~ Tchorzem być sromota. Vide: Bać się sromota. ManTobPhr195.
~ Gdy się kto boi, zblednie, czásem popuści, y zápomniawszy się zginie. PetrSInstC2.
~Boię się/ (Strácham się/ Lękam się maiorem vehementiam timoris significant, quamBoię się)/ Timeo aliquid. timeo ne. timeo quemadmodum [...] Metum capio [...] Horrore perfundor Strách mię! [...] Tchorzyć/ [...] Przélęknąć się. Kn41.
~ Diabeł rzecze Straszna iest smierc straszny sąd y iam iest strasliwy Musi się mnie kozdy bac Martwi y tez zywy. KodKon96.
~ O iáko boi wniść się [oblubienica] do łożnice/ Iáko postępek trwoży ią nie znány. TwarSDaf25.
~ Iako ptak lada liszka boi się tak y ci [ludzie] Lada puku a cosz by samego postrzału. OpalKSat68v-69.
~ Na co – prawi – ten sajdak nosisz na twych karkach, Ponieważ do strzelania nie masz siły w barkach? Mnie to raczej marsowe oręże przystoi, Którego się wieprz groźny i mściwy lew boi. ZimSRoks13.
~ [Roderik do Gomesa:] Ták się smierci boisz? CorMorszACyd128.
~ Nie boycie się tych, ktorzy zábijáją ciáło, ále dusze zábić nie mogą. GdacPan164.
~ Powiedają ci, ktorzy doznali zapachem, Że tchorz większym przejęty, bardziej śmierdzi, strachem. Odpuśćże mi, co powiem, mój drogi kochanku! Musisz się ty zawsze bać, bo bździsz bez przestanku. PotFraszBrück II400.
~ Żadnych postrachów nie boję, o honor i wolność stoję. StanTrans64.
~ Czemu niektorzy gdy się bárzo boią czuią prágnienie? Pod czás boiaźni ciepło zbiega się wewnątrz, zátym suszy á suchość czyni prágnienie. TylkRoz270.
~Bać się nas dopieroż nie maią czego, doznawszy iak płonne nasze pogrożki. LeszczStGłos28.
~ Mániacy [...] Sposobni są czásami do wesołości, y śmiechu zbytniego, á czásami názbyt się smucą y boią. CompMed89.
Baszty wykowáne Nigdy tákowey twardości niemiáły Iak te, ktore się száty dotykáły Niebieskiey Pani, pod ktorą w pokoiu Stały y namniey nie bały się boiu.OblJasGór36
2.
»czuć respekt przed kim, czym; uznawać kogo, co; słuchać kogo; mieć wzgląd na kogo, co (najczęściej Boga, szatana a. prawo, urząd, osobę wysokiego stanu itp.)«
Rekcja:
kogo, czego
~ Iáko się mężá żoná ma bać, miłości y przykłády zgody ich. PetrSEk4.
~ Máiestat twoy [Chryste] bestye czuią/ á ludzie się go nie boią. BirkOboz62.
~ Czy niegodzi mi się Zyc y czynic iako chce wyiąwszy cokolwiek Prawo karze y broni Ktorego się boię. OpalKSat6v.
~ W takowych i podobnych okazjach, jako też i w innych kryminalnych akcjach, mają się Boga i pana swego boić. DziałTWilkKutrz194.
~ Nędzarze, Hołotá, Odártusowie, niechciycie názbyt się wystáwowáć, i mowić; boycie się nas, miycie ná nas respekt. MłodzKazIV, 236.
~ Opękaciała mniszka [...] Toż do Ksieni na pytki wzięta, powie z strachem: [...] Czemużeś nie wołała, żeby siostry czuły [przybyły z pomocą]? Już było silentium, bałam się reguły. PotFraszBrück II363.
~ Byle bali Poddani, niechay nienawidzą, Strászna y głupia mowá, dla ktorey okrutnie, Vmiera Nero. PotPocz55.
~ Wszyscy Panuiący maią dwa motiva w rządach: amorem et timorem; o to się zwyczaynie staraią żeby się ich bano, y żeby ich kochano. LeszczStGłos28.
~ Gdy winnych karzą niech niewinny boi. MikSil251.
~ Mój Boże, jak ci, co samego Imienia ojca bali się mojego [hetmana Koniecpolskiego], Teraz Fortunę tak prędko łapają, A jako wilcy do nas się wkradają! BorzNaw109.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Kto się ludzi nie wstydzi/ ten się y Bogá nie boi.RysProvC3v.
– Więcey się chłop tego boi/ co bespiecznie w kroku stoi. RysProvI4v.
3.
»nie chcieć mieć z kim, czym do czynienia, unikać kogo, czego, starać się zapobiec czemu«
Rekcja:
kogo, czego || bezok. || zd.
~ Dziwna rzecz, iáko się tym ludzie pobłaźnili, że kiedy ledá kto rzecze: Wynidź/ iákoś dobrey mátki syn/ a biy się ze mną/ że się boią nie wyniśdź/ by tym złey mátki synowie nie zostáli. StarPopr107.
~ Oddawáłá modlitwy/ prosząc áby od niey Pan Bog odiął tę piękność/ boiąc się żeby komu okázyą do grzechow y zgorszenia nie byłá. OkolNiebo41.
~ Więc kto się rogow boi, á żonkę ma potemu, dla Bogá obok z nią, y przez Prog tylko. NaukaBudB2v.
~ Vdáią żeby ten tabák miał bydz trucizną napusczony/ co táką abhorrescenyae do tábaku spráwiło/ ze się go ludzie boią. MerkPol305.
~ Był Zołkiewski na te Prozby głuchy Boi się wdac Korony w Nowe zawieruchy. PotWoj17.
~ Rzymianie Upadną; boiąc do gory porwania. LucChrośPhar299.
~ Testáment zfałszowáli, bo Senátorowie bali się áby im máiętności Kościelnych nie odbierano. TylkStrom6.
~ Czemu wino wynurza táiemnice? Táiemnicę dla tego Káżdy chowa, iż się boi álbo obawia dla iákiey przyczyny iey wydáć. TylkRoz236.
~Bał się iednak z[a]wsze zeby uroda iey tak wielka komu na zdradzie y iemu samemu nie była jakoz zakochał się w niey Młodzian ieden Septimus. HistŚwież166.
~Bać się trzebá, żeby generalne obrády około Oyczyzny, [...] z gruntu nieupádły. BystrzPol M3.
~Bójcież ich gniewać, bądźcie ochędożni, Niech was plugastwo z nimfami nie rożni. BorzNaw45.
~ Kto się boi od gádziny obráżenia, ten tylko wárząc Bożedrzewko w oliwie, á tym ciało pomázuiąc, ustrzeże się. SyrZiel370.
~Bać się trzebá gdy u sąsiada gore, aby ten pożar daley nie siągał iáko zwykł. VadeMed251.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Ná málé ma probowáć/ kto się boi szkodowáć.KnAd536.
Przenośnie
Nie przeto-ć wiążę ręce przez to ziele, Że mi z nich w serce ślesz postrzałów wiele: Nigdy się piersi me nie będą bały Twych smacznych razów i twej słodkiej strzały.MorszAUtwKuk41
4.
»spodziewać się czegoś, przeczuwać coś niepomyślnego«
Rekcja:
czego || o co || zd.
~ Zaden [żołnierz] [...] nie wrocił Tak ze się barzo boię ze są poimani Albo czego strzesz Boze są pozabiiani. ArKochOrl32v.
~ Nádzieię mamy w kłamstwie (w Polityce nászey) y od mátáctwá ochronę mamy [...] Y czegoż się bać mamy. BirkNagr52.
~ O trzeczey godzinie w nocz wwielcze się te[g]o bal [Adam Wielkowicki] abi go v tribunalu nie zadano w sprawie ie[g]o. AktaBab2.
~ Ia się tylko lata spodziewam y boię na nie takiego ktore mi ie [wina] wniwecz pokwasi. OpalKListy156.
~ Pospieszaymy się trochę, abych ie doścignęli boię się podobnom zbłądzili z drogi. Nie boy się/ nie zbłądzilim. PolPar79.
~ Rodryk niczego z moiey nie boi się strony. CorMorszACyd174.
~ Obłudna [...] Kto by się spodział, kto by się bał zgoła Piekielnej złości w postaci anioła. MorszAUtwKuk237.
~ Y Krolowa wierzę, że zmordowana [...] iáko się záwsze bárziey boi przeciwnych przypadkow, niż się cieszy successámi, złoży niepotrzebny ciężár zamysłow. LubJMan35.
~ Dobry Bog: dobry y Krol Pan nasz rzeką Tedy się głodu, pod ich nieboiem opieką. PotWoj168.
~Boiąc się od Ukrainy, Chmielnickiego, co prędzey posłał [król Jan Kazimierz] do Hana, aby Ordę posłał na Ukrainę. HistBun37.
~ To sobie Doktor u niego warował, Zeby zmarłego asz dzień minie czwarty, Od wyscia dusze: do grobu nie chował, Nie boy puchliny niech lezy w otwarty, Komorze. PotSyl39.
~ Czemu się niektore potrawy przyiádáią á drugie nie? Te się przyiádáią prędzey ktore są wilgotne y kliiowate bo do żołądka łacniey lgną zepsowawszy się brzydkość czynią: czego po suchych się bać niepotrzeba. TylkRoz232.
~ Poszedł potym król Szwedzki pod Elbląg, ale Mieszczanie tamteczni nie maiąc zadnego Praesidium, a sukursu się ani odsieczy nie spodziewaiąc, boiąc się takiey ruiny Miasta iako otrzymał Toruń wyszli z Miasta. OtwFDzieje108.
~ 10 nałoznic Oycowskich bojąc się Zeby ktora w ciązy nie była w morzu potopic kazał. IntrHist127.
~Boię się, że nie iednemu podobno nim się te kárnáwałowe skończą uciechy, Epulonowe spráwiedliwość Boska nápisze Epitháphium. DanOstSwadaV, 20.
~Boię się po tey potrawie, aby nie szkodziła; serce mi się o was boi; boieć się, (bać się) o syna swoiego muszę; boię się o moię oyczyznę. T III68.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Czásu pogody/ boy się wiélkiéy wody/ ábo náwałności. KnAd122.
– Bać się trzébá trzcinié/ Gdy wiátr dąb wywinié.KnAd8.
5.
»troszczyć się, martwić się o kogo, co«
Rekcja:
o kogo, o co || zd.
~ Kápłani, káżdy boiąc się o się, áby go nie zrzucono z kápłáństwá, pieniądze wielkie dawáli krolowi. PetrSEk38.
~Boię się o cię Timeo tibi: timeo tibi male [...] Timeo mihi [...] Timeo pro aliquo [...] Excitat me metus tui. Kn41.
~ Wtorego sposobu [kąpieli do pasa] záżywáią osobliwie w osłábiáłych/ kiedy się o kogo boią/ áby zupełnie w wánnie siedząc/ sił nie stracił. PetrJWod40.
~ O fauor się tesz nie boię bom t[ak] deuinkował sobie slachtę ze passim wszendzie opowiadaią etiam me absente zal swoi ze mię ten vrz[ąd] minął. OpalKListy103.
~ Bog widząc chęci iego do częstowánia gości, i przychodniow, boiąc się nieiako, áby mu się nie teskniło w niebie, do takiego częstowánia uczynił go w niebie Częstnikiem. MłodzKazII, 248.
~ Nie boy Caezarze; twe cię doydzie zdanie Nie będziesz ty na szlub prozny biadał Bo tych owocow; o ktoreć tak idzie Nie strzeże zaden smok przy Hesperydzie. MayChrośSup16.
~ Ieżeli się tráfi nawrócić do Bogá ná końcu żywotá, nie trzebá rozpaczáć o grzechow odpuszczeniu, ale iż ledwie álbo rzadko bywa w ten czás prawdziwe náwrocenie, bać się trzebá o nierychło pokutuiącego. TylkStrom37-38.
~ Do Łysego Herbownego obmowce. Pies w Czaszy Herbem, głowá; u Szláchcicá Łysá Barżo poszłá ná Cárę [...] Nie boiąc o czuprynę, co geby przypłaca? Szczeka, y ludzi dobrych, swym ozorem maca. PotPocz142.
~ Kiedy mu [Nunilowi] Sądem oczy otwierac poczęto boiąc się o fortunę z miasta nie uszedł ale się tylko utaił. HistŚwież166.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Czégo więc bárdzo pragniémy/ o to się bárdzo boiemy.KnAd127.
6.
zwykle zaprzeczone
»być nieodpornym, nieprzyzwyczajonym do czego, podatnym, wrażliwym na co«
Rekcja:
czego
~ Sadło końskie [...] najlepsze na wyprawę rzemienia, bo się snać taka skóra wody nie boi. DorHipTur14.
~ Żeby kto nie bał się w takie zimno do pczoł otwierać, niech to wie każdy, że [...] w kupie roy ściśniony, żadney zimy [...] nic się nie boi. OstrorNaukaDv.
~ Miasto ktore w srodku rybnych iezior stoi I obu się gąb Padu wezbranego boi. ArKochOrl26v.
~ Gaśnie pochodnia, tępieją twe strzały, Których się ziemia, niebo, piekło bały. MorszAUtwKuk262.
~ Jako się Mur Miedziany drewnianego młota Ognia złoto prawdziwe, Skała wiatru boi [...] Tak dba y ta [cnota] na zazdrosc: chociasz za nią cwałem Stopa w stopę: iako cień suwa się za Ciałem. PotWojXIVv-XV.
~ Ten tylko plac (dokąd się zebrany Zgon złączył Członkow Oyczyzny Kochaney) Sam posrodku boiu, niezgwałczony stoi, Ani się gniewu, ani ognia boi. OblJasGór132.
~ Jeśli rzeczesz ogonek, pewnie nie soboli. Cielęcy nie boi się słońca ani moli. PotFraszBrück II210.
~ Iako wiele, ten Topor nabudował Domow [...] Nie boią ognia wody, nie boią się żeru. PotPocz53.
~ BAZYLISZEK [...] Z nátury boi się Kogutá, dla tego w Afryce miasto Orężá, ná tego Nieprzyiacielá, noszą Kurow podrożni. ChmielAteny1755 II, 498.
Związki frazeologiczne
bać się czego jak kwiatek mrozu:
– Boś ty tam, bracie, tak napsował wina, Że się tak boją winnice morsztyna Jak kwiatki mrozu. MorszAUtwKuk52.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– W dzień Symoná Iudy/ boi się koń grudy.RysProvKv.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Związki frazeologiczne
o grzbiet się bać:
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Kto dobrze broi/ śmierci się nie boi. RysProvVI, 7.
– Ten kto zle broi zawsze się boi kazdy go strach piecze. MikSil86v.
– Boy sie Na koniu Błagac na osiełku siedzące[go]. HerbOr414.
Użycia metajęzykowe
- Nie máiąc nowsze ięzyki odmian liter iáko my kłádli dwoie áá miásto nászego A. iákie mamy w słowiech/ bał/ dał/ miał etc. DembWyw19
- Verba boię się et stoię sic conjugabis: Indic. Praes. sing. stoię, stoisz. WojnaInst84
