Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

MĄŻ

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1613
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   mąż
D.   męża
C.   mężowi
B. uż. żyw.   męża
uż. nżyw.   mąż
N.   mężem
Ms.   mężu
liczba mnoga
M. uż. osob.   męże ||   mężowie
D.   mężów
C.   mężom
B. uż. osob.   mężów
N.   mężami
Ms.   mężach
Znaczenia
1. »małżonek«
  • Na jednę, co do klasztora wstąpiła. Jęłaś się, pani, rozwodu świętego, Że wolisz konwent niż męża jednego; Widzę, że całą rodzinę miłujesz: Syna-ć nie stało, do ojców wędrujesz. MorszAUtwKuk 14.
  • Oycowie do Synow pisali, zony do Męzow. PasPam 53v.
  • To tak szpetnie u nas tego y Zona przy męzą [mężu] nie uczyni. PasPam 55v.
  • Iak się zas ich Męzowie niemogli doczekać to przysli szukać ich od Szałasu do Szałasu. PasPam 57.
  • Mąz tey zacney Paniey [...] ludzki był to człowiek. PasPam 82v.
  • Mosciwa Pani doswiadczyłas tego Iak Piękna rzecz mieć męza rozumnego. PasPam 178.
  • O Xieze kurzeiu gdy bym iabył Męrzęm tam tey Zony a wiedział o takich Amicycyach Iako y tamten Nieborak dowiedział się Znalazł by ia nacię Sposobu że bym z Ciebie uczynił Prawdziwego kapłona y Potrafił wto że bys był Namiesnikiem Mądrego Orygenessa co się to z cudzemi delektuiesz drobiaszczkami. PasPam 193.
  • Oznaimuię ze męzowi na mię gniewno. PasPam 220v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • za mąż dawać pannę:
    • »dawać za żonę«
    • To [oddanie do zakonu] nierowno więcey kosztuie nizeli za Mąz daiąc Pannę. PasPam 247v.
Związki frazeologiczne

  • pójść za mąż; za mąż pójść:
    • »zawrzeć małżeństwo, stać się mężatką«
    • A potym za mąż pójdzie/ to jest za siódmego/ Boś i ty był szóstym w liczbie; jednym słowem/ w piąciu Lat/ już to drze siódmego Małżonka/ czy więcej. OpalKSat1650 38.
    • Tam ta dama zadnego na ten czas Dziecka niemiała Gdyz tez niedawno bardzo poszła była zamąz. PasPam 193.
    • Poszła za mąz za Pana Tomasza Olszamowskiego. PasPam 235v.
2. »dorosły człowiek płci męskiej, mężczyzna«
  • Potym pan Okęcki/ Iárosz Pászkowski z odwagą zdrowia swego/ ktorym Moskwá zástępowáłá ná drogách/ obronną ręką vchodząc/ y z nimi sie smiele potykáiąc/ dawáli o nászym vtrapieniu znáć: Iáko w młodych lećiech Iárosz Pászkowski/ w rycerskich dźiełách mąż prawy/ przewagi kilkákroć czynił/ vgániáiąc sie z Moskwą. PasŻoł Cij.
  • Piwo Pszeniczne przystoynie vczynione/ męże gnuśne do Wenusá wzbudzáią. Obfitość przyrodzonego nasienia dáią/ záczy[.] potężnieysze do skutku małżeńskiego czynią/ y w siodło ie sadzáią polewkami/ Biermuszkámi/ Pánátámi dáiąc go vżywáć. SyrZiel 948.
  • Wielka záiste moc się dáie mężom Apostolskim nád narodámi ktore posieść mieli/ y zhołdowáć ná imię Chrystusowe. Dziś się to żelázne berło dáło z Duchem ś. gdy roskazano narodom wszytkim áby przez pokorne poddáństwo oddáli się Chrystusowi/ czyniąc to co Apostołowie święci roskázuią. BirkNiedz 365.
  • [...] bez Bogá prawdźiwego/ bez Wiáry/ á gdźie tego niemász/ iák tám [w wojsku] ma bydź mąż serdeczny/ śmiáły/ szczęśliwy; giną iák muchy y bestye/ á ná pożarćie czártowskie wieczne idą. StarWyp B2.
  • Był to taki bitny mąz puko zdrow że się go wszyscy bali. PasPam 82v.
  • Ludzki był to człowiek wielce dobry Zołnierz y mąz doswiadczony. PasPam 82v.
  • Mnie zas P Bog w tęn dzięn w oczywistey swoiey miał protekcyiey. kiedy mię zachował od Szwanku ztrzema męzami poiedynkuiąc. PasPam 89.
  • Przestrzegam y napominam [...] Zeby chocby był męzęm naydoswiadczonszem [...] nigdy okazyiey niedawał y zpysznym Sercem niechodził na poiedynek. PasPam 89v.
  • U Graekow takie zdawna Paraemie były Ze mezow Same tylko Lacaenae [Spartanki] rodziły. PasPam 274v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • dziki mąż:
    • Dziki mąż/ léśny/ potworá léśna. Satyrus, [...] Semifer, [...] Semihomo, v. Mieszániéc 1. Kn 168.
    • Sătyrus, Gr. Dziki mąż. KnŁacPol 692.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • mąż bankietny :
    • »członek kolegium złożonego z siedmiu kapłanów, których zadaniem było urządzanie uczty na cześć Jowisza podczas uroczystości w starożytnym Rzymie«
    • Naprzod idą Biskupi swiątnic przełożeni, Potym Popi Gabiyskim rzędem postrojęni [...] W tym biegli w ptasżych głosach sypią się wiesżczkowie Y śiédm męże bánkietni, zá niemi skoczkowie. LucBardzFar 15.
  • mąż boży:
  • mąż boleści:
    • Najwzgárdzeńszy był, i napodlejszy z ludzi, mąż boleści, á świádomy niemocy, i jáko zákrywájący twarz swoję; najwzgárdzeńszy mówię, skądeśmy go nizacz nie mieli. BG Iz 53, 3.
Związki frazeologiczne

  • za mąż chodzić (sz. zm.):
    • Zony prosze aby Za mąz nie chodzieła lec z tego nic nie bedzie. OpalKSat 73v.
    • Piękna rzecz była wdowie nie chodzić drugi raz za mąż. PotWoj IV.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Przeto mowią: Nie tak sromotá, gdy mąż sam przez się błądzi, iáko gdy niewiasta mężem swoim rządzi. PetrSEt 19.
  • Dwá rázy Zoná mężá biłá/ raz że ogorki łupił/ a drugi raz/ że iábłek nie łupił. RysProv III, 5.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: SPas
Data ostatniej modyfikacji: 02.10.2024