– Zachorowałęm niebespiecznie iuz byli o mnie zwątpili kompania ale przecie wielkie o mnie czynili Staranie. PasPam78v.
– Iakes my tedy weszli wPod lasze Moskwa ustąpili ku Mscibowu ktorzy z Trubeckiem, Herskim zabiegi czynili koło Sniatycz y koło Brzescia. PasPam81.
– Nieczynił on ni złego iako to Szaleni Czynią. PasPam83.
– Poszlis my do Chorągwie kozdy koło siebie czyniąc porządek. PasPam90v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
gesty czynić:
– Jéstámi nárabiam/ jésty czynię. [...] Gestu vtor: ago gestum: ago gestum humeris [...] Gesticulor [...]. Kn246.
czynić aprehensyją:
– Ruszenie się Woysk Cesarskich nad Rhenem [...] znaczną czynią Dworowi Naszemu apprehensyą, ile że Theatrum Belli może bydź w Naszych Państwach. GazPol1735/62, 7 nlb..
czynić jak:
»postępować w jakiś sposób«
– Widzi się to zrazu temu co grzeszy że bardzo dobrze czyni. PasPam134.
– Sąm WMMPan podobno tak czynisz że kiedy Sługę przyimuiesz sąm z nim wręcz mowisz. PasPam223v.
– Dawał przykłady dawne ze puko Polacy tak czynili poty floruit [kwitła] złota wolność. PasPam231v.
czynić jakimś:
– Wszystkie CyrkumStancyie czynią mię wolnym. PasPam145.
– Moy Panie Bracie nieczyn że mię WSC błaznem. PasPam163-163v.
– Przyszedszy tu do Wielkiego Miasta iuz tu znaydę wpotrzebach moich wygodę a was, wolnymi czynię. PasPam168.
– Oni Tylko Tatarami a Brancami [wojują] ktorych zynszych nsrodow biorąc akkommoduią do Woyny. Czyniąc znich Anczarow y Szpalirow [Sipahierów]. PasPam261v.
– Nie umieietność moia to sprawiła. Ale natura dobrym cię czyniła. PasPam51.
ale cóż czynić:
»nie ma rady, niestety«
– Unikogo niemogę bydz. Plano [całkowicie] w takim w iakim się poczuwam rozumieniu, Ale coz czynić? Iugulatur virtus [gnębiona jest cnota]. PasPam142v.
wiadomo czynić:
»zawiadamiać«
– Administratorom dobr naszych krolewskich [...] wiadomo czyniemy iz w pewnych naszych Interessach posyłamy do Woyska na Białey Rusi [...] Iana Paska. PasPam151.
czynić winnym:
»obwiniać«
– Xiądz ten chciał mi dać testimonium [świadectwo] [...] ze mię [umierający] circa dispositionem [gotując się na śmierć] nieczynił winnym. PasPam140v.
– Niemaiąc nic pozyciu swym Milszego nad Miłość Poddanych naszych, y ich przeciwko nąm Uprzeymą podufałość. Do ktorey aby na czasy potomne ustępu [!] zadnego nieczyniły teraznieysze mięszaniny [...] wszystkie takowe nieSmaki y urazy [...] daruiemy. PasPam210v.
– Poszedł tedy czynił tam rellacyią iuz niewiem iaką. PasPam145v.
– Czyni tedy kalinowski Rellacyią prawi iak na Mękach koloryzuie. PasPam240.
bestyję z siebie czynić:
»zatracać cechy ludzkie, zachowywać się jak zwierzę«
– Nie popisuję się, opiwszy się, z rozumem i z męstwem, bo się tego strzegę, bywszy z łaski Bożej rozumnym stworzeniem, żebym bestyej z siebie nie czynił dla kufla. JazStadListyCz II178.
– Cisz Commiszarze Naszi postanowili aby Miesczanie Naszi iako powinnosciom swoim dosic czynic powinni tak aby posłuszenstwo Ząmkowi wszytkim oddawali [...]. KomonDziej114v.
co komu czynić na afront || co komu robić na afront || co komu uczynić na afront || co komu wyrabiać na afront:
»(u)czynić co w celu obrażenia kogo«
– Wymawiali mi to ześ to nąm uczynił naaffront. PasPam164v.
– Kiedy kto dobro nasze bierze i podobno nam to jeszcze naafrontrobią, wytrwać i ścierpieć niepodobna. SobJListy62.
– To wszystko wyrabiał Sapieha naafront Krolowi zaczepiaiąc Koronne Kraje. OtwEDzieje42.
czynić, uczynić eksperyment z kimś:
»stoczyć walkę, potyczkę z kimś, wystąpić zbrojnie przeciw komuś«
– Gdy by[ś] był z Czarneckim iaki uczyniłExperiment Pewnie bys to był y Za [ze] mną uczynić musiał. Bom tu ia iest w osobie krola Polskiego. PasPam71v.
– Iak tylko dali Czarnieckiemu osobną dywizyą [...] nigdy się nietrafiło że bysmy całą zimę na konsystenyiey mieli odprawić ale ustawiczne z Nieprzyiacioły czyniącexperymenty. PasPam79.
2.
z podmiotem nieosobowym
»powodować powstanie czego, wytwarzać«
– Dla lepszego izby zagrzania w szrodku izby iest rowek iako korytko, to go wąglami napełniwszy rozedmą z iednego konca y tak się to zarzy y ciepło czyni. PasPam56.
Związki frazeologiczne
apetyt czynić:
»nabierać chęci, ochoty na co«
– Rozłákomić się/ ábo kogo ná co/ v. Łákomię się & Apétyt czynię. Kn946.
»naruszać coś, postępować wbrew czemuś, zmuszać siłą, przemocą kogoś lub coś do czegoś; szkodzić czemuś«
– Ach wdowo, twym źrzenicom gwałt czyni płakanie [...]. GrochWiersze142.
– A wprawa szczeniąt dwojaka jest [...] W obojej wprawie trzeba pilnować, żeby im gwałtu nie czynić, a żeby przecię zawżdy sobie dopracowały. OstrorMyślTur13.
– [...] on Zołnierz Stáropolski [...] o roskoszy niedbał/ gwałt sobie práwie czyniąc/ nieukáiał się áż uczciwości dogodził [...]. StarPopr130.
– Gwałt/ Vis [...] Gwałt komu czynić. Vim facere, inferre, adhibere alicui. Vim et manus alicui inferre: afferre vim alicui. Vi agere: vi geritur res. Vim contrà Rempublicam suscipere [...] Oppressio [...] Per oppressionem aliquid eripere alicui. Violentia [...] Violentiae impetu opprimo [...]. Kn218.
– Iednak żeby lżeyszy był grzech idącym zá pospolstwem/ y żądzą swoią/ zimney wody napoy bespiecznie pozwolić się nie może/ iedno 1. We dni naygorętsze. 2 Prácowitym/ y ktorzy wnętrze máią iákoby vhártowáne; nie tym ktorzy proznowániem/ ábo ná łożku/ niewiele chodząc wiek trawią. 3. Zołądka dobrego/ stráwnego/ nie bolewáiącego. 4. Dłuższy czás ná wypicie zimny niż ciepły náznaczáiąc/ y godzin w piciu przedłużáiąc/ nie oraz mu gwałt czyniąc. PetrJWod32.
– [...] ták też właśnie u nas wolność iest w niewoli u siebie/ y sámá sobie gwałt czyni/ gdy dla iednego przeczącego, zgodá wszystkich rozrywáć się musi/ y ieden drugiemu ze ták rzekę, manus inferre videtur. OpalŁRoz E4v.
– Gwałt [...] Gwalt komu czynić/ Vim facere aliqui, einem Gewalt anthun. DasHünDictUu iijv.
– A gdy go drudzy zakonnicy nápomináli/ áby sobie nie czynił gwáłtu/ y niepsował zdrowia ták wielkimi mortyfikácyámi. Odpowiedział. Iákoż mi żyć bráciszkowie moi każecie; ieślim się ták bárzo mátki moiey záwstydał/ ktora mię strofowáłá o swowolne życie moie/ á coż rozumiecie/ iáko się będę sámego Sędziego strásznego sromał y lękał? [...]. StarKazII, 622.
– W káżdey spráwie od máłych rzeczy postępuiemy/ abysmy przyrodzeniu gwałtu nie czynili. HercBan24.
– Kiedy się tak P. Bogu podobało, aby na tym świecie cierpieć [...] przyjmujmyż to od Niego wdzięcznie, by też sobie największy czyniąc gwałt. SobJListy431.
– Straż Anyelska podobna Pedagogowi dorosłego iákiego Pąnięciá [!], ktorego radby iák nalepszym widział, y do tego pobudza, łágodnie námawia, ále gwałtu niwczym nie czyni. TylkRoz329.
– Skarzo się na mnie na publicznych kongresach ze Ihm. krzywdy y Gwałty czynie [...]. RzewKor33.
– Na koniec ieszcze raz przestrzegam, a żeby się od zbytnich utrzymać lekarstw, ktore chorobie gwałt czynią. BeimJelMed94.
– [...] aby [...] przekupniom krzywd, y gwałtu nie czynili [...]. ArtWoj113.
– Gwałt. 1) Gewalt; Gewaltthätigkeit [...] 1) infraction, violement, violence, violation, force [...] § 1) [...] gwałt komu czynić; gwałt czynić ludzkiemu sumnieniu grzech wielki [...]. T III438.
gwałt czynić II:
»w odniesieniu do kobiety: zmuszać siłą do odbycia stosunku seksualnego«
– Ale nie chcieli oni mężowie słucháć głosu jego: przetoż wziąwszy [t]en mąż założnicę swoję wywiodł ją do nich ná dwor: y poználi ją/ á czynili jey gwałt przez cáłą noc/ áż do záránku: á potym puścili ją gdy wschodziłá zorza. BGSdzXIX, 25-26.
nadzieję czynić komuś:
– Nádziéię czynię komu / nádziéię dodawam ábo otuchy. Spem alicui facio, do [...]. Kn457.
– [...] nasi iuz pryskać y uciekać poczeli, ale Krol dobywszy Szable mocno się uwijać począł po Obozie, wołając aby tego wstydu nie czynili, dla czego innych wołaniem y perswazyą zawracał, drugich zaiezdzał konie za cugle porywając y na zad cofając. HistBun14.
– Wstyd. [...] 3) Beschämung, Schande, die man einem macht [...] honte, afront, ignominie, confusion [...] sobie i Panu twoiemu wstyd czynisz. T III2639-2640.
– Bizánczycy/ kuglarzom/ mietelnikom/ co się po powrozie z wysoka spusczaią/ co dziwy iakie czynią/ y kuglarstwa/ połowicę zysku do skárbu kazali dawać. PetrSEk29.
– [Czarnoksiężnik] Na lewey ręce tylko puklerz zawieszony Vwiniony w iedwabny pokrowiec czerwony A w prawey Xięgi trzymał, ktoremi straszliwy Nieuwierzone czynił y sprawował dziwy [...]. ArKochOrl33.
– Czynił cudá pożyteczne Chrystus nie ná dziwy tylo/ ále ná pożytek ludzki. BirkNiedz89.
– Będzie to tedy ekstraordynaryjna łaska boża, jeśli nie zginiemy na wiosnę. Siła to już mądrych ludzi widzi; ale więcej zaślepionych, którzy rozumieją, że P. Bóg dla nas cuda czynić powinien i że On nas sam obroni. SobJListy343.
– [...] cuda czynić na świecie, Jego [Boga] jest robota. Jego palcem Chrystus Pan, Chrystusowym ludzie Czynili, byłli ktory znaczny w jakim cudzie. PotFraszBrück II11.
– Cud. *Cudo 1) Wunder, Wunder-Werck [...] un miracle [...] § 1) cuda czynić [...]. T III162-163.
wiadomym kogoś czynić:
– [List do cara] Bijem ci czołem, my ludzie narodu polskiego, których (w) więzieniu bez przewinienia naszego na Białem Jezierze dzierżysz [...] wiadomem cię czyniąc o wielkich nędzach i dręczeniu naszem [...]. NiemPam252.
– Wiele pisac trudno bo czas pod ten czas non suppetit, krotko o to tylko prosic bende WMMPana, abys mię wiadomym czynił iako naipredzey y iako naiczesci co się tam dziac bendzie albo stało hactenus na Coronacy. OpalKListy406.
– A pewnie że więcey iest rzeczy ktore nas strászą/ niźli ktore boleść czynią/ y więcey nas czásem mniemánie złey rzeczy/ niźli sámá zła rzecz trapi. StarPopr44.
Związki frazeologiczne
cuda czynić II:
»robić dziwne lub straszne rzeczy«
– Cuda czynił w ochocie. Kozdy kieliszek sąm mi odnosił y zreki oddawał. Potym visitował in persona y bawił się zpułtory godziny, odemnie non praeventus. Przysięga, przeklina się ze mi chce słuzyc do Smierci szczerze, zyczliwie, bratersko. OpalKListy385.
– Panna Franciszka cuda czyni, aby zKlasztoru Poznan[skiego] przeniesiona bydz mogła. [...] Od złosci niespowiada się y po pułroczu. [...] Posłuszenstwa zadnego. Bunty, hałasy, wrzawa z Mniszkami. OpalKListy414.
– Cud. *Cudo [...] 2) Wunder, ungewöhnliche Sache. [...] un miracle; merveille; un prodige; chose merveilleuse [...] cuda w boju czynił. T III162-163.
– Wiádomo wam Przyiáciołom nászym czyniemy; iż Hetman Ierzy Chmielnicki/ y ż wielu Pułkow Zádnieprskich Kozacy/ przepomniawszy Bogá y obietnice swoie/ y przysięgi odmienili/ y Wielkiego Hospodára Naszego/ I[e]g[o] Cárskie Wieliczestwo zdradzili/ y poddali się Krolowi Polskiemu [...]. MerkPol169.
– Wszem wobec y każdemu z osobná, teráznieyszego y na potym będącego wieku ludziom czyniémy wiádomo tą nászą y Bráciey w Domu pozostáłych imieniem, I.K. Mości Pánem nászym Miłościwym y cáłą Rzecząpospolitą vczynioną Mánifestácyą. LubJMan116.
– Tegoż byłem u ImPana Ienerala Altireryi, radziłem aby wysłać Działa zadość Czyniąc Ordynansowi Xięcia, przodem [wysławszy] daiąc znać że idą. SapADiar125.
– [...] ue uszytkim Ia chcę dotrzymywać kontraktowi y Intercyzy dawney nullá reservata Salvae et clausulae trzymam się y Summę na terminie designowanym Staramsię czyniąc Zadość Woli y rozkazowi ImCi Dobrodzieia. SapADiar31.
– Nędzny wieśniak chatkę ma ukleconą, jak na sikorę klatkę, i to dziur w niej około pełno; sam gościem prawie w domu, bo czyli mu swojej roli zadośćczynić, czyli zaciąg codzienny panu odprawić [...]. GarczAnatFil628.
– Trunku wszelkiego zimno pić wystrzegay się: Raczey Herbatą z Melissy, Hyzopu, lub Szałwii gotowaną pragnieniu czyń zadosyć. BeimJelMed313.
– I ubogim w tym razie za dosyć czynię [tańsza recepta]. BeimJelMed90.
– Tylko że mi tak życzą moi przyiaciele. Zebym tobie nie ufał, sam sobą nie rządzę Chociasz inaczey o twey poczciwości sądzę. Czynić iednak zádosyć muszę tym, co radzą. Bo mnię codzień turbuią, pokoiu nie dadzą. DrużZbiór67-68.
dość czynić czemuś II:
»stosować się do czegoś«
– Synu moy życzliwy, Proszę, ábyś pamiętał ná moy włos szędziwy, A czyniąc dość prośbie mey chciał iść do meszkity wspoł zemną oddáć pokłon Bogu należyty [...]. DamKuligKról182.
zadosyć czynić czemuś II:
»wypełniać obowiązki, stosować się do prawa«
– Jeszcze dotąd jestem fixus lecto dla wielkiej słabości zdrowia mego, atoli przecie assumo vires, kiedy propria manu mojej zadosyćczynię funkcyjej w ekspediowaniu poczty do w.ks.m. pana i dobrodzieja m.m. SarPam254.
– Czynię dość komu/ Satisfacio legibus, Deo, causae, officio meo, opinioni hominum [...]. Kn108.
– [Graf Wejhard] Spada W kilká dni potym ná dobrá y włości Klasztorne, kędy dość czyniąc Swey złości, Rozgromiwszy lud w Folwárku zelázem Zágarnął bydła czterdzieści Sztuk rázem. OblJasGór16.
– dość czynić komu. Gnüge leisten. contenter qu. satisfaire qu.ou à qu.T III257.
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
– Napisał [...] wiersze narodowi naszemu hanbę czyniące. PasPam183.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
boleść czyniący:
– Boleść głowy znosić tákże tárciem y wiązániem z boleścią/ krysterámi tákże y czopkámi/ ktoreby ná doł odciągáły máteryą boleść czyniącą. PetrSInstD4.
dziwy czyniący:
– [Z sejmików] zaraz wyprawieni byli do Króla Posłowie, skarząc się na Niemców darmo w Polszcze próznuiących a wielkie dziwy y krzywdy po Dworach Szlacheckich czyniących. HistBun50.
