ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T, L (XVII, XVIII), SWil, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, SW

Najwcześniejsze poświadczenie: 1690-1696

Formy gramatyczne

Etymologia

łac. aer, z gr.

Znaczenia

1. »powietrze; pogoda; klimat«

– Dla grubej aeryjej, słoty ustawicznej królestwo ichm. nie byli w kościele u fary. SarPam 159.
– Miasto [...] Leżąc dość w żyznych gruntach w pomorskiej krainie Zdrowością aeryej osobliwą słynie. KorczWiz 12.
– A gdy wszytkie Pagorki y Niziny wszedzie opadaią tu to ta Aeria az blisko Grabia Ku Krakowu rosciąga sie. KomonDziej 4.
– Przyczyny kaszlu pospolite. Naprzod piersi zaziębienie, tak aeryą ostrą, iako też piciem nagłym zimnego napoiu. CompMed 145.
– Krtąn przez ktory aerya się wciąga y oddech wychodzi, iest składany z rożnych chrzęstek. KirchFac 43-44.
– [...] Nayiaśn. Krolestwo Ichmość [...] podczas niepogodney zrana Aeryi [...] Kommunią S. przyimowali. GazPol 1735/62, 1 nlb..
– Niestateczność y odmiana Aeryi tak częste zdrowiom ludzkim przynosi Alteracye. DanOstSwada V, 12.
– O mil 10. od Londynu ná piękney pozycyi, zdrowey áéryi y prospekcie cudnym [...] iest Pałac Krolewski Noncsuth ChmielAteny II 280.
– Jaka aerya, pozycya, obfitość, iaka długość, szerokość granic? ChmielAteny II 3.
– Ususz go [korzeń piwonii] na aeryi nie na słoncu, ani przy piecu. BeimJelMed 442.
– A to w czas było majowego ciepła, Kiedy swe Tytan purpurowe żagle, Rospostarł, kiedy aerya nie skrzepła. DrużZbiór 500.
– Są też tám [w kopalniach] rury niby kánáły albo oddechy niby do Piwnic, ktoremi áeryę zdrową ze dworu wpuszczáią. ChmielAteny I 632.

Związki frazeologiczne

– Naywiększe twe staranie niech będzie, żeby pacyent na aeryą wolną niewychodził [...]. BeimJelMed 63.
– [...] pacyenta twego na wolną aeryą niepuszczay przez kilka czasow; osobliwie nim się przelaxuie [...]. BeimJelMed 76.

Przenośnie

Niech y te same uprzykrzone częścią mroźne, częścią niepogodne aerye, w Majowe się Nam odmienią delicye.DanOstSwada I, 178

2. »pora«

Odsyłacze

Patrz: AER.