1.
»przygnieść, przydusić, także rzucając wiele czegoś; narzucać czegoś dużo, zarzucić, zasypać czymś«
Rekcja:
kogo co
– [...] y tak pod fundament murowany z Zamku przeciwko naszym się kopa iąc albo z sobą się trafią albo spod kiem podnaszych podkopawszy się prochami wyrzucają gdzie oraz y ziemie zepsuią y Ludzie ziemią przywalą [...]. MasDiar28v.
– Więc tylko zwierzchu grzebą záwálone czáchy/ A z onych mieysc vrwánych dawáią ábstáchy. Záczym máią kuźnicy szkodę: A nie mnieyszą Ma Xiążę táką spráwą/ gdy rudy część więtsza W káżdym szybie zostánie ktorą tám przywáli Ziemiá: pátrzże iák szkodzą gornicy niedbáli. RoźOff G4-G4v.
– [...] Niekrzywo oba konie bieżały pod niemiVderzyli się we łby wozami cięszkiemi Sakrypantow zywotni, chociay trzymał o tem Ze niemiał w swoiey staini lepszego, zdechł potem Padł y drugi: ale był godnieiszy obroku Bo powstał skoro poczuł ostrogi v boku A tamten rozciągniony przywaliwszy Pana został zdechły bez dusze y sciągnął Kolana [...]. ArKochOrl9.
– DAleko Niebá dáleko oddalcie/ Myśl tę bezecną w wstydliwey Dáphnidzie/ A wy o gory ráczey mię/ przywalcie/ Ktore grozicie niskiey Beotydzie/ Ráczey płomienie Eolowe spalcie/ W popioł łakomey Akrocerá wnidzie/ Ieślim się grzechem innym nie zmázáłá/ Tom iednák winná/ żem się podobáłá. TwarSDafH.
– Abysmy ná tey ziemi iáko ná brzegu rzeki iákiey bystrey stoiąc/ nie fundowáli się w mieszkanie długie/ bo te wszytkie zbiory y dostátki násze/ iáko bystra iáka wodá z impetem zpadáiąca poderwie/ y nas przywáli ábo zátopi. StarKazII, 107.
– Ták się bowiem grzeszni ludzie polękáią/ że będą mowić gorom áby ich przywáliły/ żeby ieno nie widzieli twarzy zágniewánego Sędziego ná Máiestacie. StarKazII, 600.
– Xiężyc zbladł iák chusta wszystek ná twarzy, groząc oną bládáwością, że mnie niepogodą tęskliwą y vstáwicznemi dzdzámi miał wolą koniecznie, iákoby nowym iákimsi zálać potopem, co ia postrzegszy, dáłem mu ták nielutościwie w pus pięścią, od ktorego rázu záczerwieniał się iákoby go we krwi vmoczył, zrozumiałem ia y to, iż ten rumiány kolor, znáczy wiátr okrutny, ktorym dáchy miał wolą pozrywáć z páłácow moich, chcąc mnie onemiż y przywálić oraz. AndPiekBoh121.
– [...] o gory wyniosłe Przecz nas nieprzywalicie, odrzewy zarosłe Pola, czem nieskryiecie [...]. DrobOpow10.
– [...] wystrzelony wszytek impet na mury: iak grad Iowiszowy Cięszko Ziemię przywali [...]. DrobOpow23.
– [...] Podczas samych Iarmarkow Miasto ognie[m] spalił Iniepotrzebne rzeczy pozarem przywalił. DrobOpow118.
– Gdyby to ták człek miał uważáć/ toby nie trzebá nic czynić/ nie trzebáby chodzić/ áni ieżdzić [!]/ bo możesz się udáwić álbo záchlysnąć ná śmierć/ nie trzebáby w ostátku pod niebem mieszkáć/ bo się może obálić/ skowronki przywálić. GorzWol66.
– Aż znowu Bog wspomniawszy ná ich Dziády wierne, Ześle swego Báránká, ktory im Cysterne, Zywiącą pokázuie, sam przoduiąc do niey: Rzadki kto iego torem idzie, káżdy stroni. Zydzi ią nie mogąc w błędzie upámiętáć, Kilká rázy chcą drobnym kámieniem zámietáć, Aż ná koniec ná to się zdraycy rozzuchwálą? Wylawszy, szkárádnem ią, kámieniem przywálą. PotPocz98-99.
– Iestesmy naostatek iak siłu takich, ktorzy w starych gmachach mieszkaią, choc z ocżywistym niebespieczenstwem, że ich przywalić mogą; nie myślą o żadney ich reparacyi, przez wzgląd osobliwy na Antecessorow swoich, mowiąc, iak moy ociec albo dziad miesżkał, tak y ia miesżkác chę [!] bez żadney odmiany. LeszczStGłos2.
– Pospolstwá zdanie, że czarci tą gorą Rohatyn Miasto chcieli przywálić, tylko kur zápiawszy mocy im uiął; ztąd po dziśdzień Czartowską zowie się gorą, koło ktorey nie ráz iechałem. ChmielAteny II324.
– Odpowiedzieli [Germanie posłom Aleksandra Wielkiego], że iedynie się bali tego, aby ich tylko Niebo nie przywaliło. ChmielAteny II693.
– Przywalam, w. m. f. przywalę 1) hinzu, vor oder auf etwas wältzen. 2) befallen, beschütten. 1) rouler une grosse piéce vers, devant ou sur un endroit. 2) encomber; acabler d'un grand fardeau. § 1) przywal ten kamień do muru; przywalić dziurę, grob, drzwi do piwnice kamieniem. 2) mur go przywalił. T III1791.
– Z kąd rodzáy ludzki do zemsty sposobny, Wziął przeciw Ziemi, złość rázęm z náturą, Będąc do Stworcy Obrázem podobny, Smierć mu tę piękność kryie pod iey skorą, Niedość to człeka z honorem, z Imieniem, Pogrześć, ieszcze go przywálić kámieniem. DrużZbiór329.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
(wariant I): – Kiedy Niedźwiedziá vderzy gáłąź/ tedy ryknie/ á kiedy go drzewo przywáli/ tedy milczy. RysProvV, 5.
(wariant II): – Niedźwiedź srogo ná żołądź ryka: gdy gáłąź spádnié/ milczkiem umyka. KnAd593.
Przenośnie
Bo tá łotryni [śmierć] gdy wnidzie/ duszę odłączy od Bogá/ zmysły wnętrzne zámknie/ oszkárádzi obraz Boży/ odeymie świátłość/ rzuci potym do grobu pożądliwości/ zwiąże ręcznikámi namiętności/ od twarzy Bożey odepchnie/ zátwárdzi/ y kámieniem niepráwości przywáli.BirkNiedz56
Skorom to przeczytał, przyznam się W. Ks. Mości, żem wielkie w sobie uczuł alteracye, bo mię owdzie zaciąg żołnierski, za późnem listów przypowiednych wydaniem, siwego włosa i wielkiéj dostatków mych nabawił straty: ówdzie nawałność następującego niebezpieczeństwa, a lada jaka w pole wyprawa, moję głowę mi gryzła, i śmiertelną chorobą na łóżko w obozie przywaliła.RadziwKSprawy103-104
Czekałaś Oyczyzno po tym cnym Wielmożnym swym synu podpory. Oto podpora deską się śmiertelności przywaliłá.WojszOr334
[...] żebyśmy z iednej strony nie byli w ustawiczney apprehensyi à majestate, á z drugiey w niemożności uchronienia się iey; satius, (iako się na swym mieyscu na to podaią sposoby), ten kamień węgielny ták ociosáć, żeby uiąwszy mu wagi nie mogł nas przywalić [...].LeszczStGłos
2.
»tocząc przybliżyć, przyciągnąć, przysunąć«
Rekcja:
co
– A Iozef wziąwszy ono ciáło/ uwinął je w cżyste prześcierádło. Y położył je w nowym grobie swojim/ ktory był w opoce wykował: á przywáliwszy do drzwi grobowych kámień wielki/ odszedł. BGMtXVII, 59-61.
– Przywalam, w. m. f. przywalę 1) hinzu, vor oder auf etwas wältzen. 2) befallen, beschütten. 1) rouler une grosse piéce vers, devant ou sur un endroit. 2) encomber; acabler d'un grand fardeau. § 1) przywal ten kamień do muru; przywalić dziurę, grob, drzwi do piwnice kamieniem. 2) mur go przywalił. T III1791.
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
~ Przywalam, w. m. f. przywalę 1) hinzu, vor oder auf etwas wältzen. 2) befallen, beschütten. 1) rouler une grosse piéce vers, devant ou sur un endroit. 2) encomber; acabler d'un grand fardeau. § 1) przywal ten kamień do muru; przywalić dziurę, grob, drzwi do piwnice kamieniem. 2) mur go przywalił. Niepoprawne zródło .
»taki, który został przygnieciony, przyduszony, zarzucony, zasypany czymś«
– Synowie Iobá ś. gdy wino piią domem przywáleni. BirkNiedz193.
– Czwarty raz iednák/ z mocy mey się wydárł mężnie/ Y ręce/ dzierzące go/ zrzuciwszy potężnie/ Dał mi pięścią (muszę sam prawdę wyznáć ná się) A potym mię od siebie odwrociwszy zásię/ Cięszki/ ná moim własnym vwiesił się grzbiecie. A iesli mi w tey mierze/ wiárę dáć zechcecie/ (Bo nie szukam fałszywey sławy/ chlubą táką) Zdáło mi się/ żem gorą przywálon był iáką. OvOtwWPrzem346-347.
– [...] weź i tych kamieni, Z których zbudowany dom słonecznych promieni, I kamień, którym poległ Acys przywalony, Od olbrzyma wśród pieszczot dziewczych ułowiony [...]. MorszAUtwKuk132.
– Wszákże dziś koniec temu/ dzś stárty ánimusz i imprezá fatorum, kiedy w-tárás wtrącone álbo w grobowe więzienie i fátálnym przywálone głázem/ niebieskie i ziemskie wesele dziś się z Tryumfatorem Bogiem wyłamáło i ná wolność wyszło. PisMów II367.
– Vmárł człowiek śmiertelny y ziemią przysuty, Iuż nie może Zwierciádłá niebieskiey doyść chuty, Iuż nie może, grobowym przywálony rumem, Bogá, wieczney Mądrości doszedszy rozumem, Iego promieńmi, prze grzech y prze Ráyską zbrodnią, Iáko Miesiąc, słoneczną roziáśnieć pochodnią. PotPocz67.
– A tego Xiedza Iana Symelliusza Plebana Iele snianskiego W Kosciele Zywieckim Pogrzebiono W Grobie taiemnym małym w tyle Koscioła. gdzie z Pro cessią wychodzą do drzwi Koscielnych, bedąc do niego Wchod pod Ławkami Kamieniem przywalony Ziemią przyszuty, gdzie Niebosczyka Iana Wiecorka I z Małzonką iego Małgorzatą po nim pochowano. KomonDziej188.
– Przywalony. 1) zugewältzt, vorgewältzt. 2) befallen; durch eine eingefallne Last beschüttet. 1) roulé à ou devant un endroit. 2) acablé sous un fardeau, sous les ruïnes; couvert des ruïnes. § 1) przywalona kamieniem dziura. 2) miasto ruiną przywalone; przywalony murem. T III1791-1792.
– Postrzeże ADOLF Sędziwego Stárca, Ktory pod wozem przywalony leżał, Iuż ci tu zginie nie doczeka Márca; Litością zdięty z konia zsiadszy bieżał, Ná porátunek, umknąć tey záwady, Bo widział że Dziad nie da sobie rády. DrużZbiór288.
– Szedłem do domu [...] roskazawszy grábárzom/ ktorych liczbá byłá mnogá/ odrzucić prędko ziemię/ y odkopáć przywálonego człowieká zádławionego. KalCuda311.
Przenośnie
Poci się Pan, modląc Ojcu: Waleczny żołnierz, który harce zwodząc Z podbitym piekłem w wszytkich swoich siłach, Zbytnie się we krwi rozpalił i żyłach; Poci się Jezus w Ogrojcu: Nowotny Adam, co pod cudze wchodząc Ciężary, cudzym przywalon kłopotem, Cudzą, niewinny, płaci winę potem.MorszAUtwKuk218
[...] a my na to drze wo smiertelnosci zapałem przywalone gdysmy patrzali Wdziecną pamiecią ie[go] Cnot, y odwag zasłuzonych iako Wonnoscią iaką Mysli Nasze rekreowali [...].HerbOr526
Ach ciężkoż moiey Duszy przywaloney grzechem Postąpić, y do Ciebie Boże iść z pośpiechem!DrużZbiór102
»taki, który został przygnieciony, przyduszony, zarzucony, zasypany czymś«
– Odszedł w tym do swego Pokoiu, rostrząsáiąc w głowie byt nędznego Swiáta, myśląć [!] o śmierci co dzień, nieprzerwánym Frásunkiem vciśniony, á záwsze stroskánym Zostaiąc, máwiał często ku sobie ták: Tedy Y ia strátny Krolewic, Dekret śmierci kiedy Muszę wypełnić! y ktoz piaszczystą mogiłą Przywálonego wspomni? DamKuligKról31.
