pole wyprawa, moję głowę mi gryzła, i śmiertelną chorobą na łóżko w obozie przywaliła.RadziwKSprawy 103-104
  • Czekałaś Oyczyzno po tym cnym Wielmożnym swym synu podpory. Oto podpora deską się śmiertelności przywaliłá.WojszOr 334
  • [...] żebyśmy z iednej strony nie byli w ustawiczney apprehensyi à majestate, á z drugiey w niemożności uchronienia się iey; satius, (iako się na swym mieyscu na to podaią sposoby), ten kamień węgielny ták ociosáć, żeby uiąwszy mu wagi nie mogł nas przywalić [...].LeszczStGłos
2. »tocząc przybliżyć, przyciągnąć, przysunąć«
Składnia: co

  • A Iozef wziąwszy ono ciáło/ uwinął je w cżyste prześcierádło. Y położył je w nowym grobie swojim/ ktory był w opoce wykował: á przywáliwszy do drzwi grobowych kámień wielki/ odszedł. BG Mt XVII, 59-61.
  • Przywalam, w. m. f. przywalę 1) hinzu, vor oder auf etwas wältzen. 2) befallen, beschütten. 1) rouler une grosse piéce vers, devant ou sur un endroit. 2) encomber; acabler d'un grand fardeau. § 1) przywal ten kamień do muru; przywalić dziurę, grob, drzwi do piwnice kamieniem. 2) mur go przywalił. T III 1791.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
  • Przywalam, w. m. f. przywalę 1) hinzu, vor oder auf etwas wältzen. 2) befallen, beschütten. 1) rouler une grosse piéce vers, devant ou sur un endroit. 2) encomber; acabler d'un grand fardeau. § 1) przywal ten kamień do muru; przywalić dziurę, grob, drzwi do piwnice kamieniem. 2) mur go przywalił. Niepoprawne zródło .
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

PRZYWALONY

im. przym. bier.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
odmiana złożona
lp M. m   przywalony
ż   przywalona
n   przywalone
C. ż   przywalonej
B. m żyw   przywalonego
n   przywalone
lm M. mos   przywaleni
nmos   przywalone
odmiana niezłożona
lp M. m   przywalon
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
»taki, który został przygnieciony, przyduszony, zarzucony, zasypany czymś«
  • Synowie Iobá ś. gdy wino piią domem przywáleni. BirkNiedz 193.
  • [...] groby wyniesione. Iednym upadem ciężko ieczą przywálone. KalCuda 25.
  • Szedłem do domu [...] roskazawszy grábárzom/ ktorych liczbá byłá mnogá/ odrzucić prędko ziemię/ y odkopáć przywálonego człowieká zádławionego. KalCuda 311.
  • Czwarty raz iednák/ z mocy mey się wydárł mężnie/ Y ręce/ dzierzące go/ zrzuciwszy potężnie/ Dał mi pięścią (muszę sam prawdę wyznáć ná się) A potym mię od siebie odwrociwszy zásię/ Cięszki/ ná moim własnym vwiesił się grzbiecie. A iesli mi w tey mierze/ wiárę dáć zechcecie/ (Bo nie szukam fałszywey sławy/ chlubą táką) Zdáło mi się/ żem gorą przywálon był iáką. OvOtwWPrzem 346-347.
  • [...] weź i tych kamieni, Z których zbudowany dom słonecznych promieni, I kamień, którym poległ Acys przywalony, Od olbrzyma wśród pieszczot dziewczych ułowiony [...]. MorszAUtwKuk 132.
  • Wszákże dziś koniec temu/ dzś stárty ánimusz i imprezá fatorum, kiedy w-tárás wtrącone álbo w grobowe więzienie i fátálnym przywálone głázem/ niebieskie i ziemskie wesele dziś się z Tryumfatorem Bogiem wyłamáło i ná wolność wyszło. PisMów II 367.
  • Vmárł człowiek śmiertelny y ziemią przysuty, Iuż nie może Zwierciádłá niebieskiey doyść chuty, Iuż nie może, grobowym przywálony rumem, Bogá, wieczney Mądrości doszedszy rozumem, Iego promieńmi, prze grzech y prze Ráyską zbrodnią, Iáko Miesiąc, słoneczną roziáśnieć pochodnią. PotPocz 67.
  • A tego Xiedza Iana Symelliusza Plebana Iele snianskiego W Kosciele Zywieckim Pogrzebiono W Grobie taiemnym małym w tyle Koscioła. gdzie z Pro cessią wychodzą do drzwi Koscielnych, bedąc do niego Wchod pod Ławkami Kamieniem przywalony Ziemią przyszuty, gdzie Niebosczyka Iana Wiecorka I z Małzonką iego Małgorzatą po nim pochowano. KomonDziej 188.
  • Postrzeże ADOLF Sędziwego Stárca, Ktory pod wozem przywalony leżał, Iuż ci tu zginie nie doczeka Márca; Litością zdięty z konia zsiadszy bieżał, Ná porátunek, umknąć tey záwady, Bo widział że Dziad nie da sobie rády. DrużZbiór 288.
  • Przywalony. 1) zugewältzt, vorgewältzt. 2) befallen; durch eine eingefallne Last beschüttet. 1) roulé à ou devant un endroit. 2) acablé sous un fardeau, sous les ruïnes; couvert des ruïnes. § 1) przywalona kamieniem dziura. 2) miasto ruiną przywalone; przywalony murem. T III 1791-1792.
Przenośnie
  • Poci się Pan, modląc Ojcu: Waleczny żołnierz, który harce zwodząc Z podbitym piekłem w wszytkich swoich siłach, Zbytnie się we krwi rozpalił i żyłach; Poci się Jezus w Ogrojcu: Nowotny Adam, co pod cudze wchodząc Ciężary, cudzym przywalon kłopotem, Cudzą, niewinny, płaci winę potem.MorszAUtwKuk 218
  • [...] a my na to drze wo smiertelnosci zapałem przywalone gdysmy patrzali Wdziecną pamiecią ie[go] Cnot, y odwag zasłuzonych iako Wonnoscią iaką Mysli Nasze rekreowali [...].HerbOr 526
  • Ach ciężkoż moiey Duszy przywaloney grzechem Postąpić, y do Ciebie Boże iść z pośpiechem!DrużZbiór 102
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*PRZYWALONY
rzecz

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1688
Znaczenia
»taki, który został przygnieciony, przyduszony, zarzucony, zasypany czymś«
  • Odszedł w tym do swego Pokoiu, rostrząsáiąc w głowie byt nędznego Swiáta, myśląć [!] o śmierci co dzień, nieprzerwánym Frásunkiem vciśniony, á záwsze stroskánym Zostaiąc, máwiał często ku sobie ták: Tedy Y ia strátny Krolewic, Dekret śmierci kiedy Muszę wypełnić! y ktoz piaszczystą mogiłą Przywálonego wspomni? DamKuligKról 31.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 08.07.2014
Data ostatniej modyfikacji: 08.07.2014
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 08.07.2014