ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (nietopyrz), SXVI (nietoperz, niedoperz, nietopyrz), Kn (nietoperz), T (nietoperz), L (nietoperz, nietopyrz; XVI-XVIII), SWil (nietoperz), SW (nietoperz, niedoperz, niedopyrz), SJP (nietoperz, nietopyrz, niedoperz)

Nienotowany w słownikach:

Formy gramatyczne

lp	M.		nietoperz \|\| niedoperz
	D.		nietoperza \|\| niedoperza \|\| nietopyrza
	C.		nietoperzowi
	B.	uż. żyw.	nietoperza
	N.		nietoperzem
	Ms.		nietoperzu
lm	M.	uż. osob.	nietoperzowie
		uż. nosob.	nietoperze \|\| niedoperze \|\| mentoperze
	D.		nietoperzów \|\| niedoperzów
	B.		nietoperze

Znaczenia

»latające zwierzę podobne do myszy ze skrzydłami, wówczas uznawane często za ptaka«

– Ia więcey nie znam jedno Kruká/ Wroblá/ y nietoperzá. VolcDial 134v-135.
– Tym ktorzyby z siebie krztuszeniem y womitámi rzeczy sprosne y nieprzyrodzone wymiátáli/ iáko myszy/ Jásczurki/ Nietoperze/ Węże/ Żaby [pomaga dzięgiel]. SyrZiel 90.
– Zaż światła słonecznego dlatego ubędzie, że się mu przypatrować nietoperz nie będzie. SaadiOtwSGul 175.
– Jak i słońce przyczyna jest nietoperzowi, Że on w nocy latając, daje winę dniowi. SaadiOtwSGul 25.
– W tym garncu jest niedoperz żywy zalepiony, Wstaw go na ogień. Jako się on z każdej strony W garncu piecze, tak się niech piecze serce jego; Bym mogła, przydałabym ognia piekielnego. SzymSiel 129.
– Tym się też brzydzić będzie z ptástwá, y jeść ich nie będziecie/ bo są obrzydliwością: jáko Orłá/ y Gryfá/ y morskiego Orłá/ Y sępá/ y Kánie według rodzáju ich. Káżdego Kruká według rodzáju jego: Tákże strusá/ y sowy/ y wodnej kánie y Jástrzębá/ według rodzáju ich. Y Puhaczá/ y Norká/ y Lelká/ Y Lábęciá/ y Bąká/ y Bocianá. Y Czáple/ y soiki, według rodzáju jch/ y Dudká y Nietopyrzá. BG Kpł 11, 13-19.
– Dniá onego/ wrzuci człowiek báłwany swe śrebrne/ y bałwany swe złote (ktorych mu náczyniono áby się im kłaniał) w dziury kretow y nietoperzow. BG Iz 2, 20.
– Niétoperz / Verspetilio [...] Nycteris [...] błonoskrzydły ptak/ błonolotne zwierzę/ [...] Auis non auis [...] Animal volucre biforme [...]. Kn 533.
– Alcythoe [...] gdy z boiaźni, szukáłá gdzieżby się skryć, oná, służebnice iey, y siostry, w nietoperze są przemienione. OvOtwWPrzem 157.
– niedoperz gacek KusWeg D3.
– [...] o Ptakách/ Sinogarlicá/ Nietoperz/ Dudek [...]. PolPar 159.
– XIX. Domowi Ptacy. [...] Jáskołká/ [...] Wrobl/ [...] Sroká// [...] Kawká/ [...] y Nietoperz/ [...] (Skrzydlasta Mysz) latáją koło dáchow. KomDobrOrb 49-51.
– SZPICHLERZ taką budowáć mánierą, áby spodem y ze czterech stron okienkámi mogły mieć zboża swoie od Wiatrow ventilácye, tylko wárownie áby nocni Nietoperze swidruiąc spodem lepiey nieprzeszuflowáli ziárna. HaurEk 12.
– Zwykły to stare białegłowy vmieć, Y mnie potrzeba było przy tym starcu, Czarowac: y piec nietoperza wgarcu. PotSyl 8.
– Bez powrotu, bo mu tam ogoreją skrzydła, A on czyżyk, rozkosznym opuszony pierzem, Odmieni się wszetecznym w piekle nietoperzem. PotFrasz2Kuk II 254.
– Przez co sumnienie rospostrzeniá/ przez ktore to spary/ wlátaiąc drobne muszki/ táką uczynią dziurę/ że y gruby bąk/ y brzydki nietoperz wleci: małe grzechy iáko iágodki połykaiąc/ nie długo wielki śmiertelny kęs przełkniesz zkąd iáko pewną rzecz wnieść káżdy ták może. BujnDroga 55.
– Gdyż iák nietoperz ciemny od słońcá promieni Stroniąc, pogodny trawi dzień w zápádłey cieni. DamKuligKról 117.
– Kto gusłom, wróżkom, gwiazdom, snom i nowym cudom, Nie Bogu, ludzkich wierzy wymysłów popudom, Przy łojowym kaganku chodzi choć w południe, Mętną wodę z jeziora pije, miawszy studnie; Pogardziwszy gołębiem, woli nietoperza, Do serca z szatańskiego wsadziwszy więcierza; Woli, niż orła, sowę; woli, że mu kuka Kukułka, niźli słowik śpiewa; woli kruka, Który z jaja wyklutych zaraz precz odleci, Niż pelikana, co krwią ożywia swe dzieci; I wszyscy, co czartowskich impostur, podmiotów Pilnując, tego ptastwa słuchają szczebiotów, Z nimi też i polecą tam, gdzie światła szczupłe Siarczany daje ogień na piekielne dupie. PotMorKuk III 197.
– Nie trzeba go dobijać, nie trzeba nań sieci: Dopiero pod obłoki bujawszy sokołem, Spadnie wszytkim na pośmiech nietoperzem gołem. Jeśli jeszcze uraził kogo, bywszy w pierzu, I wróbel pomści krzywdy swej na nietoperzu. PotMorKuk III 259.
– Słudzysmy twoi od pirszey młodosci Asz do dzisieidnia a pasterze przytym Lecz y Oycowie nasi w swey starosci Znami się wespuł chełpią swym zasczytem Dla tey rzekniecie to okolicznosci Gessen zięmię wsięli mytem Egiptyanie pasterzmi albowiem Brzydzą się iako mentoperze mrowiem. ChrośJóz1698 IX 37.
– Prowincya Kasmin má koty latáiące, aliàs ták wielkie niedoperze, ktore ná pustych mieyscach Obywátele będący iedzą. ChmielAteny II 589.
– nietoperz, une chauve-souris KulUszDyk 95.
– Małp kupa, nietoperzów, motylów, pająków, mrówek, szczurów wszędy pełno. MarBohMisDoś 220.
– KOZY smierdzący rodzay zwierząt, w Pismie Swiętym znaczą grzesznych y potępionych, maiących stać na dniu ostatnim na lewicy. Według Naturalistow uszyma y nosem oddychaią, w nocy widzą, iak koty, sowy, puhacze, niedoperze. ChmielAteny III 273.
– To po 700, to po 800 ich konno się po Paryżu uwiiało, pewne domy bogáte chcąc opanować; ale Xiąże Gyziusz, czyli Gwizyusz (maiący Brata Kardynała z tąż zelozyą) z woyskiem przybył, ták wlot niedoperze od tego zniknęli blasku, udali się do Aurebii, udaiąc, iż od Krola są posłani na iey obronę od nieprzyiácioł. ChmielAteny IV 197.
– Nietoperz znatury bez pierza, znaczy człeka wiele bez sił należytych zaczynaiącego. ChmielAteny I 2155.
– SZARANCZA w Polszcze tych lat była. Roku 1086 cięszka na Rusi, Teste Długossio. Roku 1334 w całey Polszcze ieszcze cięższa. Roku 1475 długa na pálec: z głowami, nákształt niedoperzow. ChmielAteny I 219.
– Smok iest tákże z Wężow rodzáiu: gdy Wąż w mieyscu ukrytym y wygodnym przez długość lat, do wielkiego przyidzie wzrostu, náwet y skrzydłá máiący [...] z błonek y skory iák Niedoperz. ChmielAteny I 498-499.
– NIEDOPERZ iest iákieś compositum z Ptaká, bo latá, y z Zwierzęcia ziemnego, alias z Myszy, do ktorey dziwnie pyskiem, uszymá, ciałkiem podobny, skrzydłá ma iák z pęcherza, á w nich nożki, y ogon, á przytym ma piersi [...]. ChmielAteny I 514-515.
– PASTINACA, Trigon, Plasczka Ryba, nakształt Niedoperza, oskrzele maiąca. Ogon na końcu nosi bardzo zaostrzony, ktorym wszystkim na umor szkodzi Rybom, drzewa samym dotknięciem suszy, dopieroż szkodzi człekowi; bo według Dioskorydesa od niego zadane rany, nie wywikłanych chorob y bolow bywaią przyczyną, osobliwie szaleństwa, niemocy, strętwienia ciała, zaćmienia wzroku. ChmielAteny I 530.
– W Prowincyi Xensi w Chinach Niedoperze tak wielkie iak gęsi, y kury, ktorych za wielki specyał tameczni zażywaią Obywatele; mięso ich nad kurze preferuiąc, teste Kirchero in China illustrata. ChmielAteny I 613.
– Nietoperz. eine Fleder-maus. une chauve-souris; rat pennade. T III 1037.
– *Gacek, nietoperz. Fledermaus. une chauve-souris. T III 355.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– aleć to w słońce patrzeć nietoperzowi. wie will die Eule in die Sonne sehen. le hibou sauroit-il suporter l'éclat du Soleil? T III 1037-1038.

Przenośnie

Znajduje cię autorem rozruchów po domiech, waśni, zwad miedzy bracią. A także to ślepi ci nietoperzowie, którzy gwałtem nie chcą prawdy znać a widzieć, co widzą przed sobą. i kładłbym zakład, że o rąbania, zabijania jeszczeby augustowskie kryminały się znalazły.ReskryptSzlachCz II 68

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

NIETOPERZ