ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T (saraj), L (seraj, saraj), SWil (saraj, szaraj, seraj), SW (szaraj, seraj), SJP (seraj)

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI (brak tomu), Kn

Najwcześniejsze poświadczenie: 1610-1625

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		saraj \|\| szaraj
D.		seraju \|\| szaraju \|\| saraju
		szaraja
B.	uż. nżyw.	szaraj
N.		szarajem
Ms.		szaraju \|\| saraju

liczba mnoga

D.		szarajow
B.	uż. nosob.	szaraje
Ms.		szarajach

Etymologia

tur. saraj 'zamek, pałac; wielki budynek; dwór'

Znaczenia

1. »w krajach muzułmańskich: rezydencja władcy; pałac sułtana tureckiego«

– Widziałem czausza jednego, który miał syna w szaraju cesarskim, a ten ćwiczył się w naukach i obyczajach nad insze, zkąd podobał się wszytkim. SaadiOtwSGul 24.
– Ná ktorego [sułtana Osmana] 18. dniá Máiá/ zbuntowawszy się Szpágiowie/ nászli ná kramy [...] potym do száráiu gdźie Chodźiá przebywał/ to iest do Ochmistrzá álbo stárszego Cesárskiego nászli [...]. BuntCara Av.
– Wykrádłeś się z Szaráiu twego nie raz nie dwá: vmykałeś do nałożnic twoich/ ábyś powrozá się iáko vchronił: skłoniłeś się do Iáńczá[?]Agi sámego: pokryłeś suknię twoię páńcerzen; nic to wszystko v śmierći. BirkOboz 38.
– Ták się był sam vbrał/ áby się łatwiey mogł z Szaráiow do Szaráiow przekładáć/ á potym iáko zá morze vmknąć do Skudenu/ á z támtąd iáko do Arábiey. BirkOboz 44.
– Ono go wrzucáią do grobu/ y brátowemu trupowi/ brátoboycę ofiáruią. Wymkniony iest z Szaráiu swego/ iáko płonká niepożyteczna/ od czekaná skrwáwiony/ od powrozá vdawiony/ wrzucony miedzy drugie/ ktorych tákież ćięciwy dawiły. BirkOboz 46.
– Półsagro albo sokół A nosi od 5 aż do 7 funtów kule, passavolante albo zebratana B nosi od 5 aż do 6 funtów kule, z których widziałem strzelając od seraju cesarza tureckiego ku wieżyczce Skutari w Konstantynololu. AquaPrax 82.
– Niedawno y w Szaraiu piiani napoły/ z Ciorbą razem Cesarską rozrzućili stoły: Po wielkim wrzask niezwykły rozlegał się gmáchu/ Ze rozbity y Dywan/ y Cesarz był w strachu. TwarSLeg 72.
– A Wezer ná to. Nie mniey y ia wzaiem Ućieszon/ że przed Carskim widzę ćię Szaraiem/ Y iásną iego Portą. O ktorym ták śiła/ Dźwięku po Ottomániech sława rospuściłá. TwarSLeg 79.
– Po przestrzeni świetnego około szaraja niezmierna tedy gminu cisnęła się zgraja, wezyrowi nowemu, jako zwyczaj stary, poczty różne we złocie przynosząc i dary. Od begów co przedniejszych począwszy i agów do wzgardzonych azapów i lekkich ulfagów. TwarSLegK 206.
– Ianczarowie [...] w zawziętey Srogosci Bizantium wyłupią krew rynną pociecze Machomet do szaraiu zaledwo uciecze. DrobOpow 145.
– Nákoniec z tąż wszytką pompą y wspániáłością odprowadzáią go do Sáráiu/ kędy iest zwyczayna Cesarska residentia RicWielJMon 7.
– Co się w Sáráiu dzieie, od vczonych ludzi, Pisárzow, y co tám ćwiczenie z młodu miewáli, náuczył się. RicWielJMon 11 nlb..
– DYWAN [...] jest pokój w saraju Sułtana Tureckiego, do sądów i rady nanzaczony. RicWielJMon 54.
– Porta ná Dywanie mianym 28. Maij. W oynę Moskwie wypowiedzieć kazała. Wszyscy Ministrowie Sołtanscy y sam Cesarz będąc przytomni na Sali Saraju Sołtanskiego Bunczuk przyniesiono Ktory Dwunastu Mołnow Benedykowáli z wielkiemi ákklamácyami Ludu całego. MerkHist 1047.
– W Saráiu są ieszcze Biblioteki dwie, iedná sekretná, szafy maiąca zdrzwiczkami krzyształowemi. ChmielAteny II 476.
– Syn naystarszy po Oycu, lub Brat po Bracie, do tych czas w areście trzymany, zaraz sekretnemi do Saraiu wpada ścieszkami, Tron osiada, Cesarzem proclamatur. ChmielAteny II 479.
– EXTRA SARAIU URZĘDNICY są BEGLERBEJOWIE, niby Arcy-Xiążęta, wielcy, y Pryncypalnieysi Paszowie. ChmielAteny II 488.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

saraj cesarski:

– Teráz Pałac albo Saray Cesarski iest ná gorze astatniey, ná klinie między morzámi. ChmielAteny II 457.
– SARAY Cesarski Kościelnego zaymuie teráz gruntu. ChmielAteny II 462.

2. »harem«

– Száráy iest to Páłac ze wszytkimi delicyámi/ gdźie Tureczcy Cesárze máią swoie dogodnice nie żony [...]. BuntCara Av-A2.
– Nie inakszych Dźiurdźi był oczu y urody: Oprocz że ani wąsow/ áni miał y brody: Rzezány brzydki trzebień/ y długo wątpimy/ Onegoli/ iakąli maszkarę widzimy. Z Száráiu był wźięty od Białychgłow, á miał iuż lat 70. TwarSLeg 77.
– Nie zacniejszy w cesarskich szarajach się błyska, Gdy z oczu sułtanek gładkich iskry ciska Na chciwe Torkomany, Których chuć na przemiany w wielkiej bojaźni miłością draźni. ZimSRoks 127.
– Przetoż, wyjąwszy z ust mych wstydliwe wędzidła, A przypiąwszy młodości mojej bystre skrzydła, Zaniósł mię [Amor] do seraju, gdzie cienka podwika Nauczyła mię swego miękkiego języka. ZimBSiel 113.
– Widząc iednak ze Pana tym sobie przyłudzi Jako ten ktory swiego z Eunuchow zgraie NaDywan, y Cesarskie przełozon szaraie Więc tesz y ten na Woynę Stary Wałach woła A dobrzeby Dziadowi pilnowac Koscioła. PotWoj 15.
– Nie tylko według Tureckich/ y inszego Pogáństwá zwyczáiow/ sámych rzezańcow w Száráiách do posługi Białogłow záżywał [król indyjski Puna]; ále nie kontentuiąc się tym/ rámioná/ uszy/ nosy/ tymże posługáczom obrzynáć kazał/ zeby się ktora w ktorym nie zákocháłá byłá. GorzWol 30.
– Saray, g. saraiu. ein Serail, das Frauenzimmer eines Türckischen Herrn. serrail; lieu où sont les femmes d'un Seigneur Turc. T III 1984.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

eski Szaraj:

– Cesarz tumult poczuwszy/ do Eski Száraiu Boiáźliwy ubiega/ gdźie według zwyczaiu Dawnego: w Ottomániech sroga byłá kárá Komu wniśdź/ krom Eunuchow/ á sámego Cará. Eski Száráy, Páłac Białych głow, Pań Cesárskich. TwarSLeg 29.

Przenośnie

Zamek warszawski publico scandalo w saraj i scortum obrócony.DiarSejm 48

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

SZARAJ

*SARAJ II

	M.				Saraj
	B.				Saraj