– A choć jest własna moja, atoć jej nie bronię, Ale się pierwej w boju masz rozpierać o nię; Powieszę ją na drzewie: niech nie będzie moja, Dokąd się nie rozprawiem, ale ani twoja: Jeśli mię ty zabijesz, lubo też poimasz, Szablę sobie zarazem weźmiesz i otrzymasz.” ArKochOrlCz II215.
~ A Głos/ ktorym słyszał z niebá/ zásię mowił ze mną/ y rzekł; Idź/ á weźmi te książeczki otworzone/ z ręki Anjołá stojącego ná morzu y ná ziemi. BGAp10, 8.
– Gdy przybył in adorationem Cara imci, wzięty w areszt, sromotnie jako zmiennik et rem satisfactionis za wzięte od Cara miliony, traktowany źle, do Kijowa zaprowadzony. ZawiszaPam274.
– Consul Francuzki rezyduiący w Liwornie wziął w areszt Kapitana tego statku na ktorym transportowano tego momentalnego Krola [Teodora korsykańskiego]. MerkHistI, 19.
– wziąć kogo pod arest. arretiren [!], gefangen nehmen. arrêter; faire prisonnier. T III11.
Związki frazeologiczne
wziąć bezpieczeństwo:
»nabrać odwagi«
– Ozyła Moskwa y wzięła znowu smiałość y bespieczenstwo. MarchŚcibHist37.
2.
»dokonać jakiegoś aktu lub czynności«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
wziąć szlub:
»zawrzeć związek małżeński«
– Poszlismy tedy do Ołtarza Zagrano Veni Creatorwzięlismy potym Szlub. PasPam225.
– Na te imieniny [księżny Czartoryskiej] książę chorąży [...] był do Wołczyna zaproszony [...] Ia tedy wziąwszy stąd asumpt [...] spytałem go znienacka, jeżeli na węzeł księżnie kanclerzynej jakiego jej węzła nie będzie ofiarować. MatDiarI,471-472.
w niewolę wziąć:
»pozbawić wolności, uwięzić«
– Towarzysz z pod Chorągwie moiey przed Lat pułtorą w Niewolą wzięty powrocił Ante Triduum z krymu. PasPam285.
wziąć za urazę:
»być urażonym«
– Pili y zazdrowie [...] Czarnieckiego bo bardzo byli wten czas pokorni. Ia tez chciał rekompensować Ludzkość Ludzkoscią piłęm za zdrowie Dołkorunskiego [Dołgorukiego] [...] Oni to sobie wzięli za urazę. PasPam164v.
– Retirowac się nazad poczęli Poganie Na koniec, wziąwszy chłostę nie poslednią zbiegli Do swoich. PotWoj83.
– Iakosz ieszcze y razu, chłosty tak pamiętny Nie wzięli Turcy, na tey Woynie. PotWoj119.
– Wzięlismy Chłostę we Czwartek załuymy za grzech y upokorzmy się Bogu w piątek. PasPam265.
wziąć dyscypliną:
»zostać obitym, otrzymać chłostę, tu: zostać pobitym, ponieść klęskę«
– I Moskwa wzięli dyscypliną y Kozacy uciekli. PasPam109.
wziąć na cenzurę:
»krytykować«
– Lubom w Praktyce Astronomiczney dał ná samym początku przestrogę krotką; atoli że się kto w niey niedoiźrzał, dla tego tam położone reguły wziął ná Cenzurę, áni fundamentalną áni Chrześciańskopolityczną. BystrzInfGeogr L1.
cel wziąć:
»zmierzyć«
– To się záchowuie [...] áby z wáłu nieprzyiaciel nie obaczył Pik w szańcách, y celu niewziął. FredPiech C3v.
– Zenienarowninie niemogli Celu wziąc dob[rze]. PoczOdlPam30.
– Zywcem wzięto Paszę Alepu, y Paszę Sylistryiskiego naywyszszego nad nimi Regimentarza. PasPam226v.
– Więzniow zywcem wziętych tam zastano. PasPam266.
– Sam [orzeł] był tak zmordowany, że się jednemu baurowi dał żywcem wziąść. JemPam168.
Związki frazeologiczne
wziąć po boku:
»ponieść porażkę, klęskę«
– Aż tu wnocy wszystkie siły swoie na naszych wywarł Chmielnicki ze wszystkich stron następuiąc, ale przy Protektorze Bogu wziął dobrze po boku, y nic niewskurawszy reyterowałsię nazad. HistBun10v.
maligna (kogoś) wzięła:
»opanowała kogoś gorączka«
– Przypadła mi ta chorobka z przepicia [...] zapadłem tedy tak periculose [niebezpiecznie] zem zaraz y ludzi nieznał g[dyż] y maligna [mię] wzięła Co tam zęmną robili Medycy niewięm. PasPam279v.
»otrzymywać władzę królewską lub mieć pierwszeństwo, decydujący głos w jakim gronie, środowisku«
– Wziął berło nad ptaszem rodzaiem [orzeł]. PotPocz7.
wziąć kogo do berła:
»stać się władcą, królem jakiego kraju; podbić jaki naród, kraj«
– Cyrus [...] Babilon obiął: Lydow wklubę wprawieł, Wziął Massagety do berła swoiego. PotSyl101.
wziąć habit || wziąć habit z czyich rąk:
»wstąpić do zakonu«
– Wziąwszy Hábit ś. [Małgorzata] ná káżdy dzień Godzinki Naświętszey Pánny' y Krzyżá ś. y Psałterz cáły odpráwowáłá. OkolNiebo13.
– Gdy miáłá lat 21 wzięłáa Hábit S. z rąk Dominiká S. ktory odmienił iey imię ktorym błá zwana (to iest) Kátárzyná/ na imię siostry Osánny. OkolNiebo93.
– Swiętobliwi Brácia Więcław, Włádysław, Wisław, iednego dnia Habit wźieli, iedneż cnoty mieli, iednegoz dnia pomarli. ChmielAteny II415-416.
– Prochy [...] wyniosły ich Bardzo Wysoko [...] iak ich wziął impet to tak lecieli do góry przewalaiąc się tylko między dymem ze ich okięm pod obłokami nie mogł doyrzeć. PasPam60v.
wziąć paragrafy:
»otrzymać blizny, szramy«
– Wyparowalismy ich z podworza do Stało się y temu y temu po trosze [...] kilku ich wzięło Paragrafy Słuszne supponebam ze będą mysleli cos o zemscie y tak się stało. PasPam154v.
imię Boskie wziąć na pomoc:
– Ociec [...] pisał domnie y rozkazał że bym imię Boskie wziąwszy napomoc tym się naymniey niekonfundował, ale szedł smiele tam gdzie iest wola wodza pod Błogosławienstwem Oycowskiem y Macierzynskiem. PasPam53v.
wziąć po łbu:
»być uderzonym w głowę«
– A toz masz Litwoś Gieros [lietuvos geras = litewski baranie] pamietay rabunek Gdys wziął od Polskiey szable po łbu podarunek. PasPam183v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Gwałtem wziąć może/ ále dáć nie może. RysProvIII, 10.
