Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

AFEKT I

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   afekt
D.   afektu
C.   afektowi
B. uż. nżyw.   afekt
N.   afektem
Ms.   afekcie
liczba mnoga
M. uż. nosob.   afekta ||   afekty
D.   afektów
C.   afektom
B. uż. nosob.   afekty ||   afekta
N.   afekty ||   afektami
Ms.   afektach
Etymologia
łac. affectus
Znaczenia
1. »uczucie o zabarwieniu dodatnim lub ujemnym (często erotyczne); chęć, pragnienie czego, namiętność, żądza«
  • – Iałmużna zwykła pomoc iednać sługom Pańskim [...] ktorzy [...] niepospolite dary od P. Boga miewali za to/ iż szczegulnemi affektami vmarłych dusze ratowali. BirkSkar 21.
  • – Stałá według krzyżá Iezusowego Márya mátká iego. Zgołá on po wierzchu/ a tá wewnątrz krzyż cierpiáłá; oná sámá sobie ná krzyż byłá przybita/ stoiąc wedle krzyżá/ sámá sobie przez áffekt mácierzyński byłá nieiáko krzyżem. BirkOboz 29.
  • – Tasz y mnie wola Bogow uniżyła/ Ktorey do czasu posłusznym bydź muszę/ Aleś ty z ktorych Syrt się urodziła/ ze cię affekty swemi nic nie ruszę. TwarSDaf 110.
  • – On [Jaś] tak się zawstydził swego afektu oziębłego do języka niemieckiego, że też od tego czasu koło niczego czasu więcej nie trawi jako koło niemczyzny. ŁugowPodr 109.
  • – Przyczyna druga zatrudnionych konkluzyi dla przewrotnych afektow: z ktorych pierwszy Chciwość. OpalŁRoz L1v-L2.
  • – Nasladuy go [bliźniego] ale Bez zazdrosci y złego ku niemu affektu. OpalKSat 50.
  • – Sam [atrament] bez afektów, różne w ludzi leję: Gniew, miłość, żal, śmiech, bojaźń i nadzieję. MorszAUtwKuk 196.
  • – Mnie ani dobre mienie ani gładkość ktora w owey dziewczynie niewypowiedziana była przytakim rozumie y niezwyczayney Stanowi swemu nauce Ale affekt iey ktory sobie do mnielichego Człowieka urosciła a poprostu in Plurali mowiąc uroscili. Bo iako oney samey tak Rodzicow oboyga. PasPam 75.
  • – Takto uprzykrzone w młodych ludziach są affekty. PasPam 75.
  • – Wolęntarz to iest w Ciele Ludzkim Affekt Moia wielce MScia Panno ktory od inszych zmysłow zadnych nieprzyimuiąc Ordynansow swoią własną rządzi się Imprezą. PasPam 80.
  • – Musiała bym w tym miec Sumnienia skrupuł, gdy bym widząc W MM Pana affekt szczery, nie miała go podobnym oddawac affektem. PasPam 224.
  • – Iuz mi tez y zal było owey kobiety widząc iey wielki affekt. PasPam 224v.
  • – Sędzia sprawiedliwością, nie afektem ma się rządzić. WisCzar 49.
  • – Maią bestie swoie pewne głosy ktoremi albo radość albo gniew albo inny affekt wyrażaią, a psi zaś wyciem smutek okazuią. TylkRoz 176.
  • – Iezeli o miłość idzie kochaycie Boga Oyca Miłosierdzia, kochaycie Mezow y własne dzieci y tym wzaiemny sobie affekt zarobicie. HistŚwież 222.
  • – Defekt duchow ożywiaiących, ktory pochodzi z postow zbytnich [...] z aprehensiey [...] z affektu nieporządnego [...] sprawuie drzenie [serca]. CompMed 173.
  • – Zaboliwała [Beralda], że musi mięszkać z Człowiekiem iey bardzo nieprzyjęmnym, a nieusłyszeć oswym Kochanku, ktorego iednakim zawsze affektem kochała. PrechDziałKaw 62.
  • – W przybieraniu sobie w Stan ten [małżeński] przyjaciela ślepo się affektow naszych rospościera demokracya. DanOstSwada II, 18.
  • – Jam to z miłości szczegulney, z affektu Ku wam uczynił, kompassyą zdięty. DrużZbiór 394.
  • – Istoryą [...] tak barzo niepomiarkowane affekty ludzkie cudzey sławy pofałszowały/ aż ledwie co w niey zostało z głosu pospolitego. DembWyw 7.
  • – Komu swe żądze rozkazują Y prywatne affekty/ niegodzien wolnego Niegodzien y ślachcica Tytułu. DobrGram 483.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • afekt przyrodzony:
  • »miłość«
    • Afékt przyrodzony/ vide Miłość. Kn 4.
  • bez afektu:
    • – Każdy rzeczy wiadomy a bez affektu na nie patrzący/ osądzi że nie mnieyszy/ ale większy pożytek inni/ aniżeli Jezuici/ że szkoł swych maią. SzemGrat 12.
    • – Czytelniku. Dawam, pod uwagę twoię tę krotką pracę: oto cię prosząc, abyś o niej z rozmysłem y bez affektu sądził. OpalŁRoz A1v.
    • – Niech vważy, kto bez affektu sądzi Machiawelską potwarz, iadem złości zaślepioną, y dla tego tak grubo błądzącą. LubJMan 55.
Związki frazeologiczne

  • kogo do afektu przyjąć || kogo w afekt przyjąć:
  • »o kobiecie: pozwolić mężczyźnie obcować ze sobą fizycznie, nie będąc jego żoną«
    • – PHYLLIS [...] Demofoonta, Syna Tezeuszowego z woyny Troiańskiey powracaiącego, y do domu, y do affektu przyięła; wziąwszy wprzod od niego słowo, że [...] miał ią poiąć za Zonę. OvChrośRoz 11.
    • – [Hypsipyle] Jazona [...] pod dach y w afekt swoy przyiąwszy, bliźnięta z nim miała; ktory dał iey słowo, że [...] miał się z nią ożenić. OvChrośRoz 68.
  • w afekcie być:
  • »być kochanym«
    • – Ciebie iedyną pierwey, niźli znałem, Y niźlim widział, serdecznie kochałem Wprzodeś w afekcie była, niźli w oku. OvChrośRoz 222.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Afekt naylepszemu Nieprzyjaciel rozumowi (ba y Sumnieniu). DobrGram 379.
  • Afekt/ nałog/ przyrodzenie/ zataić trudno/ wnet się wyda. KnAd 730.
Przenośnie
  • Kruk odmieni się w piękną y śliczną gołębicę/ ktorey piora/ to iest affekty łsknąć się będą od srebra czystością.BirkNiedz 186
2. »poruszenie wewnętrzne, uniesienie, wzburzenie«
  • Affektow wielkich y niepomiernych/ iako to zagniewania wielkiego/ abo też frasunku y smutku strzedz się trzeba. SykstCiepl 182.
  • – Wielcy oni Heroes z sobą się żegnaią/ A prze affekt ledwie łez w oczu dotrzymaią. TwarSLeg 46.
  • – Dzielne serce, w affektow pierwszym poruszeniu, Z trudnością się dozwoli przywieść ku zniżeniu. CorMorszACyd 135.
  • – [Konstanty Hrehorowicz] wypadszy napodworze Ioł mie napoiedynek Wyzywac widzącmię bez Czeladzi Iakosz będąc Vwiedziony Afektem Sam wypadłem. PoczOdlPam 119.
  • – Dotąd się gryzł, dotąd się gniewał dotąd sapał Asz krwią Osman Affectu wsobie zgasił zapał. PotWoj 29.
  • – Gniewam się. Znać po cerze, niemasz czego chwalić, Że się męczyć, że się dasz afektowi palić. PotFraszBrück I 419.
  • – Przez ogon zwierz pokazuie swoie afekty gdyż spik ktory w nim iest łączy się z mozgiem z kąd fantazya rozkazuie apetytowi y namiętnościom: dla tego lew gdy się gniewa ogonem biie w ziemię dla duchow poburzenia. TylkRoz 190.
  • – Chciey impet serca swego affektem zdięty fraenare, mile od Boga przepuszczoną z rąk Iego przyiąwszy calamitatem. DanOstSwada VI, 7.
  • – [Cierpiąca wymioty] osoba ma od siebie oddalić wszelkie turbacye, apprehensie, affekta nienależyte, ma się strzedz gniewu. VadeMed 237.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Baczny swe afekty zawsze moderuje, I, coby z nich urosło, pierwej upatruje. VerdBłażSet 64.
3. »przychylne nastawienie do kogo, czego, życzliwość, poparcie, sprzyjanie komu, czemu, często wyrażane jako formuła grzecznościowa np. w listach, przy powitaniu«
  • – Nie wszyscy ludzie do iednych Kościołow/ abo Zakonow maią affekt. SzemGrat 350.
  • A zem tego X. Biskupa [Kujawskiego] wspomniał przydam oraz o niesłychanem iego ku nąm affectie. OpalKListy 284.
  • – [Herb] Lwowskiemu Miastu Nadał Systus 5 Papiez z Wielki Łaski y affektu przeciwko Miastu temu dla Zasługi przeczyw Kosciołowi Rzymskiemu. HerbOr 251.
  • – NaSeymiku Gromnicznym byc nie mogłem dlapodziękowania za dobre Afekta. PoczOdlPam 121.
  • – TuRaduł swą zyczliwosc, y affekt nie zmierny Przeciwko nam wyswiadczy, wPrzemowie obszerny. PotWoj 168.
  • – Po przywitaniu i oświadczęniach afektu, pierwsze pytanie, co słychać? co za nowiny? MłodzKaz I, 1.
  • De Reliquo w zwykłym moim y nieodmiennym affekcie pisze sie we Gdansku dj 10 Marty 1705. RadziejKor 137v.
  • – X[ię]żna IEymC Sama pisze List z klarygacyą prawdziwey przyiaźni y afektu. SapADiar 173.
  • – Iuż postanowieni Hetmani y Kanclerze każdemu potrzebni, każdy się o ich przyiaźń y afekt stara. KonSRoz 87.
  • – Byle [królowie] zawsze pamiętali, że nie przez urodzenie swoie, ale przez nasz affekt korony nabyli. LeszczStGłos 26.
  • BRITANICUS RYBA [...] Człeka do siebie wabi, iako mu prezentuie affekt y przychylność, tak nic się złego nie spodziewaiącego pożera. ChmielAteny1755 I I, 525.
  • – Na Kazaniach Warszawskich, często oświadczałem miłość moię, y affekt gorący do Vniey ś. w Ruskiey Religiey. BirkRus F.
Związki frazeologiczne

  • w afekcie być u kogo (sz. zm.):
  • »mieć czyje poparcie, cieszyć się czyją życzliwością, przychylnością«
    • – Matka Jego [krewnego Radziejowskiego] Towiańska w wielkim affekcie będąca u Prymasa dziwnie exagerowała owę urazę i buntowała Sapiehów. OtwFDzieje 38.
    • – Poki authoritas Senatu u młodszych w obserwancyi, młodsi u starych w afekcie, [...] poty Oyczyzna y pokoiu szczęśliwa, y na woynie nieprzyiacielowi straszna. DanOstSwada 8.
  • komu afekt konformować:
  • »sprzyjać komu, być komu życzliwym«
    • ~ Swiatu Całemu ta Panna [znak Zodiaku] dobrze czyni Dopieroz Swoiemu kto się iey konterfektem wiernie tytułuie Temu Specialiter affekt konformuie. PasPam 272.
Przenośnie
  • Nie moze kolorowany affekt [...] na ty probie Się popisac gdzie nie przyprawna Uprzeymosc stuki Swoie grontownie Zasadziła Nie ma tam Mieysca Nieszczeroscy.HerbOr 246
4. »zamysł, zamiar«
  • – Iusz się tego nimal pewnie spodziewac, [...] ze się nieodmieni w affectie Swym w dom nasz ow Cawaler. OpalKListy 111.
  • – Najświętszy Sakrament bierzemy/ nie tym affektem y umysłem abysmy nim posileni/ iako Zbawiciel nasz dla nas y w nas; tak y my w nim y dla niego żyli; ale pono często żebysmy albo ludzkim oczom/ albo [...] prożney o nas opiniey dosyć uczynili. BujnDroga 238.
  • – Kiedy się przenosiny dłuzey, jak tey Xięzniczki był Affekt, przewlekały, więc się Zaslubioney Zaslubienice pytał [Karol VIII], jezeli by od paktow małzeńskich Z Przyszłym małżonkiem Swym Zawartych odstąpiwszy Z nim matrymonium Inne chciała. IntrHist 206-207.
5. »ustęp tekstu mówionego lub pisanego, oddziałujący szczególnie na uczucia słuchacza lub czytelnika«
  • – Piękne i żywe traspozycyje, gęste erudycyje rozsądne wedle miary słów przybranie, akcentów i affektów zgodne pomiarkowanie [...] Coż nad to milszego czytać się może. LubSArtPol 216.
  • – Kiedy teraz na swieze mieysce moie, ta bardziej Połoznica nizeli Zona twoia nastąpiła tedy zaraz wszytkie dobre porady moie ztępiła y afektami swoiemi tobie pochlebnemi wszelką twoią fortune zagubiła. SzołHist 15v.
Użycia metajęzykowe
  • - Substantiva nomina. [...] Affekt Aforyzm Alchimia. WojnaInst 157-158

*AFEKT II

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP w in. zn.

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
D.   afektu
B. uż. nżyw.   afekt
N.   afektem
liczba mnoga
D.   afektów
B. uż. nosob.   afekty
Etymologia
łac. effectus
Znaczenia
»wynik, skutek«
  • – Serca truchlałe trworzył [kometa] ominuiąc niedobre affekty ktore potym nastąpiły. PasPam 188v.
  • – Pan Dobrotliwy około tego pracował ze by był po trzech zerwanych Seymach ten przynaymniey Czwarty do Szczęsliwego przyprowadził affektu. PasPam 215v.
  • – Ziachało się barzo wielu Filozofow, y nie mało Astronomow dla dokończenia Affektow w mianowaney materiey. AndPiekBoh .

*AFEKTY, AFEKT III

przym. od
  AFEKT I
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI (supl.)

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn, T, L, SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
lm M. mos   afekci
odmiana niezłożona
lp M. m   afekt
Znaczenia
»sprzyjający, życzliwy«
  • – Był ten basza [Daud] dziwnie Książęciu afekt, co barzo bolało Dziurdziego. TwarSLegK 124 marg.
  • – Chce [Weweli], żeby mu to Książę tu nagrodził wiadome prace jego [...] Ja [mówi książę] że żadnych ze skarbu pieniędzy tu nie mam, własnej oprócz szkatuły [...] będę zatym u ciebie słusznie wymówiony. Dług ten pokaż, komu chcesz. Wolno wezyrowi, wolno by i samemu nawet cesarzowi [...] Z czego źle Greczyn afekt [...] wartę i pokojowe zbiegszy iczogłany, wnidzie do Husseima tym jadem miotany. TwarSLegK 209.
  • – Daley mowi Pharao [...] maiąc tych trzech [kanclerza, hetmana i kapłana najwyższego] po sobie, będę spokoynie Panował. Ale by dobrze oni mnie byli afekci, życzliwi, chętni. MłodzKaz I, 420.