~ O Boze dobry Boze nasz Łaskawy Niepoięte są czynow Twoich sprawy [...] Z małego wielkiem, wnet z wielkiego małęm Uczynisz Snadnie trząsniesz Swiatem całęm. PasPam109v.
~ Pochwalił Ociec moię Intencyią bardzo dziękuiąc y Błogosławiąc zem tak uczynił. PasPam123.
~ Tego com dla Oyczyzny uczynił Szczerym załuię Sercem. PasPam134v.
~Uczyniwszy mię zdraycą odbieraią mi depozyt dobrey Sławy. PasPam149v.
~ Omawiał się Hetman ze to musiał uczynić zagorącą instancyią krola IoMSCi. PasPam185v.
~ Obiecał się zrazu Han wyniść we Stu Tysięcy ale potym odesłał że tego Nieuczynię. PasPam192.
~ Spiski od kogo kolwiek Przeciwko komukolwiek z okazyiey w Nętrzney między Stanami niezgody y rozruchow Domowych Uczynione [...] kassuięmy Eliminować z Xiąg wszelkich roskazuięmy y Annihiluięmy. PasPam211.
~ Kazimirz [...] iuz począł załować tego co uczynił ale pokazować tego niechcąc węsoł był. PasPam227v.
~ Nie da sobie to zwierzątko krzywdy uczynić choć małe. PasPam252v.
~ Ta Iego ochota wiele Chrzescianstwu uczyniła dobrego. PasPam261v.
~ Iak tylko dali Czarnieckiemu osobną dywizyią uczyniwszy go iako by trzecięm Hetmanem, nigdy się nietrafiło że bysmy całą zimę na konsystencyiey mieli odprawić. PasPam79.
~ Poszli tedy do bliskiey brzeziny y zasiecz uczynili. PasPam97v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
uczynić dzięki komuś:
– Zlecamy to Ich MSCiom PP. Posłom [...] ze by fortunnego w długie Lata IkMSCi Powinszowawszy Panowania, Powinne Nomine całego koła naszego za Oycowskie Bonum [dobro] tey Oyczyzny. Pieczołowanie uczynili dzięki. PasPam216.
– Uczyniłęm Bogu dzięki że mię przecię do pierwszego przyprowadził zdrowia. PasPam78v.
aliancyją uczynić z kimś (przeciwko komuś):
– Maximilian Z Ferdynandem katolikiem Hiszpańskim, y Ludwikiem XII Francuzkim Krolami Alliancyą przeciwko Wenetom uczynił. IntrHist212.
– Rzeczpospolita Wenecká má też alliancyą uczynić z Imperatorową Ieymcią Rossyiską. MerkHist110.
z kim uczynić alianse:
– Kray ich osiadły były dwá Národy, Rossi albo Roxi y Alani, ktore oba ták ścisłe z sobą uczyniły allianse, że się wráz názwali ROXOLANOS. ChmielAteny II423.
dziwy z kimś uczynić:
– Zadnego nie było podobienstwa aby Bog miał zemną takie dziwy uczynić w momencie prawie Iakie uczynił. PasPam279v.
Związki frazeologiczne
przepraszanie uczynić:
»przeprosić, dokonać przeprosin«
~Przepraszanie uczynić będzie powinięn publ[i]ce. PasPam209v.
~ Było pactum z Bratem iego krzysztofem uczynione. PasPam248v.
~ Panna Znakiem Niebieskich Obrotow [...] przy wrodzoney Płci swoiey Szczupłosci Nie wzdryga się okrutnych Zwierzow Surowosci Gdy nie odmięnne Pactum ze Lwowem uczyniła. PasPam272v.
~ W tym oni okrzyk uczyniwszyHostiliter [wrogo] skoczą na nas. PasPam157.
~ Skoczywszy na koniach y okrzyk uczyniwszy na gnało się ich [jelenie] nate doły gdzie zięmię kopą do palenia. PasPam54v.
uczynić targ o coś:
»ustalić warunki, cenę czegoś«
~ Potym uczyniwszy targ o swoię skórę pozwolił Miliony. PasPam52v.
źle uczynić:
»o zwierzęciu: zaspokoić potrzebę fizjologiczną«
~ Była tak ochędozna [wydra] że nie tylko w poscieli zle nie uczyniła ale pod łoszkięm nić. PasPam252.
co komu czynić na afront || co komu robić na afront || co komu uczynić na afront || co komu wyrabiać na afront:
»(u)czynić co w celu obrażenia kogo«
– Wymawiali mi to ześ to nąm uczynił naaffront. PasPam164v.
– Kiedy kto dobro nasze bierze i podobno nam to jeszcze naafrontrobią, wytrwać i ścierpieć niepodobna. SobJListy62.
– To wszystko wyrabiał Sapieha naafront Krolowi zaczepiaiąc Koronne Kraje. OtwEDzieje42.
czynić, uczynić eksperyment z kimś:
»stoczyć walkę, potyczkę z kimś, wystąpić zbrojnie przeciw komuś«
– Gdy by[ś] był z Czarneckim iaki uczyniłExperiment Pewnie bys to był y Za [ze] mną uczynić musiał. Bom tu ia iest w osobie krola Polskiego. PasPam71v.
– Iak tylko dali Czarnieckiemu osobną dywizyą [...] nigdy się nietrafiło że bysmy całą zimę na konsystenyiey mieli odprawić ale ustawiczne z Nieprzyiacioły czyniącexperymenty. PasPam79.
akt uczynić z kim:
»rozprawić się z kim«
– Domówiwszy się tego u mnie [Mikołaja Zebrzydowskiego], żem ci autory powieści twojej mianował, i tam zaraz deklarowawszy się, iż z niemi sobie akt o to uczynić chciałeś, teraz co inszego o tym niewstydliwie twierdzisz. ZebrzMyszkZatargCz II194.
– Deklarowałem się [M. Zebrzydowski], żem naprzyszłym sejmie miał sobie z niem aktuczynić. ZebrzFundCz III341.
uczynić honor:
»okazać uszanowanie«
~ Naypierweiesmy uczynili honor Samey Iey MSCi Paniey Kasztelannowey bo blisko mięszkała. PasPam81.
ustąpić czegoś targiem:
»odstąpić coś za jakąś cenę ułożywszy się o zapłatę«
~ Zastałem owych katanow Nuz zemną w Traktat że bym tego ustąpił targiem. Tedy daiemi Zyrosławski 100 bitych Talerow. Pozwoliłęm. PasPam160.
2.
»przysporzyć«
~ Ten Urząd Morze więcey uczynić Intraty nizeli całey iedney Chorągwi. PasPam120v.
~ Iam zrozumiał sprawę y mowię przefakcyowano cię nieboze ale wiedz o tym że by to więcey uczyniło gdy bys chciał popierac takiego kryminału. PasPam263v.
~ Bog widzi zem więcey wydał na prawo nizeli mi Olszowka przez te Sześć Lat Dzierzawy moiey uczyniła. PasPam285v.
~ Ia myslę sobie [...] coz tez to moze uczynić za pozytek [...] Z nowu myslę że to cos ma bydz nie złego kiedy się tego tak bardzo napieraią y dokupuią. PasPam160.
3.
»rzucić urok«
~ Miałem nadzieię że tez ieszcze y dla mnie P Bog da iakie chłopczysko iakoz y było by było gdyby była nie Ludzka złość. Bo uczyniono iey [żonie Paska] (Taka była fama) ze by więcey nie miała potomstwa. PasPam222v.
– Pozwanogo beło [Abramowicza] ze na Pospolitym Ruszeniu A[nno] 1622 niebeł. On na terminie uchodząc poen Confiscatiey rzekł zemia Niesliachcic fassus est non negavit, zaczym uczynionogo wolnym [...]. TrepNekLib17.
– Potakowym pod przisięgą wydanym swiadectwie, sąd Lettowa wolnymab actione spoliiuczynił [...]. VorLetSkarb72-73.
– [...] za Corruptią pieniędzy odnich [kilku mieszczan z Brzeska] łakomstwem swem pan ten [Czerny] ich wolnęmi poddanstua uczyniel y Sliachtasię im czynic niezganieł [...]. TrepNekLib41.
– [...] ich habe den Unterthan freu gemacht/ Poddánemum wolność dárował, (wolnom puścił Poddánego,) uczyniłem Poddánego wolnem [...]. ErnHand310.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
uczynić profesyją:
»złożyć śłuby zakonne«
~ [...] jeżeliby śię z Klasztorze nie znalazł Szlachccic, tedy nakazano, żeby z inszego Klasztoru wźiąć teyże reguły Professa lub świeckiego Xiędza z kondycyą żeby uczynił Professyą. ŁubHist191.
»w odniesieniu do kobiety: zmusić siłą do odbycia stosunku seksualnego«
– Ktoby gwałt jakiejkolwiek białej głowie uczynił, a o to pozwany był, gardłem ma być karany. DembPrzew78.
– A ktoryby Pan uczynił gwałt poddáney/ ábo ie o klątwę zá swoy vczynek przypráwił/ od tego wszytká wieś wystáć mogłá/ y do inszego Páná się przeprowádzić [...]. StarPopr115.
– Lecz on niechciał usłucháć głosu jey/ ále zmogszy ją/ uczynił jey gwałt/ y leżał z nią. BG2SmXIII, 14.
– Tám Tytius. Ten był Olbrzymem ták wielkim, że dziewięcioro stay ciáłem swoim, vkładszy się, zástępował. Chcial [!] czásu iednego gwałt vczynić Dyánie; ále zá to strzałámi Apolliná do piekłá wpędzony: y ná tákie karánie zdany iest, że Sępowie nigdy nie przestawáią wyiadáć sercá iego, ktorego záwsze przecie przyrasta. OvOtwWPrzem161.
– Ioseph Pátryárchá/ kiedy był zpotwarzony od Pániey swoiey/ iákoby iey gwałt chciał uczynić/ był wrzucon do więzienia/ y siedział tám czás niemáły. StarKazII, 578.
gwałt uczynić komu czemu I:
»dokonać przestęstwa na czymś; zmusić kogoś do czegoś«
– Przyuczyć się iey, życzyłbym káżdemu, Przełamáć nałog, gwałt uczynić sobie, Choć y z trudnością, sprzeciwić się złemu; Będzie ku zdrowiu, y życia ozdobie. PromMedPrzemowa 3.
– [...] gwałt uczynił czerkwi naszey, ze powałę wyłomał y drabinę spuscił do czerkwie, ktory miał czerkiew nasze złupic y wydrzec [...]. AktaMusz36.
– [...] gwałt vczynieł czerkwi naszey, ze nie drzwiami wchodził ale przes powałę czerkiewną wdzierał sie [...]. AktaMusz37.
wstyd uczynić:
~ Więc kiedy go [chłopca, który zamierzał uciec z domu] iuz Pleban utrzymac nie mogł widząc tez iako nie dbali o niego Sami Rodzicy zapłakawszy nad nim y pocałowawszy go upomniał go zeby pamiętał na urodzenie Swoie y zeby się starał oto zeby domowi Wstydu nieuczynił. HistŚwież106-107.
– Potym Aáron uczyni trzecie cudo/ że pluskwy Robáctwo śmierdzące iáko woysko iákie pocznie po powietrzu latáć [...]. StarKaz13.
– [...] to iedno cudo Pan Bog uczynił w człowieku/ iż w nim ieden iest człowiek podobny sámemu Pánu Bogu/ to iest duszá/ nád wszytkie stworzenia rzecz naślicznieysza [...]. StarKaz332.
– Cud ci to práwie dobroczynny Bog uczynił z nami, że się mogło cokolwiek prosperi et opportuni spráwić przy ták cięszkim uchwał Seymowych zawodzie [...]. DanOstSwadaIV, 1.
strach komuś uczynić:
~ A oná bitwá, ktorąś ty iáko mężny Kápitan, pod Możáyskiem z nieprzyiácielem zwiodł: o iáką tobie sławę wielką, iáko strách wielki Moskwie vczyniłá. BirkOboz50-51.
~ Tegoz przyznali sobie quitacie Maydeburgij przedemną nasądach ImPGodaczewski z ImPBuryczewskim ktorym Ichmsciom Papiery konkredytowane za ręce oddałem Gdyz y ImPBuryczewski za dość uczynił oddał Chłopow podług obligacij swoiey eo Instanti [...]. SapADiar64.
~ [...] poniewasz tedy Sobestyąn Fornal nie uczynił zadosyc dekretowi tak dwuletniemu, więc sąd teraznieyszy dobrze zwazywszy, ze Sobestyąn Fornal tylko do pułroli ma dziedziczne prawo, tak się sprawę dekretuie, azeby nateyże pułroli siedział y potym dzieci iego [...]. KsKasUlI, 382.
~ Jednakże będąc ja w wielkich długach ojcowskich obciążony, wypłacając długi, które są na karcie specyfikowane ręką pisarza miejskiego nowotarskiego, nie mogłem zadosyć wszystkiemu uczynić [...]. WłośćRoz112.
zadość uczynić czemuś III:
»zaspokoić«
~ [...] nazad jadąc z Rzymu dopiął przecię Fonseca swéj rzeczy, zajechawszy drogę królewicowi do Florencyi namówił go, że w pałacu kardynalskim stał i aż zadość próżności jego uczynił, jako się to niżéj powie. PacOb115.
~ W tymże Interessie pisałem y do ImPana Strutynskiego, aby nieczyniąc dalszey procrastinacyi chciał Zadość uczynić pretensyi ImPana kasztelanica. SapADiar167.
~ Jakozby chętnie rad Vczynił requizycyi moiey Zadość gdyby konserwował Summy Znaczne przysobie ale ze Kapitały na Bankach Vlokowane, Zaczym im prosibilitate Vsługi swoiey Znaydzie się. SapADiar68.
zadość uczynić I:
»dać zadośćuczynienie«
~ Odebrałem list od JP Dunina Referendarza koronnego ktory uprasza abym podług assekuracyi swoiey za S.P. Matkę D[o]b[ro]dz[iej]kę moią zadoysc uczynił poniewaz kilka terminow iest uchybionych. SapANot276.
~ Tegoz przyznali sobie quitacie Maydeburgij przedemną nasądach ImPGodaczewski z ImPBuryczewskim ktorym Ichmsciom Papiery konkredytowane za ręce oddałem Gdyz y ImPBuryczewski za dość uczynił oddał Chłopow podług obligacij swoiey eo Instanti [...]. SapADiar64.
~ [...] chcemy się dzielic Zalem zadosc oraz uczynic powinnosci Chrzescianskiey chcąc nawiedzic ciało S.P.ImP[ana] Oginskiego Mar. Kowienskiego [...]. SapADiar86.
~ [Słońce] Od Boga jest stworzone, ażeby świat oświecało i zagrzewało. Do czego cale nie zdaje się być potrzebne, ażeby obracało się po świecie, i owszem przyzwoitsza, żeby stało. Tak jako żeby ciemną i zimną izbę oświeciła świeca i piec zagrzał, nie trzeba ich obracać około izby, lecz stając końcowi [=celowi] swemu zadość uczynią etc. WiśAKolFil278.
dość uczynić komuś I:
»dać zadośćuczynienie«
– [...] tylko sam Chrystus Jezus Bog obráżony wzáiem obráżonemu Bogu Ojcowi y Duchowi świętemu/ iáko rowny dość uczynić może [...]. KalCuda304.
zadosyć uczynić (komuś) I:
»zaspokoić potrzeby, zadowolić«
~ [...] dziwnieyszy iest przypádek y skutek, o ktorym Albertus wspomina, o iednym, ktory się urodził z dwiemá członkámi przyrodzonemi, z iednym męskim, z drugim białogłowskim, ták, że mogł w złączeniu się zá dosyć uczynić iáko mieszczyzna [!], y zá białogłowę się pokazáć [...]. AlbSekr165.
~Zadosyć komu uczynić. einem ein Gnüge leisten, genug thun. satisfaire qu.ou à qu.ch.T III2821.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Vczyń mię wieszczym/ á vczynię cię bogátym. RysProvXVI, 4.
– Złé vczyniwszy/ gorzey się wymawia/ broni/ chwali. KnAd1342.
– Bogátego nié vczyni Ccze sércé/ choć pełno w skrzyni. KnAd33.
»w odniesieniu do kobiety: zmuszenie siłą do odbycia stosunku seksualnego«
– Gwałt białeygłowié vczyniony/ Stuprum [...] Stuprum reginae intulit [...] Stuprum per vim oblatum volunmtaria morte luit Lucretia. Vis [...] Afferre vim matribus familias [...] Per vim stuprata [...] vide Zgwałcić. Kn218.
– A gdy staneła y ona bezecnica niewstydliwa namowiona przed vrzędem nárzekáiąc o gwałt sobie vczyniony stánął y ś. Athánazy [...]. AnCzar (błędnie: WisCzar)52.
– Młode Biało głowy do kupy pozganiano a po uczynionym gwałcie rozsiekano [...]. IntrHist104-105.
