– Trzeci sposob iest rodzenia się pomieszanych wod/ ktory práwie z trafunku bywa/ y ktory sposob wszyscy kładli/ ktorzy iedno o cieplicach cokolwiek pisali: to iest/ kiedy woda płynie po siarczystem dnie ziemie/ álbo też po tákowych ktore żelażną ma w sobie máterią/ albo innego iákiego kruszczu: tedy płynąc po oney ziemi/ bierze w się y mocy cokolwiek/ y przyrodzenia y zapáchu onego kruszcu. SykstCiepl59-60.
– Przy srogim Filarze albo raczy narozniku było iakies okno w ktorym srodze gruba żelazna krata. PasPam59.
– Przy tej roli wołów para wielkich, siwy z czarnym , które taksowano na zło[tych] 90, koń 1 dobry, także zło[tych] 36, pług dobry porzonny, bron parę porzonnych, kół sztery, parę nowych, parę obkładanych z okowanemi piastami, oś kowana, ciężadło okowane, jarzmo, kolesa, półkosek nowy, szla z nowemi postronkami, wagi dwie, dyszlowa i przednia, obiedwie okowane, letry wielkie [z] żelaznymi wiciami, drugie wozowe, sani porzonne dla podróży, gnatki, sanki małe, włóki do siana, drugie do nawozu, na zimę osiane dobrze, pszenice wierteli 9, żyta wier[teli] 2 i miarek 5, z tego siania Wołkowi snopów dwa, a Krajowskiemu trzeci. KsJaz46-47.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
żelazne baszty:
– Gdy tedy Elearowie niespodziewanie pod miasto przyszli, [...] co żywo do miasta uciekało, a osobliwie panowie wojacy, w żelaznych basztach, z ciężkiemi muszkietami, ktorych [...] niechcieli wpuścić panowie Opolanie, a owi też szturmem raczej dobywać się do miasta chcieli, aniżeli przed bramą od Polaczków być wysieczeni. DembPrzew59.
– W niej [łazience] piecyk malowany nowy, kociełek miedziany nowy na łańcuchach i hakach żelaznych wiszący i blacha żelazna. InwKal I104-105.
– Z izby bokowej komora, w niej piec polewany, z kominem i blachą w nim żelazną, okien szkalnych w drzewo dwie. PiotBrań413.
– Były tez ręczne pociski ktoremi Rzymscy zołnierze tak zręcznie ciskali iz niemi mierniey nizeli z łuku strzałami do Celu trafiali, a w co trafili tedy by tez w zelazne blachy rzecz uzbroiona była, na skroz ią przebiiali. SzołHist19v-20.
– Podstaw pod nos chorego blachę żelázną rospaloną, żeby na nię krew kápáłá. PromMed98.
– Potym [zioła] miedzy dwie blásze żelázne/ á na pálec wzmiąsz [...] kładą. SyrZiel122.
– Do roley záś lemieszá y z kroiem potrzebá/ Ktorym więc rolą orzą chłopkowie dla chlebá/ Trzebá też y rádlice ktora pod orána/ Bywa náprzyk záś oná rola vrádlona. Trzebá ieszcze do tego mieć żelázną bronę: Ktorąm włoczą oráną rolą zásię onę. RoźOff L3.
– [Dawid] łupow z miástá wyniosł bárzo wiele. Lud też ktory był w mieście wywiodszy/ podał pod piły/ y pod brony żelázne/ y pod siekiery żelázne/ y wegnał je w piec cegielny. BG2Sm12, 31.
– Do tej rolej prętów półośmiu odbiera Błażej Tatuszyk koni parę, wołów parę, wóż bosy, pług, radło, brony żelazne. ActScabVet117.
– Trochę niżej są więzienia, Według inszych zasłużenia; Tuż kuna żelazna w słupie Przy wschodzie — na dziewki głupie. JarzGośc13.
– Tedy go obnażywszy, tak jako się rodził, Do słupa, który dawno zbójecką osmrodził Niejeden łotr posoką, gdy się wszyscy suną, Żelazną mu najpierwej szyję ścisną kuną; Ręce potem, aż z stawów wystąpiły członki, Wspak wykręciwszy, wiążą twardymi postronki, Aż i nogi. PotZacKuk I577.
kuna żelazna II:
– Od wrót z Kalisza do dworu jadąc, stodoła mała, wrota dobre z deszczek dartych, na biegunach, z kuną żelazną dobrą; drugie wrota na pole na wiciach, deszczkami staremi poprawne; ściany przyciesi z gruntu złe, podparte, tylko miejscem słupy podpierają i utrzymują. InwKal II15-16.
– Do jednego bojowiska wrota z deszczek dartych osicowych, na biegunach, dobre, z kuną żelazną. Naprzeciwko tych drugie takoweż, bez kuny. InwKal II16.
– Wrota stare, trochę poprawne, kuna żelazna z kłódką. InwKal II19.
– Między tym płotem są wrota w pole podwójne, po jednej kunie zielaznej u góry mające, z poręczą. InwKal II184.
– Berło nie złote/ nie srebrne/ ále żelázne; á to dla tego/ iż iáko żelázo mocne/ ták moc Apostolska wielce iest potężna/ gdy tárga y odcina powrozy grzechowe. BirkNiedz365.
– Moc rozgrzeszánia dána Apostołom, iest berłem żelaznym. BirkNiedz365.
– Wielka záiste moc się dáie mężom Apostolskim nád narodámi ktore posieść mieli/ y zhołdowáć ná imię Chrystusowe. Dziś się to żelázneberło dáło z Duchem ś. gdy roskazano narodom wszytkim áby przez pokorne poddáństwo oddáli się Chrystusowi/ czyniąc to co Apostołowie święci roskázuią. BirkNiedz365.
– Kazánie Pierwsze. O Sákrámencie Pokuty ś. y o przyrownániu iey do berłá żeláznego. BirkNiedzSpis treści.
żelazna armata:
– Kto w boju bez żelazney może bydź armaty? RoźOffLv.
boty żelazne:
– Taż samá GALLIA znowu dzieliła się u starożytnych na Galliám Braccatam, od stroiu kosmatego czyli od obowia włosem okrytego rzeczoną; albo od botow żelaznych zbroynych. ChmielAteny II42.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
(wariant I): – Iákoby ná Niemieckim kazániu był. Iákoby też o żeláznym Wilku báiał.RysProv C1.
(wariant II): – Iákby mi o żéláznym wilku báiał/ iákbym ná Niémiéckim kazániu siédział/ v. Nié rozumie. Kn230.
