– [...] sie werden den Acker müssen wol düngen/ będą Rolą musieli dobrze gnoić [...]. ErnHand171.
– Düngen den Garten/ gnoić Ogrod; es wird viel Mist seyn zum Düngen/ będzie wiele Gnoju trzebá do Gnojenia.ErnHand179.
– Gnoię co. 1) faulen lassen. 2) düngen, misten einen Acker. 3) die Kruft vom Geschwär wegnehmen. 1) pourrir; faire pourrir. 2) fumer, amander la terre; donner l'amandement à un champ; engraisser avec du fumier. 3) faire tomber l'escarre d'un ulcère. zgnoić kogo w więzieniu. einen im Gefängniss faulen lassen. faire pourrir qu. en prison. gnoiący. Heilk. das eine putrescirende Kraft hat; faul machend. médec. corrosif, qui a la vertu de faire pourrir. § gnoiąca maść. T III392-393.
2.
»powodować gnicie, rozkład; dopuszczać do gnicia, rozkładu«
– Trzecia vwagá/ áby byliny niemiał ktora gnoi budinek/ gdy nie odda deszczu/ gdy śniegiem przepełniona ták że przez nie záciekáć musi ná ściány á ták dáchy włoskie naylepsze. NaukaBud29-30.
– Kiedy ziemia struchlała obumiera zimie, A oracz pracowity w ciepłej jamie drzymie, Abo też z towarzystwem siedząc u komina, Przeszłe sobie zabawy smaczno przypomina, W ten czas opatrzny winiarz do lasa po tyki Jedzie, gotuje noże, łozinę, motyki, Abo też sanną drogą wyschłe góry gnoi, A codzień Koziorożca zimnego się boi. ZimBSiel142.
– [...] Wiotcha wszedszy latorosl w Cesarskiey winnicy Aprzedozor nie maiąc błahy ogrodniczy Azylu y potrzebnych ku wsparciusię tyczy Poziemi się procz czołga y frukt pieszczony Gnoi [...]. DrobOpow190.
– Budynków jako najpilniej doglądać powinni, aby chłopi przez zarzucanie błotem i gnojami szwelów nie gnoili i budynki nie rujnowali. InwPuck135.
– Ná łokieć lub drugi od ścian zewnątrz przyzwoita okopác dokołá rowem, áby deszczowa woda osobliwie z nawałnic niepodbierała stodoł, y niegnoiłá przyciesi. BystrzInfArch D4.
– Láto tákże zbyt mokre gnoi ziemi pożytki, zbyt gorące wypala. BystrzInfAstrol22 nlb.
3.
»smarować gnojem ranę lub wrzód, może w celu spowodowania lub podtrzymania jątrzenia, ropienia«
Rekcja:
co
– Drudzy gnoią wrzod, áby się co zebrał: zebrány przerzynáią gdzie miękczey, ábo dryakiew stárą przykłádáią. PetrSInstEv.
– Czytamy/ iż miáłá być w domu Páńskim táká oliwá/ ktora miáłá iárzmá gnoić. BirkSkar7.
– Piianstwo/ żyły gnoi/ y wszytko ciało/ grubemi humorámi nápełnia/ dla ktorych człowiek do żadney rzeczy sposobny nie iest. KunWOb K3.
– Gnoię/ aliter. zgnoić kogo. Carceri in perpetuum includere. Lepidè, Teren. in Andria. Verberibus caesum te; in pistrinum Daue dedam vsque ad necem, ea lege & omine, vt si te inde exemerim, ego pro te moiam. i. in perpetuum [...] Damnare in salinas in perpetuum [...]. Kn197-198.
– Do tego iáko mánná/ kto ią vkradkiem y nád miárę brał/ psowáłá się: ták y heretycy ktorzy vkradkiem iáko zboycy y złodzieie náłożą y nákrádną mánny/ to iest sentenciy pismá ś. nád miárę/ to iest nád wyrozumienie Oycow świętych: gnoią tę mánnę: ábowiem v nich niemász prawdziwego/ czystego słowá Bożego. BirkNiedz178.
– Więc rázem y dawnieyszą rozsrożywszy ránę/ Burzy się [wezyr]. Coż iali ták począwszy vstánę? Y tego psá nie skrocę? Kto będzie rozumiał? Ze kiedy co w Ossmániech Dziurdzi mogł/ y vmiał. Smiałli Rustan niekiedy Posły Perskie gnoić/ Smiał y świeżo Dylawer w sobie gniew vkoić: Weneckiego Agentá zá iego niecnoty/ Nád swoimi zelżywie powiesiwszy wroty!. TwarSLeg100.
– [...] Ten ustawnie buduie iedno drugie gnoi, Zarłok ie, Leniwiec Spi, Gach się wszytko stroi. PotPer22v.
– O nierozum, o próżność, o sroga ślepota, Kto szczęśliwego, w śmierci królestwie, żywota, Kto pokoju na świecie, gdzie go żadna sztuka, Żadna jego część nie ma, ruszając się szuka. Wszytkich planet niebieskich sfery jako posztą, Biega słońce prędkością rozumem niedosztą; Morze bokami robi, waląc piaski strychem, I najdalej dziesiątym zawsze siąga sztychem; Wiatrem szumi powietrze ani ziemia stoi Z pokojem, jedne rzeczy rodzi, drugie gnoi. PotFrasz2Kuk II338.
– Czemu ogień trucizny psuie? Trucizná rzeczy gnoi żywe, á gdzie nie mász wilgotności tám też zgniłość mieyscá nie ma: ogień zásię suchością swoią psuie wilgotność, ktorey gdy nie ma, trucizná, nie ma ná czymby swoie siły okázowáłá. TylkRoz72.
– To zaś [wilgotne powietrze] zaráźliwemi exchalácyami zgniłemi waporami, iádowitymi chumorami napełnione co moment poiąć [!] y nápychaiąc człowieka, wnętrzności zaraża, gnoi, do szkorbutu y rożnych symptomata przyprowadza. BystrzInfElemTv.
~POURRIR, V. act. & neut.(Gaster, corrompre.) Putrefacere, (o, is, feci, factum.) Colum. GNOIC zgnoić zepsuć. POURRIR, (Se pourrir.) Putrescere. Computrescere, Exputrescere. Imputrescere, (sco, putrui.) sans supin. Putrefieri (io, is, factus sum.) GNIC zgnić psować się zepsować się. DanKolaDykII, 375.
– Mogłem beze krwie Caezara zwojować I wziąć go więzniem; y Rzym usposkoic Co za szalenstwo, slepo następować A boy domowy bez ran, chcieć ukoic? Ląd go nie moze z morzem posiłkować Nieyzrzałe zboża na chleb musi gnoic Tak woyskum jego do ust przygnał zgoła Ze smierci z bitwy; rospaczaiąc, woła. LucChrośPhar208.
Użycia metajęzykowe
- Excipiuntur à praeterito, (1) verba biię, broię, doię, dwoię, gniię, gnoię, goię, kleię, piię, poię, ráię, stroię, táię, wiię, zbroię, znoię się, habent enim praeteritum iłem, iłeś, ił; Plur. iliśmy, iliście, ili: ut biłem, biłeś, bił; Plur. biliśmy, biliście, bili, à verbo biię. WojnaInst83
- Huc refer & verba broię, doię, dwoię, gnoię, goię, kleię, poię, ráię, stroię, táię, zbroię, znoię się, quae etiam praesens Indicativi modi eodem modo formant ut verbum stoię & boię się: de praeterito eorum superiùs est dictum. WojnaInst84
– Niemogę tedy takie skrypta w publicznych materyach y kontrowersyach status pisane sądzić bez skrupułu cięszkiego grzechu. Naprzod iako sławie ludzkiey szkodzące y iako niby rány publiczney niezgody gnoiące, nie Leczące y przedłuzaiące wnętrzne Status. JabłSkrup11.
– Gnoię co. 1) faulen lassen. 2) düngen, misten einen Acker. 3) die Kruft vom Geschwär wegnehmen. 1) pourrir; faire pourrir. 2) fumer, amander la terre; donner l'amandement à un champ; engraisser avec du fumier. 3) faire tomber l'escarre d'un ulcère. zgnoić kogo w więzieniu. einen im Gefängniss faulen lassen. faire pourrir qu. en prison. gnoiący. Heilk. das eine putrescirende Kraft hat; faul machend. médec. corrosif, qui a la vertu de faire pourrir. § gnoiąca maść. T III392-393.
Przenośnie
Naprzod iáko słáwie ludzkiey szkodzące, y iáko niby rány publiczney niezgodę gnoiące, nie liczące, y przedłużaiące wnętrzne Status uspokoienie.JabłSkrup18
