ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
Kn (bisurman), T (bisurman), L (bisurman, besserman; XVII), SWil (bisurman, bessurman), SW (bisurman, beserman, besserman, bessermian, bezerman, besurman, basurman, bossurman), SJP (bisurman)

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI

Najwcześniejsze poświadczenie: 1612

Formy gramatyczne

lp	M.	bisurman
	D.	bisurmana
	B.	bisurmana
lm	D.	bisurmanów
		bisurman
	C.	bisurmanom \|\| bissurmanom
	B.	bisurmany
	N.	bissurmany

Etymologia

tur. müslüman 'muzułmanin'

Znaczenia

1. ekspr. »Turek, muzułmanin«

– Turczyn/ Turék/ Bisurman. Turca [...] Turcus. Kn 1164.
– Bisurman/ vide Turczyn. Kn 32.
– Czemu by jednak swoim tak zakazał wina bisurmanom Mahomet, mienią, ta przyczyna: Gdy zmierzał po Arabach ziem i krajów wiele, trafił w drodze na jedno przypadkiem wesele, gdzie młodzi nowożenie zaproszą go z sobą, żeby on ich ozdobił swoją akt osobą. TwarSLegK 148.
– Tak odjeżdża [kiążę zbaraski] z szaraju, a z tełu i w oczy niezmierzony bisurman zastęp go otoczy. TwarSLegK 232.
– Ucałował, i mile Bóg go przyjął krwawy: Ztąd podniósł na Tatary wżrok [!] swój niełaskawy [hetman]. Pogroził nim w Tracyi hardym bisurmanom, On rogi utrze czerni, on karki tyranom. TwarSRytTur 79.
– Wmawiają w nas, że nie chcemy trzymać przysięgi, ani pokoju zawierać, ale myślemy, uspokoiwszy się w domu, na nich siły nasze obrócić i mamy Bogu przeciwne myśli, kiedy jeszcze domową wojnę mamy, a chcemy wojować; że ufamy w Tatarach, których cały świat nienawidzi jako bisurmanów i że już tajne i frantowskie koncepty nasze na jawią się wydają; siła i inszych rzeczy niesłusznych popisali. ChrapDiar II 173.
– [...] Postawisz Bisurmanom tryumfalne łuki [...]. DrobOpow 166.
– Że tedy Król widział człowieka bardzo zmieszanego, łaskawie do niego mówić począł: "Nie bój się, mówięć to królewskim słowem, że ci włos z głowy nie spadnie, ani cię żadna śmierć, ani żadna kara nie spotka" i kazał go odprowadzić do koniuszego swego, na tenczas Jordana, a warty mu nie przydawac i owszem rzekł Król: "Niech go nakarmią i wina dadzą, nie międzyś bisurmany trafił, ale między chrześcijany; tak i rozumiem, że sam chrześcijanin jesteś". DyakDiar 51.
– Z chłopskiego náwet Bisurmanow pogaństwa, dokument brać możemy. WierKFama 70.
– **Bisurman, Bisurmaniec, g. bisurmańca. Türckischer Renegat; Türcke. Rénegat Turc: un Turc. T III 52-53.

2. zbior. »ogół Turków; wojsko tureckie«

– O Carogrodzie przy Wronej Wodzie, więc mury owe Konstantynowe bisurman dzierży, co weń nie wierzy? MiasKZbiór 59.
– [...] Wtych szturmach bisurmana osmset połozyły siły nasze naplacu [...]. DrobOpow 27.
– [...] rozne znaydowali Kunszty w obroniemurow, y by zatzymali Bisurmana zelazny parkan Uczyniono[...]. DrobOpow 33-34.
– [..] to bowiem mniemanie Urosło ze Bisurman do szturmu przystanie [...]. DrobOpow 39.
– A soiusz z I. K. W[ie]l[iczeń]stwem wieczny obronitelny, poki z Bissurmany woyna trwać będzie. VolLeg VI 77.
– [Trzeba] woienny przemysł czynić, odwracaiąc siły nieprzyiacielskie, żeby na woyska Ich Car: W[ie]l[iczeń]stwa złączywszy się z Krymskiemi siłami nie przyszli dotąd, poki u W. H[ospo]dara I. K. W[ie]l[iczeń]stwa y Wielkich H[ospo]darow Ich Car: W[ie]l[iczeń]stwa, z Bissurmany spolny pokoy nie stanie. VolLeg VI 78.
– Także umowiliśmy u postanowiliśmy, iż W. H[ospo]daru I. K. W[ie]l[iczeństw]a y Wielkim H[ospo]darom Ich Carsk: W[ie]l[iczeństw]a, przeciwko tymże spolnym Chrześcian nieprzyiacielom Tureckiemu Sołtanowi, Hanowi Krymskiemu, do obronitelnego y nastupatelnego soiuszu wzywać K. W[ie]l[iczeństw]a Francuskiego, ażeby y on do tego Świętego złączenia, przykładem wszystkich Panow Chrześciańskich przeciwko Bissurmanom przystąpił [...]. Niepoprawne zródło .

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1633

Znaczenia

w lm nazwa geograficzna »Turcja«

– Stąd na przyszłą Wielkanoc, gdy Chrystus z niewoli brańce święte wywodzi, padniem w Końskiej Woli, gdzie duchy z poganskiego otrząsszy barłogu, przy świętych sakramentach ziścim śluby Bogu. Którą jako nowinę chyża Wieść rozniosła o szczęśliwym z Bisurman wróceniu się posła, kto wymówi, mimo swych i ufalszych wiele jakiej wszytkiej Korony było stąd wesele? TwarSLegK 235.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

BISURMAN

*BISURMANY ndm.