ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI, XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

liczba mnoga

Etymologia

łac. actor

Znaczenia

1. prawn. »ten, kto wnosi sprawę do sądu, strona powodowa, powód«

– Aktor w práwié/ [...] vide Prokurator. Stroná powodna w práwié. Kn 5.
– Tam na Tribunalie Actor przyzna Cittato wywod sliachectwa, a Cittat[us] paeno za Actora zswego mieszka da y Actora Contentuie. TrepNekLib 6v.
– Abys tedy W. T. na wyszei wyrazonym terminie stanąwszy, na skarge actora, ktora szyrzei czasu prawa przełozona będzie skutecznie się usprawiedliwił, nakazuiemy. VorLetSkarb 225.
– Sprawa między pracowitemi Urbanem Szczygłem z Racławic J. K. M. poddanem aktorem a Stanisławem Małodobrem [...] pozwanym abo obzałowanym, odprawowana. SprawyCzerUl II, 405.
– DEMANDEUR [...] Celuy qui demande [...] STRONA powodna w prawie Aktor. DanKolaDyk I, 437.
– Aktorowie też, żadnym sposobem przysięgi, raz nakazaney, pozwanemu zwłoczyć nie mogą. DanOstSwada II, 105.
– Aktor. 1) der Kläger in Gerichten. [...] droit: demandeur. T III 4.

2. prawn. »obwiniony, oskarżony«

– Sprawa decidowana Woyczecha Bieguna, ktori zanoszył skargę na Adama Pawlusza [...] Czo [...] uznalizmi [...] zebi Woyczech Biegun odtąd wienczy skodi pomieniąnim actorom [nie czynił]. KsŻyw 78.

3. »właściciel, posiadacz«

– Obora, jako z dawna za posesyjej i aukcyjej jmp. aktora była. InwKal I 196.
– Insze zaś zboża [...] jmp. Daleszyńska pozabierała i powywoziła ex conzensu et misericordia jmp. Zakrzewskiego aktora przy oddaniu i ustąpieniu z tych dóbr. InwKal I 353.
– Swoie Haereditiu[m] na nas wleli tego placu Pustego przy kamienicy Naszey nazwanego Klettowskiego deklarował [Sikorski] donieść Aktorom Ioachimczuczom Mieszczanom. SapADiar 113.
– Zaczym ztym Aktorem [Chełchowskim] miał [Bożymowski] Expostulować aby pndze oddał przed Zielonemi Swiątkami, deklaruiąc Maiętność teraz przy odebraniu pndzy Vstąpic nieczekaiąc terminu So Iakuba. SapADiar 2.

4. prawn. »opiekun, pełnomocnik nieletniego«

– Ratione zaś Danka Kosturyka actora tegoż dziecięcia, taki sentyment prawny wypada, aby oddał na skarb panski grzywien N. 10. AktaMusz 75.
– Uprasza [Konopka] aby [...] nieprzymował summy do dalszey disiudicacy z ImP Puciato, a to z funkcyi Opiekunskiey wespoł z ImPm kasztelanem Witebskim pozostałych Aktorow IchCw PP. Pacow. SapADiar 51.

Przenośnie

W nim tedy Naymilśi Braćia y Siostry miłuymy Aniołow iego, iáko przyszłych Społdźiedźicow nászych, á teraz Aktorow y Opiekunow nam od Oycá náznáczonych.KoronBractw A3v

5. »człowiek grający rolę w teatrze lub jakimś widowisku«

– Aktor komédyyny. Kn 5.
– Tego dnia gdy Caezar zabit, miała bydź komedya [...] ale dla zaboyu roschwiana y Aktorowie do tumultu pomogli. ChrośKon 1marg.
– Hipodromus, alias mieysce gonitwy Aurelianá Cesarza zá Miastem, gdzie in praesentia Spectatorow, ná to zaproszonych to wozkami, to końmi wybiegali się Aktorowie, lub zwierzęta, albo też Szermierze, iakie exhibebant widowiska y sceny. ChmielAteny II 92.
– Aktor. [...] 2) Person in der Comödie. [...] acteur dans une comédie. T III 4.

Przenośnie

Gdy [...] iuż w drogę się brali nieprzyiaciele dusz ludzkich/ zopyta [!] tragaediey Actor: Co wżdy zostawicie po sobie za znaki?KalCuda 300
Zywot ludzki, iest podobny komedii: ludzie żyiący na ziemi są Aktorami.WojszOr 209