ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				panna
	D.				panny
	C.				pannie
	B.				pannę
	N.				panną
	Ms.				pannie
	W.				panno

liczba mnoga

	M.				panny
	D.				panien
	C.				pannom
	B.				panny

Znaczenia

1. »konwencjonalny tytuł grzecznościowy używany w stosunku do kobiety niezamężnej, najczęściej szlachcianki«

– Wierz mi pánno, żeć káżdy przebáczy bez zwłoki, Ze sobie zdrow záchowász, kleynot ták wysoki, Tákiego Káwalera. CorMorszACyd 148.
– Proszę Pánno, rácz swego słowá bydź pámiętną, Y usługą odważney ręki nie gárdź chętną. CorMorszACyd 177.
– A te [wyłomy w murze] naybardziey wyrostkowie máli Y same Panny (widząc gdy się wáli Mur) od wielkiego stráchu zarzucáły, Y rowno między gminęm prácowały. OblJasGór 85.
– Ta suspicja, którą mieli o Wci mojej pannie, nie jest płonna, bo nieboszczyk na tę właśnie i umarł chorobę, i kiedy pojmował Wć, tedy miał une grande chaude pisse, o czym on wiedział. SobJListy 279.
– Nie znałem prawie izby [...] i teraz Wć wiesz, moja panno, jako mi niezdrowo, kiedy kilka dni na świeżym nie będę powietrzu. SobJListy 286.
– Te tylko mamy jedne miejsce, gdzie by się podczas niebezpieczeństwa ze wszystkim sprowadzić mogło, a osobliwie jmć panna ksieni z swymi zakonnicami i panny karmelitanki SobJListy 289.
– Książę Radziwiłł i Dymitr cały obóz przesiedzieli u panny Konkordii w Lublinie, choć ten ostatni ma młodą, grzeczną i kochającą go żonę. SobJListy 427.
– Obdarzył Pan Bog Jey Mość MM Pannę swemi własnemi u nikogo nie pożyczonemi cnotámi. DanOstSwada II, 82.

2. »młoda niezamężna kobieta, dziewczyna, dziewica; służąca, także zakonnica, mniszka«

– Pánnom zbytnią bládość ábo rádniey trupią z zielenością, w rumieniec y w cudną cerę odmienia. SyrZiel 355.
– Panna iest własnie iako kwiat rozany Vbezpieczony płotem. ArKochOrl 6v.
– I miałem z sobą Pannę cudowney gładkosci Dla ktorey dotąd serce gore mi z miłosci. ArKochOrl 16.
– Panny niebogi ktore gładkosc maią Albo przynamniey ze są głatkie tak mniemaią Piędzią z domow wychodzić przed drapieznem zwierzem, Nie smieią y kryią sie przed srogiem rycerzem. ArKochOrl 32v.
– Suchorlawy/Strigolus homo Mocny I. Iunceus, Iuncea virgo [...] Ják konop cięnka pánná [...] Ják szczepá/ Olszowy. Kn 1081.
– Wszystko Iphis młodzieniec spełnił/ to co bełá Iphis pánná/ wypełnić Bogom/poślubiełá. OvOtwWPrzem 386.
– A gdybyś z koniá Panno moiá zsiádłá/ Y członki cięszkie złożywszy w tym cieniu/ Ná miękkiey trawie trochę się ukłádłá/ Y co ulzyłá mdłemu przyrodzeniu. TwarSDaf 83.
– W tey teraz Pánny Zakonne swe nabożeństwo odpráwuią/ gdzie odpoczywa ciáło wielce świątobliwey Bárbáry Dębińskiej Kásztelanki Krákowskiey. PruszczKlejn 42.
– Potym trzebá notowáć znáki strácenia Pánieństwá: Ná co notowáć trzebá; że podczás Pánny cięszko się psuią, ták że ich przyrodzenie bárzo się rozszerza, przy pierwszym obcowániu z meszczyzną, w członkách swoich rosłym. AlbSekr 184.
– Do Śreniáwianki Pánny, Zakonnice S. Klary Stárosądeckiey. PotPocz 81.
– Pod tym Kluczem spoczywąm, y ia od mey prace, Niech z piącią głupich Panien, kto inszy kołace Prawdziwy Chrześcianin, káżdy Podkomorzy, Y mnie ten Klucz do gornych, Páłacow otworzy. PotPocz 115.
– Naybarziey iednak nad wszytko, Panna iedna Boginiey Wescie poswięcona, wszytkich potrwozyła: ktora od siebie odszedszy, y duchem wieszczym natchniona, zostawszy, głową kręcąc, a po kosciele biegaiąc, takie słowa zawikłane mowiła. SzołHist 11.
– Ociec obaczywszy ze nie było od rzeczy pozwolił zeby u Panny bywał ktoremu Alegunda widząc wolą Oycowską swiadczyła affekt za affekt. HistŚwież 155.
– Panna w samym tylko Bogu y w Swoiey niewinności ufnosc maiąc Samey się opatrznosci Boskiey oddawała płacząc ustawicznie. HistŚwież 168.
– Zmieszał się cały dom, bo iedni ze Oycu wolno co chciec czynic c Corką trzymali drudzy zaś przy Pannie stali chwaląc iey to ze za rozkazaniem Oycowskim Stateczno w przyobiecanym affekcie była. HistŚwież 410-411.
– Panna co przy Matce spała iakoś się w-tym obudziła [...] obaczy ze z łoszka od pani krew płynie. HistŚwież 504.
– BEGUINE [...] Coelebs et Coenobita. BEGWINA Klasztorna Panná żyiąca w iákim zgromadzeniu bez czynienia ślubow. DanKolaDyk I, 187-188.
– Przypominam sobie iako Duchowny Ewanjelią o głupich owych Pannach, którym dla tego [...] nie otwporzono, że tylko dwa zakołatały. DanOstSwada I, 267.
– Iescze podziśdzień druga Pánná swowolnie pozbywa cnoty, kiedy stroi, y do táńcá chodzi. GdacPan 148.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

za mąż dawać pannę:

– To [oddanie do zakonu] nierowno więcey kosztuie nizeli za Mąz daiąc Pannę. PasPam 247v.

panna zakonna III:

– Katalog kanoników regularnych [...] zakonników [...] panien zakonnych [...] Adorantki zákonnice R. 1654. ChmielAteny II 768.

panna karmelitanka:

– Pozdrowiłem panny karmelitanki św. Józefa przez umyślnego od Wci mego serca i dałem jałumużny sześć czerwonych złotych. SobJListy 415.

stara panna:

– Jejmość pannie Teresie Godlewskiej, zostającej w zakonie u starych panien, dwa tysiące złotych JurATestBork 181.

panna na wydaniu:

– MARIABLE [...] Pánna ná wydaniu dorosłA. DanKolaDyk II, 236.

panna młoda:

– Tam Panie i Panny weselne z wielkiemi stroiami, Pannę Młodę y iey Oyca staruszka kasztelana w niewolę zabrali, oraz nad zacnemi Paniami, y Pannami wszetecznych zbytkow dokazywali. HistBun 31.

panna frucymerna:

– Miała muzykę swoię y Panięn kilka nascie frucymernych Domow zacnych z Posagami dobremi. PasPam 82v.

Związki frazeologiczne

chodzić około panny:

– Pan Kostka mocnie chodzi około Panny Gniezninski col suo cerecello. OpalKListy 24.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Pánná ochędostwem/ Dobry chłop męstwem/ Doktor náuką Máią pięknie stanąć. ŻabPol A2v.

3. »o Matce Boskiej«

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

Najświętsza Panna:

– W dzień Nayswiętszey Pąnny tedy raniusienko poiechałem do Franciszkanow naiąłem Mszą przed S. Antoniem słuchałęm iey. PasPam 280v.

relig. panna Maryja Anielska (sz. zm.):

– Bywa też Odpust ná kształt Miłościwego Látá/ ná dzień P[anny]. Máriey Anyelskiey rzeczoney Portiuncula, dnia 20 Sierpniá. PruszczKlejn 19-20.
– Roku Panskiego 1686 Pro Festo Porciunsulae albo raczey Panny Mariey Angielskiey Swieto, Kompania Bracztwa Rozancowego z Koscioła Zywieczkiego na Kalwarią posła, cum magno concursu Ludzi, Panstwa Zyczkiego y tam przybywszy, od Grobu Naswietszey Panny Mariey, Processionaliter wyszedszy, do Klastora Kalwarieyskiego wesła [...]. KomonDziej 198v.
– [...] w tym tam Kosciołku Die 2da Augusti Wdzien Panny Mariey Angelskiey Nabozenstwo odprawuiąc się, wtym Nowym Kielichu, Roku przysłego 1700 Mszą Swiętą pierwszą Celebrowano, przy bytnosci piąci Kapłanow Seminarystow Krakowskich. KomonDziej 225v-226.

Panna Chóru Anielskiego:

– Niechayby darmo na Klasztor Vbogi Kalwinskiey albo Luterskiey záłogi Niedomagał się: poniewasz tákiego Ludu, co Pannę Choru Anyelskiego Co dziennie bluznią do krwie ostateczney Niemogłby cierpiec Katholik stateczny. OblJasGór 72v.

relig. Najświętsza Panna Anielska III (sz. zm.):

– Jakosz 6 Augusti poAnielskiey naswietszey Pannie Piątego dnia y Oney poruczywszy się wopieke wyiechałem zdomu day Jezu Sczęsliwie [...]. PoczOdlPam 10.
– M[iesią]ca Augusta 2 Wdzien naswiętszey Panny Anielskiey Wychodziłem napoiedynek Stanisławem Wołkiem poRucznikiem Ie[g]o M[o]sci Pana lipnickiego [...]. PoczOdlPam 42.

bot. lenek Panny Maryi:

– Bélwedér ziéle/ v. Lenék Panny Maryey. Kn 20.
– WEźmi korzenia Liśiego ogoná, źiela lenku Pánny Máryey, przewarz w wodźie, przecedź, w tey dekokcyey námocz Senesu łot: przyday Salis Tártari ćwierć łotá, mocz przez noc, názaiutrz przywarz, przecedź, wyćiśniy, rospuść Mánny dwá álbo trzy łoty, znowu przecedź, y day ćiepło wypić. PromMed 63.

panny Maryi dzwonek:

– Hypericon, Ruta solis, Porforasa, Herba solis, Fuga Damonum, Herba S. Johannis, Szopa Regia, Androsenon [...] Panny Máry Dzwonky/ S. Jana Ziele. GuldOn 9.

oset Panny Maryi:

– Carduus marsa, Leucantha, Carduus lactarius [...] Ostropest. Osset Panny Mary. GuldOn 4.

4. »rodzaj pręgierza, dyby?«

– Kłodá do sadzánia ludzi Numella [...] v. Pánná pęto. Kn 283.
– Pánná pęto ná ręcé i szyię. Numella [...] klubá ábo krępuléc [...] vide Kłodá. Kn 666.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

habit panien benedyktynek:

– Grzeszne ciało moje, które z ziemi jest stworzone, ziemi też ma być oddane bez żadnej odwłoki i pompy świata tego, o co upraszam jegomości pana małżonka mojego i dobrodzieja, aby grzeszne ciało moje było pogrzebione w kościele ichmości panien benedyktynek w Wilnie według zwyczaju chrześcijańskiego, obrzędu wiary świętej katolickiej rzymskiej, bez ceremonij świata tego, w habicie ichmości panien benedyktynek proszę, żebym była położona. CzyżKTestBork 134-135.

panna babska:

– Tam dopiéro poznałem JMciéj Pana Skarszewskiego, ojczyma mego, który mię mile przyjął i zaprowadził do rodzicielki, natenczas leżącéj. A żem kilka lat (jéj) niewidział, pannę babską która natemczas po pokoju chodziła, przywitałem za matkę - z wielkim śmiéchem JMciéj Pana wojnickiego. WierzbKon 133.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1613

Znaczenia

astr. nazwa własna »jeden z gwiazdozbiorów zodiakalnych; znak zodiaku«

– Ale gdy ma bydź [korzeń mirry] do białogłowskich potrzeb używany, tedy tego czásu kiedy Mars w Rybách, á księżyc w Pánnie będzie, po zachodzie słońca ma bydź kopány. SyrZiel 362.
– To bywa pospolicie gdy Mars w dom Wenery wchodzi, á miesiąc by był w znáku Pánny. SyrZiel 398.
– Słońce iáko od Pánny wynidzie/ wagá go prziymuie/ á potym niedźwiadek/ á potym strzelec. BirkNiedz 67.
– Apollo [...] będąc na czworoniedzielney gospodzie u Constellátiey Niebieskiey Pánny/ widział desuper przyszłego do Domu Naś: Bogárodzice Práwdziwey Matki y Pánny/nieiakiegoś człowieczká. KalCuda 199.
– D. 23 [sierpnia] Záczyna się 3. część Látá, gdy [słońce] wstępuie w [...] Pánnę. DuńKal O.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Najwcześniejsze poświadczenie:

1696

Znaczenia

nazwa własna »herb szlachecki«

– Orzeł Koronny, Odrowąs, Odyniec, Ogończyk ábo Pogończyk, Oksza ábo Fratczyc, Okno, Oliwá, Ostoia, Osla głowa ábo pułkozic, Osmorog, Osoryc, Osęki, Owádá, Oszewskich, Panná Dąbrowskich, Páwęzá, Pelikan, Pełnia. PotPocz VIII.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Najwcześniejsze poświadczenie:

1724

Znaczenia

nazwa własna »imię psa«

– Charcica biała Masłowate Łaty zowie się [...] Panna. ArchRadziw 1724 184/4.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

PANNA

PANNA

PANNA

PANNA