ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1603

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

D.

jabłka

Znaczenia

1. »owoc«

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

jabłko adamowe:

bot. jabłko afryckie:

– Jabłká Afryckie/ Tuberes [...]. Kn 227.

2. »przedmiot w kształcie owocu«

– Niech Hippomenes przez wyrznienie [!] złotego iabłka gładką [gładkiej] pozyskuie przyiazn Att[a]lanty. PasPam 80v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

granatowe jabłko (sz. zm.):

– Ięczmień w mięśney polewce wárzony/ á sokiem kwáśnych iábłek gránatowych zálany/ iest osobliwą lekárską potráwą. SyrZiel 966.
– Uczynisz też ná podołku jego jábłká gránátowe z Hyácyntu/ y z szárłatu/ y z kármázynu dwá kroć fárbowánego: ná podołku jego w około/ á dzwonki złote miedzy nimi w około. Dzwonek złoty/ á jábłko gránátowe/ y záś dzwonek złoty/ y jábłko gránátowe/ u podołká płaszczá w około. BG Wj XXVIII, 33-35.
– Gránatowe iábłko/ Punicum [...] Malum Punicum [...] Malum granatum [...] Granatum [...] Apyrenon [...] Leucococcon [...] Erythrococcon [...]. Kn 207.
– Gránatowych iábłék kwiát/ Balaustium [...] Cytinus [...] ampullagium, & ambulacium, & Caducum mali punici appellat. Kn 207.
– Gránatowych iábłék skórká/ Malicorum [...] Przegródká/ błonká tychżé. Ciccus, ciccum [...] Membrana, discrimen cellularum mali granati Punici [...] Hitta, hicta [...]. Kn 207.
– GDy Ceres nie mogłá Proserpiny z piekłá wyprosić, dla tego, że tám ziádłá siedm ziarn, z iábłká gránátowego vrwánego z drzewá; co ná nie powiedział Askáláphus świádek, ktory to widział: Proserpiná záfrásowána, świádká onego w puhaczá obrociłá. OvOtwWPrzem 206.
– GRENADE [...] Malum granatum [...] GRANATOWE iabłko [...]. DanKolaDyk II, 100.
– Granatowy [...] granatowe iabłko. Granat-Apfel. grenade; fruit de grenadier [...] granatowych iabłek kwiat. Granaten-Baum-Blüthe. la fleur de grenade, ou de balaustier. T III 415-416.

granatowe iabłko leśne:

– Granatowy [...] 2) granatowe iabłko leśne. wilder Granat-Apfel. un balauste [...]. T III 415.

jabłko granatskie:

– Chce mowić błogosłáwiona spráwiedliwa duszá: gdy ty mnie náuczáć będziesz świętey náuki twoiey/ w domu mátki moiey Kościołá Kátholickiego/ ia ostre wino vtrapienia/ nie ono Bábilońskie roskoszne: ia moszcz z iábłek gránátskich czerwonych; to iest/ krew twoię świętą pić będę: niechcę tu żadnych roskoszy ná ziemi/ ná lepsze się chowáiąc do niebá. BirkNiedz 101.
– Stánął między cichym Moyzeszem/ á gniewliwym Heliaszem/ áby náuczył krolow y pánow tego świátá/ iákie máią mieć przy sobie senatory/ y iákich máią być obyczáiow; nie słodkich názbyt/ nie kwásnych też zgołá: ále iako mowił Henricus 4. Imper. Coby to byli iáko iábłká gránátskie/ nie słodkie/ nie kwáśne/ ále iákoby winniczki cierpkie: subacre quid; bo to heroglyphicum iego było: Malum granatum cum inscriptione subacre. BirkNiedz 225-226.

graniste jabłko:

– Sercá drżeniu z melánkoliey: wziąć wodki Fiołkowey/ Borakowey/ z Wołowego ięzyká ziela po sześci łyżkách/ wodki z polney Ruty trzy łyżki/ syropu z Gránistych iabłek/ ábo z Cytryn kwaskowátego ośm łyżek/ zmieszáć/ á pić. SyrZiel 1450.
– Dzieciom máłym dáiąc go [nasienia koriandru] po ćwierci łotá/ mniey ábo więcey według lat y wieku/ z sokiem gránistego iábłká/ morzy w nich glisty y wywodzi. SyrZiel 452.

Związki frazeologiczne

jabłko Adama:

– [...] powierzchownie pokáziue się máluczki págorek álbo goreczká alias ugryzek [...] á to zowie się pospolicie iábłko Adamá. KirchFac 44.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

od przysł.: Nie daleko pada jabłko od jabłoni

(wariant I):
– Nie daremna ona przypowieść: Synaczek takuczki, jako i pan ociec, nie daleko jabłko od jabłoni padając. DorHipTur 32.
(wariant II):
– Nie dáleko drzewá iábłko páda. RysProv X, 1.

– I kwáśne iábłko robak gryzié. KnAd 283.

– Non omnibus omnia apia, nie wszytkim gruszki/ drugim jabłká. RysProv G1.

– Dwá rázy Zoná mężá biłá/ raz że ogorki łupił/ a drugi raz/ że iábłek nie łupił. RysProv III, 5.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

*JABŁKO