ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				pani
	D.				pani \|\| paniej
	C.				paniej \|\| pani
	B.				panią
	N.				panią
	Ms.				paniej
	W.				pani

liczba mnoga

	M.				panie
	D.				pań
	C.				paniom
	N.				paniami
	Ms.				paniach

liczba podwójna

N.

pań

Znaczenia

1. »kobieta zazwyczaj zamężna; także do towarzystwa«

– Pániom, piesiámi dziatki swe karmiące, ábo y mamkom obfitość mleká daie, liście zielone [kopru] w winie białym warzone, to wino piiąc. SyrZiel 384.
– Czyścienie miesięczne pániom wzbudza [wodka z kopru]. SyrZiel 392.
– Aby nié/ żeby nié/ [...] Quinque hanc omnem rem herae meae iam faciam palam, y żebym tego wszytkiego pániey nie oznáymił. Kn 4.
– Gdy dzień ś. Máryey Mágdáleny przyszedł/ iákoby dla przechadzki wedle umowy z Pánnámi Zakonnemi poszła z wielą Pánien y Pań do zbudowánego nowo Klasztoru Pánieńskiego. OkolNiebo 2.
– Matrona Niewiasta, Panij. SłowPolŁac 84.
– Ktorego kmiecia dostała się połowica przerzeczony jmp. Zofiey Tomickiey, a przy drugi połowicy wzwyż pomieniona jmp Górzyńska jako pani wienna zostawa. InwKal I I, 91.
– Zá mnie Pánie rożne zákrzątáły się, około tego, áby po Páryżu uboztwo po ulicach nie leżało, nie żebrało. MłodzKaz II, 343.
– Piżmo nie godzi się (przyjemne) wszystkim Pániom. ErnHand 122.
– Ztąd się widzieć dáje, że Pánny y Pánie, ktore nagiemi y odkrytymi szyjámi, rámionámi y piersiámi pychę po sobie pokázują, Bogá wielce gniewáją y przez to ná káránie czesne y wieczne zárabiáją. GdacPan 50.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

asyryjska pani:

– I asyryjska pani w gołębiej postaci Niech tak huczy, jako gdy samca w lesie straci. MorszAUtwKuk 137.

pani młoda:

– Nie Polski to tám był tryb, boć u nas dom Páni Młodey wesele podeymuie, Czy to tam był Pan Młody co zá żonę szedł, nie oná zá mąż? MłodzKaz II, 177.
– Ták to bywa, że Oblubienicá, że Páni młoda, z pierwotku zda się, że iedno ma oko, widzieć Oblubieńcá; ále długow, defektow, nárowiow, i kogo innego pátrza; biedá w-ten czás Oblubieńcowi, nędzá Mężowi, uciekáć, bá ulátywáć musi z-domu. MłodzKaz II, 346.

pani stara (starsza):

– Rozhowor Dámy z Panią Ochmistrzynią. W sierocym stanie utroskána Wdowá Skárżąc się mowi ták do Páni stáry: ... KochProżnEp 184.
– Panie stare, czy baby, czy ochmistrzynie, nie pisałem, jeśli pomnę dobrze, aby miały jeździć á la campagne z paniami. SobJListy 399.

pani matka:

– Gospodiniom była na mieiscu zmarłei Pani matki, Pani katarzina Jofeltowna bywsza Feferowa, a teraz Zygmuntowa Voderflotowa, siostra starsza oblubienicy moiei. VorLetSkarb 107.
– Ián miał ieszcze Pánią Mátkę, zázierał czásem do domu. MłodzKaz I, 276.
– Słyszy corká, że Páni Mátka, kiedy się rozgniewa, to z ust iey, iáko z otchłáni tylko źli duchowie lecą. MłodzKaz II, 317.
– Komu się chce nieszczęścia [...] ten niechay jedno nieco zácznie z Xiędzem pobożnym á dosyć go mieć będzie. Páni Mátká mojá, są słowá Kurfirstá w spomnionego, záwsze mię wiernie od tego odwodziłá GdacPan 35.

pani bratowa:

– A zatym zaleciwszy słuzby moie Imci Pani Bratowey y Imci Pani Siestrze mym MPaniom oraz z małżonką moią: zostawam zwyczainie WMm-o M-o Pana Bratem y sługą Kr. Opaleński W-da Poznan. OpalKListy 472.
– Dałem y P-u Wolcagienowi fl. 200. według assygnacy WM m MPana, co uczyniłem wszystko nad postanowienie moie; ktore takie iest nie liczyć, wiecey y szeląga pokąd ressygnacy Sierakowa y cassacy oprawy Imci Pani Bratowey miec nie bendę. OpalKListy 473.

pani siostra:

– Ia Zony miec nie będę, Pani Siostra tesz nie bendzie, zkimze tam conversatia Imci. OpalKListy 29.
– Pani Siostra tesz avide iako naipredzey oczekiwa, ktora złaski Bozey na tych poczatkach we wszystkim izdzie za zdaniem naszym, y baczę to ze chwalebnie poprowadzi stąn ten opłakany. OpalKListy 85.
– Pani Siostra dzis wnocy poroniła niezywą Corkę porodziwszy iednak złaski Bozey sama zdrowa y czerstwa. OpalKListy 95.

pani ciotka:

– Witaycie Panie stryiu. Dziękuię Wam Pani Ciotko. PolPar 9.

pani żon(k)a:

– Ale y ty małzonku ieslis zdrow miey pilne Oko na Panią zonke. OpalKSat 31v.

pani teści(owa):

– Tylko noc PrzenoCowawszy Musiałem Respektem IeiPani Tesci Moiey Odiechac Obiecawszy nazad Iadąc nagrodzic. PoczOdlPam 112.

wienna pani:

– Wienny, ad dotalitium pertinens, loguuntur. Kn 1252.

Związki frazeologiczne

być panią szachownicy:

– Sama tylko płec białła chce bydz Panią Szachownice wszedy byc, wszystko wiedziec rządzic przewodząc. HerbOr .

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Corká swey mátki we wszem náśláduie; Suczká swey Pániey záwsze trop pilnuie. RysProv II, 8.

Przenośnie

Wstyd u pani ochmistrzem, cnota panią starą; Jeśli te dwie nie ustrzegą, baba żadną miarą.SobJListy 399
Vpominam tedy wszytkich tych/ ktorzy wysługę iáką znáczną máią od tey pániey francy.SykstCiepl 198
Pácyent [...] niech się Strzeże Pániey Wenery tak kąpiąc się w wodzie/ iáko też odpráwiwszy iuż wodę.SykstCiepl 163

2. »władczyni, monarchini«

– Iam też pilno spieszyłá, Zebym tu ná czás byłá; Upaść do nog, z swą dánią, Przed mym Pánem, y Pánią; Y powiedzieć im śmiele, Ze bydź u nich w poddáństwie Naywyższe me wesele. CorMorszACyd 102.
– Więc że Krolowa Iey Mość Páni Małżonká nászá zá prace, y życzliwość swoię godna od Nas záwsze miłości, y od Rzeczyposp: wdźwięczności, iáko wszystkie swoie nádzieie w Rzeczypospolitey máiąca, musi mieć przy tey o Elekcyey spráwie swoie interessá. LubJMan 21.
– Ci ktorzy nási będą, niech piszą do Pániey y dáią znáć. LubJMan 73.
– A Skoro mowy dokonczyła: Rzekł iey: o Pani nie frasuy się proszę, Wszystkoc iak kazesz ku mysli przynioszę: Bo więm: ze Słowa Nierad Miller swego Mięni, na zawsze pewny dług V niego. OblJasGór 115v.
– Królowa nieboszczka wielka i mądra była pani, a nieraz o kądzieli z takimi, które czego inszego nie rozumiały, gadała, i samą ją, akomodując się stanowi białogłowskiemu, przędła. SobJListy 386.
– I to nie rzecz Eliaszu, że sobie samey Páni służyć każesz. MłodzKaz II, 51.
– Obieram ten czas interregni, ktorego lubo zdasz się bydź bez Pana, osierociała, iesteś iednak teraz naywielowładnieyszą Panią. LeszczStGłos 11.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

miłościwa pani (sz. zm.) || mościwa pani || mściwa pani:

– I. O. Xiezno/ á mnie wielce Młściwa Páni/ y Dobrodzieyko/ ná Wielmozne dziełá X. Jego Mści S. pámięci zmárłego iedynego przyiáciela W. X. M. y wielce zyczyła sobie tego/ áby byłá w długo fortunne látá ná iásność Xiązecych spraw z radością záwsze pátrzyła. TwarSDaf 39.
– Rano wpułtora kwadransa do Czwartei, rozwiązał Pan Bog sczęsliwie Naiasnieyszą Ceciliae Renate Krolową Polske Paniom moie miłosciwą, obdarziwszy pociechom wielkom Krolewicem. VorLetSkarb 177.
– Tu sobie przywodzę ná pámięć, com czásu niedawnego słyszał od jednego wiáry godnego Teologá, o jakiejśi zacnej M[iło]ściwey Pániey, ktora májąc w domu Służebnicę cięszko chorująca posłáłá po Xiędzá, áby ją ábsolwował y Sákramentem wieczerzy Páńskiey usługował. GdacPan 13.

księżna pani:

– Sam Xiąze podagrik i wleciech podeszłych, na krzeslie wszistko go noszą, sama Xięzna Pani młodziusienka i cudownie greczna, wielce radzi beli Panstwu naszemu i solenniter tractowali. VorLetSkarb 142.

pani Maryja:

– Offiarowawszy Votum Panu Bogu y Naswietszey Paniey Mariey prosząc ile moze bydz ten łanczuch W te Swieta ktorych sie exponuie Naswietszy Sakrament Na Monstratiey y z Tabliczką był wieszany. KomonDziej 130v.

Przenośnie

Pánią dziedziczną iestem ia w tobie [mówi podagra].CompMed 391
Ponieważ zaś wszystko złe u nas pochodzi z diffidencyi nie uleczoney między majestatem y wolnością, niechże tylko Rzeczpospolita będzie iako sama bydź powinna Panią.LeszczStGłos 6
Ani się gniewu, ani ognia boi: Y niedziw, bo go swym płasczem okrywa Niebieska Pani, co wnim przemięszkiwa.OblJasGór 132

3. »szlachcianka, kobieta dobrze urodzona i zazwyczaj majętna«

– Piesek máły/ pieseczek máły z-rodu/ chociasz stáry/ iáko u pánow i pań bywáią. Kn 694.
– 1643. dnia 23 Miesiąca Februarii Pani Anna Dorophieowiczowna Lettowowa Synowa moia, uraziwszysię wcięszkich boliach porodziła syna. VorLetSkarb 183.
– Naiasnieyszy Cecilia Renata krolowa Polska X.Pani moia miłosciwa, w Wilnie iadowitą obłoznom gorączką złozona, niezywą porodziła krolewniczkę. VorLetSkarb 183.
– W kilka dni po nim, spansczyzny prziszedszy do domu, dziewka Szimukowei naglie umarła. Po niei Pani Bąkowska zdziecięciem. VorLetSkarb 238.
– Weź Wć z sobą jmć panią sandecką, bo prosi o to jmć pan sandecki. SobJListy 77.
– Panie stare, czy baby, czy ochmistrzynie, nie pisałem, jeśli pomnę dobrze, aby miały jeździć a la campagne z paniami. SobJListy 399.
– Wspomnię o niektorych wysokiego stanu Pániach/ ktore/ o czym Mathesius on gorliwy Káznodziejá pisze/ to wyznawáły y o sobie mowiły/ że Pánom Małzonkom swoim gwoli y k upodobániu szumne kosztowne száty/ złoto/ perły y drogie kámienie nosioć musiały; czego by aliás z inszey miáry nie były czyniły. GdacPrzyd 31.
– Kumami byli Iasnie Wielmozny ImPan Ian Gninski na ten czas Woiewoda Czernieiowski zWielmozną ImPanią Anną zZamoscia Bedlinską Starosciną Będzinską. DrobTuszInf 38-39.
– Anno Domini 1690. die Ultima Julij zWoli Pana Boga Wszechmogącego powtornie postanowiłemsię z Szlachetnie Vrodzoną Panią Anną Kalicinską. DrobTuszInf 40.
– Toż potkáło y onę Pánią (Szláchciankę) ktorą sczęście y dobre dni ták rospycháły, ták zbytkowáłá y rospustnie żyła, że się w winie mywáłá. GdacPan 84.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

imćmość pani || jejmość pani:

– Rytwiany mil. 5. Zamek JeimPani Tęczinskiei Woiewodzinei Krakowskiei. VorLetSkarb 147.
– Ten z Kázánowskiey Dziád iest rodzony IMCi Páni Kásztelánowey Wołyńskiey Wielohurskiey. DanOstSwada II, 8.
– Została po niey młodsza nie tylko we krwi, ále w cnotach, w życiu y obyczaiach prawdziwie Rodzona Siostra Jey Mć Páni Sieniawska Podczaszyna Koronna. DanOstSwada II, 82.

4. »nałożnica, kurtyzana«

– Moy miły panie gościu y z tą twoią panią Foruy ze mi się foruy bierz się daley za nią. KodKon 116.
– Aenigmata. Páni bezpieczna/ nader wszeteczna: Choć we złey toni/ Chłopi lgną do niey. KellGram 245.

Użycia metajęzykowe

- Páni Ac. Abl. Pánią. Pl. N. A. V. Pánie, G. Páń D. Pániom Abl. Pániámi. V. Pániách. WojnaInst 35

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PANI