Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BYDŁO

rzecz.
n
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bydło
D.   bydła
C.   bydłu
B.   bydło
N.   bydłem
Ms.   bydle
  bydłu
liczba mnoga
M.   bydła
D.   bydł ||   bydeł
B.   bydła
N.   bydły
  bydłami
Ms.   bydłach
Znaczenia
1.  zool.  »ssaki rogate, przeżuwające z gromady parzystokopytnych, głównie krowy, woły i cielęta; inne zwierzęta domowe; hodowane dla wełny, skóry i mięsa, wykorzystywane do prac w gospodarstwie, dobytek, inwentarz; niekiedy także w lm stada tych zwierząt«
  • Nigdy według wszytkich historyków niczem inszem się [Tatarzy] nie bawili, tylko chowaniem różnych bydł [...] pierwszy oni domyślili się używać koni, także i do jazdy, a potem i do wojny. DorHipTur 9-10.
  • Poganie gdy ofiarowáli bydłá bogom swoim, kolacye czynili na sługi swoie z tych ofiar. PetrSEk 11.
  • Zpoyrze na wszytkie strony Wartko sie obroce Alic bydła moiego nie masz y iednego. KodKon 118.
  • Bieliawski nazualsię Woyciech, beł syn Pastuchy co bydło pasał we Krzcięcicach. TrepNekLib 29.
  • Wycisnąc tedy trzeba samsiada á iesli Przedac niechce to musi gdy naslesz na iego Grunt gdy mu pozabiiasz poddanych zaiedziesz Granice bydło zaymiesz. OpalKSat 39v - 40.
  • Wieś Strzemblowo [...] Gburow bywało 7. Teraz nie masz tylko 2 [...] Szarwarkują jako i insi cztery dni bydłem, dzień piechotą, a sobotę mają wolną. OpisKról 481.
  • Noc zatym Swiat szaremi przyodziawszy skrzydły Vspokoiełą ludzi, zptastwem z zwierzmi z bydły. PotWoj 41.
  • Prowadzono zczat wszelakich Prowiantow wielką obfitość bydeł dosyć. PasPam 54v.
  • Bydło na powrozach prowadzą zobory. PasPam 154.
  • Zboza in Ianuario Siąne, wyrosły tak przed wielką nocą ze az na nich bydła pasano. PasPam 250v.
  • Ztało się tak ciepło tak pogodno że bydła poszły w pole. PasPam 250v.
  • Tey zimy mało co bydło Słomy Zazyło maiąc bardzo dobre pozywienie w polu. PasPam 250v.
  • Bydł Stádá niepoliczone/ Zwierze w lesiech chowáne: Ryby w wodách zátáione Ptástwo pierzem odziane: y co ma Dusze w sobie/ służy człowiecze tobie. KancPol 295.
  • Hirte tüttet es war Zeit das Vieh auszutreiben/ Pásterz (Pastuchá) trąbił czáś [!] był Bydło wygnáć. ErnHand 504.
  • Nauka I. Przestrogi powszechne á koniecznie potrzebne do używánia bydłá we wszytkich Młynách, ktore Konie álbo Woły obracáią. SolArch 83.
  • Czemusz się Kápłán Boży pieczętuie koniem? Zwierzem naygłupszym, z mułem, ze wszytkiego bydłá, Ktorym nád wszytkie insze, trzebá kłáść wędzidłá. PotPocz 148a.
  • A majętność jest taka: naprzód bydła różnego krów dwanaście, wołów para robotnych, cieluchów para nieletnich,cieląt pięcioro latosiąt, koni robotnych troje, owiec letnych sześćdziesiąt i pięcioro. WłośćRoz 80.
  • Osiewek matce z Urbanem wszystek i bydło, tak i konie Urbanowi oddaję. WłośćRoz 96.
  • Tegoz Roku [1690] Rogowe od Bydła Vchwalono na Seymiku Zatorskim. KomonDziej 207v.
  • Bydło, to iest konie y woly, ciemięzą y wniwecz obracaią [przez długie podróże]. SprawyCzerUl II, 397.
  • Chłopstwo z Taborami swemi z Zonami, dziecmi i bydłami, porobiwszy sobie przy Zamkach zasieki obszerne siedzieli w Nich. OtwFDzieje 86.
  • Naręce ImPana Nieciszewskiegoposłałem kopią Regestru wybranego podymnego, bydła, Swiń, Owiec, koz, y wyszłych Chłopow. SapADiar 167.
  • Inwentarz bydła i drobiazgów. - Wołów 25, koni 10, świń 12, gęsi 22, kaczek 9, kur 22. InwChełm 62.
  • Znáki odległe prognostykuiące o następuiącym powietrzu [...] Gdy bydła nád zwyczay wiele odchodzi, gdy chleb ná dwor w nocy wyłożony prędko pleśnieie. VadeMed 251.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bydło rogate (sz. zm.):
    • Bydłu rogátemu/ iáko krowom/ wołom/ kozom/ báranom dycháwicznym iest lekárstwem [marunka]. SyrZiel 806.
    • Tákże wszystkie dziesięciny/ z rogátego bydłá y z drobnego bydłá/ wszystkiego co przechodzi pod laską pásterską, káżde dziesiąte/ będzie poświęconePánu [!]. BG Kpł XXVII, 32-33.
    • Świetna Cyntyja, Dyjano, Latony Córko, a siostro słońca, skryj złocony Od brata promień. Bodaj cię kadzidłem Wonnym czcił Deles i rogatym bydłem. MorszAUtwKuk 249.
    • BYDŁA ROGATE. BYDŁA przy Folwarku Rogátego tyle chowáć, ile dla dwoiákiego może pozytku karmia y Pasza wystárczyć. HaurEk 27.
    • Tamze na Węgrzech wszelki był dostatek, Woysku Win, Miąs, bydeł, roznych rogatych y inszych rzeczy. DrobTuszInf 8.
  • chlewne bydło (sz. zm.):
    • O Lekárstwie temu Bydłu Chlewnemu. W To koryto, gdzie im Młoto, Wywárzyny, álbo pomyie leią, włożyć lisią álbo psią suchą płowę. HaurEk 34.
    • Chlewnego Bydła przy Folwarku nie wiele chowac, bo lepiey mieć mniey á tłustego, ánizeli stádámi á chudego. HaurEk 114.
    • Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116.
    • Chlewy dla chlewnego bydła nie bardzo dobre. InwKal I 321.
  • bydło robotne (sz. zm.):
    • Dobyték/ vide Robotne bydło. Kn 129.
    • Po pracach dziennich zmordowany Orac [...] robotne bydło, do Obory zagnawszy od poczinku [!] y folgi uzywa. HerbOr 390-391.
    • Przy tymże gospodarstwie odbiera tenże Wojciech od Wawrzeńca bydło robotne, to jest wołów parę po lat piąci, koni parę był odebrał nie bardzo dobrych. ActScabVet 111.
    • BESTES de somme, de voiture, de charge. Jumenta, orum [...] BYDŁO robotne ciężarowe do iarzma. DanKolaDyk I, 192.
    • Bydło robotne do noszenia/ jáko kon/ muł/ wielbłąd/ etc. Animalia veterina, Jumentum [...] Saumthier [...]. DasHünDict Pp iijj.
  • bydło oborne (sz. zm.):
    • Bydłá obornego przestrzegáć áby nie záchudzáć. HaurEk 88.
    • Owiec w doieniu przypilnowáć, ktorych trzy rázy ná dzień według zwyczáiu doić: báránki młode odsadzáć: toż się ma rozumieć y o innym obornym bydle, ktorym pokrzyw dla buynego mleká dodawáć. HaurEk 104.
    • Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116.
  • bydło nierogate (sz. zm.):
    • Bydła tak rogatego, jako i nierogatego ani owiec, ani koni nic a nic nie masz. InwKal I 103.
    • Nierogate bydło alias świnie: maciurek 4, wieprzak jeden, stadnik jeden, od nich prosiąt rocznych 6, prosiąt latosich 16. InwKal I 772.
  • jałowe bydło (sz. zm.):
    • Zostało tedy na oborze jałowego bydła: jałowic dwuletnich 2, wolców trzeletnich 4, wołów robotnych ratajskich 4, koni robotnych klacz 3 tylko. InwKal I 231.
    • Inwentarz dworski: wołów do roboty 36, podjezdków 10, źrebiąt 4, krów 12, bydła jałowego 24, cieląt takroczniech 5. InwKal I 388.
  • bydło domowe (sz. zm.):
    • Czemu zwierz dziki ktory iest iednego rodzaiu iednakiey się też farby z drugiemi rodzi? To idzie [...] iż żywność ma iednakową ktora humorow nie odmienia, co się oboie nie trafia bydłu domowemu. TylkRoz 267.
    • Nie tylko domowemu bydłu szkodziło robactwo to, ale leśnemu zwierzu. ZawiszaPam 361.
  • bydło drobne (sz. zm.):
    • Tákże wszystkie dziesięciny/ z rogátego bydłá y z drobnego bydłá/ wszystkiego co przechodzi pod laską pásterską, káżde dziesiąte/ będzie poświęconePánu [!]. BG Kpł XXVII, 32-33.
    • Już ja więcej czabanów rogatych na wasze Ani bydła drobnego nie pożonę pasze. ZimBSiel 133.
  • [Bydło] owczarne:
    • Do intráty iakie wchodzą prowentá [...] z Skor bydłá rożnego rogátego, Owczárnego. HaurEk 71.
    • Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116.
  • bydło paktowe:
  • bydło wełniste (sz. zm.):
    • Wéłniste bydło/ iáko owcé. Lanicium [...]. Kn 1234.
    • BESTES à Laine. Lanigerum pecus [...] BYDŁO Wełniste. DanKolaDyk I, 192.
  • [Bydło] ciężarowe:
    • BESTES de somme, de voiture, de charge. Jumenta, orum [...] BYDŁO robotne ciężarowe do iarzma. DanKolaDyk I, 192.
  • bydło czwórnogie:
    • Bydłu czwornogiemu/ od wężá vkąszonemu [pomaga czarnucha]. SyrZiel 459.
  • bydło bezrozumne:
  • bydło dojne:
    • Piekarnia dobrze poszyta, w której ani pieca, ani okien nie masz, tylko tam bydło dojne stawa. InwKal I 306.
  • bydło podolskie:
    • Byłem w menażerii w przeszłym roku wystawionej, w której niedźwiedzie, potykając się raz z sobą, drugi raz z bykiem bydła podolskiego, wielką nam na to patrzącym sprawili uciechę. RadziwHDiar 28.
  • bydło robocze:
    • Nie wskok się z mieysca porwie, ale iako dudy Obwisnie: y trzeba go podnosic pod pachy Własnie był Raduł taki pospołu z Wałachy Bo im co mieli koni: y roboczych bydeł Wzięli Turcy ze siedzą iako ptak bez skrzydeł. PotWoj 203.
  • [Bydło] stajenne:
    • Bydłu w szelkiemu ták Obornemu, Owczárnemu, Chlewnemu, iáko y Stáiennemu dodawáć potrzebá, bo w tym Miesiącu chudnąc zwykło. HaurEk 116.
  • bydło trzodne:
Związki frazeologiczne

  • kto jak bydło [jest] gdzie wpędzony::
    • Kozacy iedni w Lasy uciekac poczęli, a drudzy iak bydło w Miasto wpędzeni, aby z tamtąd Szturmem ognistym wykurzeni zostali. HistBun 8.
  • kto [jest] jako bydło do obory gnany z pola:
    • [...] Płakał przecię iako Bobr; a zełzami szczery Iad mu pryskał po Piersiach: kiedy Kawallery I swych widzi Rycerzow iednych, iako wory Na wozach: drugich iako bydło do Obory Gnanych zPola [...]. PotWoj 164.
  • kogoś jak(o) bydło gnać:
    • [...] A Niemcy ich iak bydło, gnali kłoli siekli [...] PotWoj 113.
    • Onic to ludzie oni cosmy ich tą niwą Sto razy, jako bydło; szablą gnali Krzywą [...]. PotWoj 161.
  • kogo jak(o) bydło gnać:
    • »gonić, ścigać«
    • [...] Im się mniey Turcy takiey spodziewali zdrady Tym ich wiecey zginęło: tym sprosniey uciekli A Niemcy ich iak bydło, gnali kłoli siekli [...]. PotWoj 113.
    • Onic to ludzie oni cosmy ich tą niwą Sto razy, iako bydło; szablą gnali Krzywą [...]. PotWoj 161.
  • żyć jako bydło (przez pasterza) (sz. zm.):
    • Żyjem przez tak długi czas jako bydło przez pasterza. NiemPam 233.
    • Iáko [...] bydło żyć będziecie/ nie wiedząc gdzie iść/ co czynić/ y czego się trzymáć. StarPopr 12.
  • biegać z bydłem:
    • »zaspokajać popęd płciowy w określonym czasie«
    • Trägt denn diese Kue oder nicht? A tá krowá cielna/ czyli nie? Ich bin der meinung/ denn sie hat mit dem Viehe gelauffen. Ták rozumiem/ bo bráłá bydło * biegáłá z bydłem. VolcDial 130v.
  • brać bydło:
    • »zaspokajać popęd płciowy w określonym czasie«
    • Trägt denn diese Kue oder nicht? A tá krowá cielna/ czyli nie? Ich bin der meinung/ denn sie hat mit dem Viehe gelauffen. Ták rozumiem/ bo bráłá bydło * biegáłá z bydłem. VolcDial 130v.
  • jako bydło za kim chodzić:
    • »bezkrytycznie postępować jak ktoś inny, bezmyślnie naśladowac kogoś«
    • Ia tym tego nie piszę/ ktorzy iáko bydło iedni zá drugimi chodzą. StarPopr 41.
  • kto [jest] jako bydło do obory gnany z pola:
    • Iad mu pryskał po Piersiach: kiedy Kawallery I swych widzi Rycerzow iednych, iako wory Na wozach: drugich iako bydło do Obory Gnanych zPola. PotWoj 164.
  • coś jako bydło do domu gonić:
    • W Pewney támże Prowincyi, iák bydło ie [jelenie] do domu gonią, doią, nábiał zbieráią, wielką ztąd máiąc intratę. ChmielAteny1745 I 474.
  • za czym jako bydło iść:
    • Zá pożądliwością tylko iáko bydło idą/ co miło to czyniąc/ á wierzgáiąc ná to co boli. StarPopr 30.
  • nabrać czegoś jak bydła:
    • »nabrać bardzo dużo, ogromną ilość«
    • Nabrano tedy tego iak bydła. PasPam 97v.
  • kogo jako bydło gdzie napędzić:
    • Nasi jak się pomknęli i wsiedli na nich [Turków], tak ich jak bydło w Dunaj napędzili. DyakDiar 82.
  • kogo jako bydło przeganiać:
    • A tak zaraz Car posłał na Wiosnę Mazepę Hetmana Zadnieprskiego z Woyskami Kozackiemi w Ukrainę Bracławską zkąd Mazepa ludzi gwałtem z całym Domostwem ich za Dniepr iako bydło przeganiał. OtwFDzieje 124.
  • jak bydło ryczeć:
    • Jak bydło rycząc albo jak wilk wyje Na wiatr ku górze wyciągnąwszy szyje, Tak my z drapieżnym zwierzem się równając Prawie wyjemy - na pół umierając. BorzNaw 138.
  • tylko czyje [są] bydła:
    • »komuś się dobrze powodzi, ktoś jest szczęśliwy«
    • Świát im nie zágrodzony/ wszędy sobie wolni/ Choćże też żon odeszli/ Młodzieńcy to Szkolni. Gdy kálámarz u pása á zá czapką igłá/ A párteski w tłomoczku tylko iego bydłá. NowSow 30 nlb.
  • kto jak bydło [jest] gdzie wpędzony:
    • Kozacy iedni w Lasy uciekac poczęli, a drudzy iak bydło w Miasto wpędzeni, aby z tamtąd Szturmem ognistym wykurzeni zostali. HistBun 8.
  • zajmować kogoś jak bydło na rzepie:
    • A naszy nieprzestawszy skrzyn y wozow łupic Dali czas, ach dali czas Poganstwu się zkupic Ktore gdy ich zastanie napaszy y lepie zaimuie ich rozsypką iak bydło na Rzepie. PotWoj 104.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Lepiey iest więcey mieć łanow niźli dworow: więcey bydłá ná oborze niźli szat w komorze. PetrSEk 12.
  • Przyidzie May/ przedsię bydłu day. RysProv XIII, 7.
  • Dáléko páś świnié/ bydło/ od ogrodá/ zboża. KnAd 142.
Przenośnie
  • Nie bądźcież iáko koń/ iáko muł/ ktorzy rozumu nie máią/ bądźcie iáko bydło rozumne Dawidowe.BirkNiedz 64
  • Akteon-jeleń dał gardło na łowie, Rogi zostały na rynku w Krakowie; Psi zjedli pana nieszczęsnym przypadkiem, Rogi Warszawa wzięła po nim spadkiem [...] gdzie się dwór zabawi, Rogi wnet na łeb gospodarzom wstawi; A zaraz poznać to rogate bydło: Trudno się w worze ma zataić szydło.MorszAUtwKuk 117
2. »zwierzęta w ogóle, stworzenia, istoty żywe«
  • Osobá człowiecza nie ma co z bydłem czynić/ z ktorych iedne są obżerne/ drugie okrutne. StarPopr 29.
  • Przéżuwa bydło niéktore/ żucha. Remando [...] pontici mures remandunt. Remandere eundem cibum [...] Ruminat animal [...] Armentum reduces dum gutture ruminat escas. [...]. Kn 864-865.
  • Protheus był ten mieszkáńcem wod, pásterzem bydłá Neptunowego, to iest dziwow morskich. OvOtwWPrzem 49 marg.
  • Rosporządziwszy [Brutus] iak nalezy skrzydła Prosi, przestrzega, upomina, ząda Niechay się kształtem nieunoszą bydła Ktore tam leci, gdzie chciwość poząda. ChrośKon 286.
  • Człowiek ma przed bydłem, rozum, mowę, rádę. PotPocz 66.
  • 5 dzień [stworzenia] przyniosł ryby y ptastwo. 6 dnia bydło y człowieka stworzono. IntrHist 5.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nieme bydło I:
    • Ten [będzie] koniem/ ten psem/ temu przydam skrzydłá/ A tych záś w nieme poobracam bydłá [mówi czarodziejka Armida]. TasKochGoff 270.
    • Ziemiá co wydáie, wszelkie ciáło z siebie, Ze y ludzi, y nieme, bydło z Wierzem polnym, Iednym ciáłem, przezwiskiem zwáć może ogolnym. PotPocz 72.
  • leśne bydło:
    • Iák dym zniknął: ták on cień leśnego bydłá Y gádzin [straszydeł czarta]. DamKuligKról 279.
Związki frazeologiczne

  • kogoś jak(o)(by) bydło rzezać (na ofiarę):
    • To záczym rozumieiąc mniey się śmierci strzeże/ Ktora ich tym niesytsza iako bydło rzeże. TwarSLeg 48.
    • Spiących Pogan, iak bydło przez gardziele rzezą. PotWoj 145.
    • Dał Bog ze przeoczywszy one wszytkie sidła rzezałes ich iakoby naOfiarę bydła. PotWoj XVIIv.
  • jako bydło rznąć:
    • Gdzie kolwiek się porwali [Niemcy] to iak na nich w Siedli [Turcy] z Szablami to iako bydło rznęli. PasPam 267v.
  • kogoś jak bydło na ofiarę siec:
    • Gdy świszczenników, chociaż do cerkwi uciekli, Przy ołtarzach, jak bydło, na ofiarę siekli. Ze krew z tułowów sciętych wypryskała, Nieraz oczy Przeczystej w obrazie zalała. ZimBSiel 151.
3.  ekspr.  »obelżywie, pogardliwie o ludziach«
  • "Przechadzkami się też nie trzeba bawić, aby między wami a mużykami szum jaki nie był [...] A to mówili [przystawowie], czyniąc nam bydło bojaźń, nie barzo na bojaźliwychj trafiwszy, z podziwowaniem się, gdyśmy mowę ich w śmiech obracali. NiemPam 153.
  • Czyby też dziw nász człowiek mowię w bestyą grzechámi przetworzony/ bydło służebne niegodney Circes/ diably robotnik mogł kiedyżkolwiek do zbáwienia przyść. KalCuda 304.
  • Zbytnich kortezów, tak Włochów jako Polaków, a zwłaszcza próżniaków, strzec się będę, bo wiem, że się to bydło, kędy się znęci, niedobrze nadaje. ŁugowPodr 348.
  • Znaku Stanisławskiego czekaią Vsarze Rychło kruszyc kopije na nich przyidzie skrzydło Y rzezac to niezbedne Bissurmanskie bydło. PotWoj 78.
  • Słusznie prostacy tytuł otrzymali Takowy, bo z nim osłami zostali. Któraż się panna głupia będzie chciała W tym bydle kochać, żeby nie wolała Owego raczej sobie życzyć, który, Iże jest mężem, znać go z samej skóry. SejmPanBad 101.
Związki frazeologiczne

  • mieć kogo za bydło.:
    • »gardzić, pogardzać kim«
    • Dobry lekarz/ [...] się choremu niezprzeciwia w gorączce [...] A nie iedno zá chore y owrzedziałe wszytkie złe ludzie rozumie [...] ále im też tego nie przyznawa/ áby ludźmi byli/ máiąc tákie zá bydło/ ktorzy rozumu/ to iest/ nayprzednieyszey części człowieká/ nie máią. StarPopr 44.
  • w bydło się obracać:
    • »zatracać człowieczeństwo, godność ludzką«
    • Ludzie to bowiem nikczemni/ ktorzy [...] z ludzi do cnoty postánowionych w bydło się obracáią. StarPopr 27-28.
4.  ekspr.  »posąg Mahometa«
  • Jezu [...] Wyżeń z świątnice Twojej Mahometa. Twojać to krzywda i wzgarda obrzydła, Że sprośny Turek w niej nastawiał bydła. PotFraszBrück II 384.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nieme bydło II:
    • Odlat Tysiąca Powinna mu [Bogu] się chwała w Kosciołach poswiąca I natoszby przyisc miały! aby ie obrzydły Bissurmanin, niememi pozastawiał bydły. PotWoj 30.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 10.02.2021