ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (chrześcijański, krześcijański, krześcijeński), SXVI (chrześcijański, krześcijański), Kn (pod: chrześciaństwo), L (chrześciański; pod: chrzcić, krzcić), SWil (chrześcjański), SJP (chrześcijański)

Nienotowany w słownikach:
T (?), SW (?)

Formy gramatyczne

lp	M.	m		chrześcijański \|\| chrześciański
		ż		chrześciańska
		n		chrześciańskie
	D.	m		chrześcijańskiego \|\| krześciańskiego
		ż		chrześciańskiej
		n		chrześcijańskiego
	C.	m		chrześcijańskiemu
	B.	m	nżyw	chrześcijański
		ż		chrześciańską
	N.	n		chrześcijańskim \|\| chrześciańskim
	Ms.	m		chrześciańskim
				chrześciańskiem
		n		chrześciańskim
lm	M.	mos		chrześciańscy
		nmos		chrześcijańskie
	D.			chrześciańskich
	C.			chrześciańskim

odmiana niezłożona

lp

C.

m

chrześciańsku

Znaczenia

1. »wyznający religię chrześcijańską; dotyczący chrześcijan«

– Do łáskáwego y Krześćiánskiego Czytelniká PRZEMOVVA VetIsland 1.
– I pytaią mię [...] kiedys WSC wyiechał? Powiedam po Smierci Cesarza Chrzescianskiego y krola Francuskiego. PasPam 190.
– To [...] pociągnąc musi [...] ostatnią zgubę Nie tylko tego iednego krolestwa ktore iest anteMurale Christianitatis [przedmurzem chrześcijaństwa] ale y wszystkiey inszey Monarchiey Chrzescianskich. PasPam 241v.
– Była koronacyia krola Io MSCi Iana trzeciego ktory quam felicissime diutissime Regnet [oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował] na Chwałę Maiestatu Polskiego y obrony Rzpy. Chrzescianskiey. PasPam 248.
– Niech ze Bog pobłogosławi te pobozne Intencyje Monarchow chrzescianskich et totius Christianitatis [i całego chrześcijaństwa]. PasPam 258v.
– Skoro się ziechali Monarchowie [...] Cesarz chrzescianski Leopoldus z krolem Polskim Ianem trzeciem. PasPam 263v-264.
– Ktorzy Chrzescianskiey krwie z wielkim appetytem we czwartek pragnęli swoiey się w Sobotę podostatkiem nasycili. PasPam 266v.
– Drudzy dobrowolnie co dalsi do niego uchodzili Usłyszawszy o Woysku Chrzescianskim. PasPam 276v.
– Lecz y sami Chrześciańscy Chronografistowie w kompucie dawności światá się nie zgadzaią. BystrzInfCosm Gv.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

świat chrześcijański:

– O iakie głupstwo! kiedy bałwochwalcow Swiat chrześcianski przeiął obyczaie. DrużZbiór 435.

chrześcijański człowiek:

naród chrześcijański:

– Z wielką tedy ten Rok odprawił się szczęsliwoscią y wszystkim Narodom Chrzescianskim z pociechą oprocz samych Luteranow. PasPam 277.

2. »właściwy chrześcijanom«

– Pamiętay zdrayco przynaymniey na Charakter Chrzescianski kiedy niepamiętasz na kapłański. PasPam 196.
– Umyslił IkMSC z Szczerego Chrzescianskiego Serca wszystkie Przeciwko Maiestatowi Swemu do dnia dzisieyszego urazy odpuscić. PasPam 208.
– Urazy nasze wprzod powinnosci Chrzescianskiey, apotym dobra tey Oyczyzny szczerze daruięmy. PasPam 210v.

Związki frazeologiczne

chrześcijańską wyświadczyć usługę:

– Dziękuią wielce że iako Chrzescianom Chrzescianską wyswiadczyc [...] raczyliscie usługę. PasPam 84-84v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

chrześcijański błąd:

– A po długiey dispucie będzie zwyciężony Od nas árgumentámi, płákáć ná to będzie, Ze ták długo wiodł zywot w Chrześciańskiem błędzie [Nachor]. DamKuligKról 161.

biesiada chrześcijańska:

– Biesiádá Chrześciánska/ Agape [...] In templis fieri solita, sed damnata in Concilio Laodicen. et Trident. Kn 29.

chrześcijański charakter:

– Widzim Poturnaki Ktorzy drogą Krwie Panskiey opłaceni ceną Sprosnego Machometa uspieni Syreną Onę Mysl Chrzescianską, iako Paralizem Masłokiem zaraziwszy Swiętem gardzą Krzyzem ztarszy z czoł, Chrzescianskich charakterow Cechy Krwią własną, przez obrzeskę wpisani do Mechy. PotWoj 10.

cesarz chrześcijański:

– Wesołego cesarza chrześciańskiego [...] ten pogrom (gdy nazajutrz rano przyszła nowina, iż wszystkie Polaki na głowę zbito) tak zasmucił, iż prawie wszystkę radość cesarską w żal, pociechy w smutek, a tryumfy w lament obrócił; heretyki zaś przeciwnym obyczajem utrapione [...] rozweselił [...] Niedługo jednak ta burza trwała. DembPrzew 25.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1656-1688

Znaczenia

»jak chrześcijanie«

– Eodem Anno [w tym samym roku] Rodzic moy kochany umarł [...] Devotissime [bardzo bogobojnie] y własnie po chrzesciansku. PasPam 249.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

CHRZEŚCIJAŃSKI

PO CHRZEŚCIJAŃSKU