Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

CHAŁUPA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: CHAŁUPA, CHAŁAPA, *CHAŁUBA, *HAŁUPA
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   chałapa ||   chałupa
D.   chałupy
  chałupej
B.   chałupę
N.   chałupą
Ms.   chałupie ||   hałupie
liczba mnoga
M.   chałupy
D.   chałub ||   chałup
B.   chałupy
Ms.   chałupach
liczba podwójna
M.   chałupie
B.   chałupie
Znaczenia
1. także zbiorowo »mały, nędzny dom, zamieszkany zwykle przez ludzi niskiego stanu«
  • Derewniami zowią, kiedy 4 albo 5 chałup we wsi [w księstwie moskiewskim]. NiemPam 172 przyp..
  • Rzadka chałupa na kilka mil około była, do którejby po dwu, po trzech, a czasem i pojedynkiem nie szturmowali [cesarscy]. DembPrzew 71.
  • Domiszczko/ podły dom/ v. Cháłupá/ et Dom zły. Kn 136.
  • Domanski chłopski syn [...] miał chałupę zroliami we wsi Sczakowey. TrepNekLib 73.
  • Ceres, mátká Prozerpiny [...] szukáiąc corki swey po wszystkim świecie, przyszłá potym do cháłupy, báby niektorey, y gorącem utrapiona żądałá od niey wody. OvOtwWPrzem 201.
  • Nie násyci się tá [śmierć] nędznego kmiotká vbogą chałupą. WojszOr 129.
  • Hütte cháłapa casa. KusWeg F2.
  • A to iedna Niewiasta z Portatycz spaliła Chałub dwie, w których y dzicie małe zgorzało. GollPam 28.
  • Gdzie słomiane chałupy i wiejskie zagrody? Poszły z dymem do nieba. ZimBSiel 149.
  • Bywały pod zamkiem chałupy, w ktorych rzemieśnicy mieszkiwali. OpisKról 237.
  • Wieś Neyfeldt. [...] Gburow tam żadnych nie bywało i teraz nie masz, tylko dwie chałupie, w ktorych loźni ludzie mieszkają. OpisKról 482.
  • Przyiechalismy na przedmiescie doiedney Chałupy. PasPam 98.
  • Kmiczyc [Kmicic] Pułkownik wypadł gdzies z chałupy. PasPam 112v.
  • A tu 300 koni dokoła chałupę obskoczyli. PasPam 155.
  • Odpowiedzą. Iuz my tam tych odzałowali Ale y ty Newoskrosznesz Pohanski Synu A zatym poczną się zmykac pod Chałupę zogniem. PasPam 156v.
  • Widzięmy że snopy zwozą zapalaią y iuz ie ciskać na chałupę chcą. PasPam 156v.
  • Wyrostek zapalił kopę konopi [...] iak to zwyczaynie wiesięni układaią o podal od chałup. PasPam 238.
  • WKáżdym mieyscu, á miánowicie w Miástách, Miasteczkách, y Wsiách gdy iest defectus własnych poddánych rzemięsłem się báwiących, dla wygody swoiey, potrzebá zkąd inąd záciągáć przychodniow: ktorzy, nie tylko są wygodą, ále też y pożytkiem Dziedzinie. Przeto onych swoim potrzebá accomodowáć sposobem, iákoby się mogli przy Máiętności pozostáć: Tych zrazu nie ciemiężyć podatkámi, tákże y robociżną, ktorą z cháłupy powinienby tylko dzień ieden od práwiáć, á z rzemięsłá podatki publiczne opłácác ma. HaurEk 64.
  • Na folwarku Izbiczny nazwanym 2 chałupie, w których mieszkają ludzie, to jest jeden leśny nie poddany, a drugi komornik. InwKal I 157.
  • Wieś Izbiczna Która jest pusta, tylko 2 chałupie złe, nie zamieszkane stoją. InwKal I 386.
  • Puszczam mu też przy tym dwie chałupie [...] z wolnym tej karczmy przedaniem, zafrymarczeniem i więcej chałup przybudowaniem, jednak z wiadomością zamkową i konsensem. InwPuck 142.
  • Hirten-Häslein ist mit Schindeln bedeckt/ Cháłupá szkudłámi przykryta. ErnHand 504.
  • Rumek Jędrzej przy tym prawie wyżej opisanym zapisuje temu Wojciechowi Sumarze roli prętów trzy i z budynkiem, to jest z chałupą i stodołą. ActScabVet 137.
  • Frejszulc w kazdej wsi powinien posłać radzkich do domow i chałup na rewizją porządku domowego. DziałTWilkKutrz 190.
  • Lipowa Wies Nazwana Iz tam wtym Mieyscu Naypierwszy tameczny Poddany Chałupe sobie z drzewa samego Lipowego zbudował. KomonDziej 10.
  • Czyni się rekognicyja chałupej po śp. nieboszczyku Fałtynie, jako Antoni Tuciak ożeniwszy się z córką jego starszą zapłacił dług Matyjaszowi Kozickiemu tynfów jedenaście, które był Kozickiemu zapłacił za reparacyją tej chałupej Wojciechowi Warzesie. KsJaz 150.
  • Stanisław Brodac ze Szarego uskarzał sie na Kaspra Brącka o owczę ukradząną, ktora zginęła u Blaska Dobanie. Czo pokazało sie z inquisityey, ze nogę nalazła czelac Kaspra Brącka przy halupie Dobanie. KsŻyw 85.
  • Naznaczamy ostatniego bejzecera, aby [...] obchodził chałupy, kuminy, ile się ich w ktorym domostwie znajduje. OrdPoznKutrz 266.
  • Chałupa Piotra ogrodnika, także i Wojciecha, którzy wraz mieszkają, siedzą za kontraktem; taż podwójna chałupa jest dobra, tylko 2 cwelów potrzeba pod nią; komin także poprawy potrzebuje. Stodółki i chlewy są dobre. InwChełm 58.
  • Ktorzy w Pułnocney mieszkaią Norwegii; chałupy sobie, z kości wielorybow klecą, skorámi tychże ryb przykrywáiąc. ChmielAteny II 267.
  • CORCOBADUS [...] Szpetność swoię wielu wetuie pożytkámi [...] skorę ná pokrycie chałup y budek, ná rzemienie. ChmielAteny1755 I 473.
  • Chałupa. Bauer-Haus; Bauer-Hütte. cabanne T III 107.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • gburska chałupa (sz. zm.):
    • Wieś Kawki. Chałup gburskich pustych 2. OpisKról 58.
    • Pan pod starości mieszka we wsi Borzechowie w gburskiej chałupie. OpisKról 226.
  • chałupnicza chałupa (sz. zm.):
    • Ci 4 nie mają chałupniczych swoich chałup, tylko mieszkają, gdzie się mogą pomieścić. InwKal I 344.
    • Chałupa chałupnicza. w której mieszka chałupnik Adam, stara, w której okna złe i piec. InwKal I 632.
  • ciepła chałupa:
    • Król [...] wydał Ordynans Czarneckiemu, aby trzeci raz z Woyskiem szedł w Pomorzany, z Cesarskiemi Niemcami, ale że Zimna wielkie nastąpiły, Niemcy z ciepłych Chałup póyść nie chcieli. HistBun 49.
    • Z Torunia ruszyliśmy się [...] 12 stycznia [...] nieraz w lesie pod dębem albo sosną nocleg i kwatera nasza była; a jeszczem miał szwank z konia i nogęm był sobie dużo stłukł, który ból bardzo mi się przykrzył, ile bez ciepłéj często chałupy. ZawiszaPam 134.
  • chałupa ogrodnicza (sz. zm.):
    • Folwark Wyspowo [...] Chałup ogrodniczych, w ktorych ludzie mieszkają 3, czwarta pusta. OpisKról 120-121.
    • Ogrodnicze chałupy popalone i ludzie powymierali, żadnego niemasz ogrodnika. OpisKról 367.
  • chałupa chłopska:
    • [Otta] dał im [braciom Czarneckim] beł wdrugiey wsi Swey [...] chałupy chłopskie zogrodami. TrepNekLib 49v.
  • chałupa folwarkowa:
    • Chałupa folwarkowa, u której przyciesi pognieły i poszycie obleciało. InwKal I 186.
  • chałupa kołodziejska:
    • Pannie Tomickiej dostała się na Piaskach wielka chałupa z Gałką kołodziejska. InwKal I I, 92.
  • okupna chałupa:
    • Puściłem w Nowym Barkocinie okupną chałupę Chrystianowi Rydzowi [...] w trzyletnią arendę z rolami, łąkami i ogrodami, z chałupą, która w zrębie dobra tylko dachu potrzebuje. InwPuck 192.
  • chałupa pańska:
    • Jest ogrodnikow 6, czterech w chałupach pańskich mieszkają. OpisKról 417.
  • pasterska chałupa:
    • Poddani nasi z rozkazania szołtysow i radnych ludzi będą czynić drogi, ścieżki, mosty, pasterskie chałupy. KonDOliwKutrz 72.
  • chałupa ratajska:
    • Folwark Zajączkowski [...] Chałupy dwie ratajskie, po dwu izbach w każdej. OpisKról 369.
  • chałupa robotnicza:
    • Hutá ma bydź przestrona dla desczá przykryta [...] Trzebá też mieć cháłupy dobrze zbudowáne Robotnice/ á huty blisko postáwione. RoźOff I2.
  • chałupa zagrodnicza:
    • Dwie chałupie zagrodnicze pusto stojące. InwKal I 159.
Związki frazeologiczne

  • być na chałupie u kogoś:
    • »zamieszkiwać gdzie jako komornik«
    • Beł [Maciejowski] potym kilkanaście lat na chałupie w Czaplach Wielkich u p. Trepki. TrepNekLibDworz 221.
  • na chałupie mieszkać:
    • »zamieszkiwać gdzie jako komornik«
    • Krawiec jeden, który na chałupie mieszka, u niego budynek z gruntu zły. InwKal I 123.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • I ty/ y żoná y cháłupá/ y wszystko twoje/ (scil.jest) Du/ dein Weib/ deine Hütte/ und alles das deine/ ist mein. [Also pflegen die Polnischen von Adel wieder ihre leibeigene Unterthanen zu sagen]. DobrGram 427-428.
Przenośnie
  • Ale Gwiazd, ktorym dusze ludzkie przypodobom; Liczby nie mász, bo z ciáły, nie podległy grobom. Prosto, skoro z śmiertelnych dobędą się cháłup, Dobre do niebá idą, grzeszne piekłu ná łup.PotPocz 72
2. »własny dom, własne miejsce zamieszkania«
  • Trzebá mieć ná dymárze oko z káżdey strony/ Bo ten narod Cyklopski iest ták wyćwiczony/ Ze sie mniszká ná łupie zerwáć nic nie wstydzi. A potym w wodę wrzuci kiedy nikt nie widzi. Abo też więc żelázo pierwsze z piecá wymknie W nocy: á omoczywszy do cháłupy znim mknie. RoźOff I3v-I4.
  • Powiedział [złodziej]/ iż nie miał wszystkiey Icony obieráć z dostátku iey/ lecz iednę sztukę wziąć dlatego/ áby tę z pieniężywszy/ miał záczym do cháłupy swey (gdyż y iednego hálirzá iuż nie miałem) záwendrowáć. KalCuda 122.
  • Wyganiając pani szczury, Zapuściła ogień w dziury, Gdzie się te bestyje lęgły, I spaliła z gniazdem węgły. Zaprawdę, nie masz co chwalić: Dla szczurków chałupę spalić! PotFrasz4Kuk I 209.
  • Do Domatorá Korwiná. KRuká nosząc w Pieczęci, starzeć się w cháłupie? Nie widzę iákby się to mogło zostáć w kupie, Nie lubi Ptak ten strzechy raz tylko z korabi, Puści go Noe? pewnie: drugi ráż niezwábi. Ciebie, chociasz otwárte wrotá mász ná pole, Ták dom lubisz? że kiiem z niego nie wykole. PotPocz 148.
  • Żeby mnie żonek waszych wnioski Przez uciśnienie nie wypchały z wioski [...] Żeby jej [wioski] na raz krwawy słabi Z kretesem wasi nie zniszczyli drabi, Ostatka czegoś w wymyślnym okupie W własnej szlacheckiej szukając chałupie. MałpaCzłow 179.
3. »człowiek biedny, chłop; w lm: stan chłopski«
  • Smierć iest nienásycona, nie kontentuie się áni cháłupą vbogą áni máiętnościámi. WojszOr 129 marg.
  • Domowe krosna samodziałkę tkały, Jedwabiu, złota chałupy nie znały. MorszAUtwKuk 162.
Użycia metajęzykowe
  • - Nomina g. f. si terminentur in a, formant diminutiva, a mutando in ka; ut bábá bábká, rybá rybká [...] cháłupá cháłupká [...]. WojnaInst 59
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 31.01.2019