Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BESTIA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bestia
D.   bestie ||   bestii ||   bestiej
C.   bestii ||   bestiej
B.   bestią ||   bestię
N.   bestią
Ms.   bestiej ||   bestii
W.   bestio
liczba mnoga
M.   bestie
D.   bestiej ||   bestyj ||   bestii
C.   bestiom ||   bestiam
B.   bestie
N.   bestiami ||   bestyjmi
Ms.   bestiach
W.   bestie
Etymologia
łac. bestia
Znaczenia
1. »także zbiorowo: istniejące realnie lub w baśniach wszelkie żywe stworzenie z wyjątkiem i w przeciwstawieniu do człowieka«
  • Pływánie też iest sposob ćwiczenia ciáłá młodzi bárzo potrzebne/ bo nie przychodzi ludziom z nátury iáko inszym bestiiom/ ále z ćwiczenia. PetrSPolit II 351.
  • Bestie nie walczą między sobą w swoim rodzáiu/ wilk wilká nie kąsa/ niedźwiedź niedźwiedziá nie psuie. PetrSPolit II 381.
  • Szátáństwo też záżywa wielkich sztuk bá y gwałtu áby ich czczono w postaci rozmáitych bestiy. BotŁęczRel IV 140.
  • Iádowitemu vkąszeniu/ bądź od człowieká/ bądź od bestyey/ tákże z winem go pić dobrze. SyrZiel 36.
  • Nie pánomby sobie ták poczynáć/ ále bestyam iákim/ przy ktorych nie mász rozumu żadnego/ áni wiáry. Zá tákie okrucieństwá/ nisko pádł ten Lucyfer [Osman] pod powrozy kátowskie. BirkOboz 41.
  • [...] żaden tego Pogánin nie czyni/ Turcy áni Tátarzy/ chybá Sámoiedź/ co Bogá nie znáią/ żyiąc iak bestye bez Wiáry y rozumu : y Lew nie iest tak srogi/ bo ma miłosierdzie choć bestya niema/ a my gorszymi iestesmy niż bestye nad wszytkie Pogány [...]. NowinyMosk D4.
  • [...] bez Bogá prawdźiwego/ bez Wiáry/ á gdźie tego niemász/ iák tám [w wojsku] ma bydź mąż serdeczny/ śmiáły/ szczęśliwy; giną iák muchy y bestye/ á ná pożarćie czártowskie wieczne idą. StarWyp B2.
  • To wszytko co się w tym rozdźiale obecnym figurą się opisáło/ znáczyło onę płachtę czworográniástą z niebá Piotrowi świętemu spuszczoną/ ná ktorey rozmáitość gádźin y bestiy rożnych byłá/ znácząc pod iedną iurisdykcyą Kośćiołá powszedniego rozmáite narody y stány/ Lwy/ Wilki/ Lampárty srogość swoię zrzucáiąc pod nogi Apostolskie vpadáią. KorRoz 105.
  • Muł się rodzi z rożnych bestyey/ nie z swoiego rodzáiu. StarKaz II, 606.
  • W korytách wodá stoi/ áby szkorpion nie przelazł [...] Te tedy bestyie/ wiedząc że ludzie ták wysoko ná domiech sypiáią/ łáżą do nich po ścienie/ ieden drugiego trzymáiąc się zá ogon. StarKaz .
  • [Androdus został] Poimany y przywiedziony do swego Pana od ktorego skazany do Bestiiey, Miedzy ktoremi Był tez ten Lew u ktorego 3 [lata] przemieszkał, Lec Obaczywszy swego Cerulika bronieł go od inszych bestey [!]. HerbOr 238.
  • Ludzie żywe tam rzucano, które już na kilkadziesiąt tysięcy pożarła była ta bestia [smok]. BillTDiar 61.
  • Na środku piacy była wystawiona przed pałacem wieża na kształt kościoła wysokiego [...] na dole, na ziemi stały zwierzęta różne, jako to lwy, tygrysy, smoki robione. [...] race jeno z owych besti [!] wylatywały na wszytkie strony. BillTDiar 78v-79v.
  • W rozumie człek ma pazury, y zęby, Przeciwko zwierzom y bestyom srogim. PotSyl 4.
  • Gdy pierwsze, będąc Dzieciną, syllaby Iął mowić, a rzekczące przeszkodzą mu żaby. Milczcie. nie czyńcie tego bestye hałasu. Rzekł [Chrystus]. PotPocz 6.
  • O jako taniej my niż cygani chodziemy, Co się z żonami jak z bestyjami rządziemy. MałpaCzłow 261.
  • Dwoiákie dzieło było wszechmocności Boskiey dnia tego szostego stworzenia światá. Pierwsze zwierzęta nierozumne, bestye, y gádziny czołgáiące się po ziemi. BystrzInfElem Cosm C4v.
  • BESTES [...] BESTYE się też mowi o robactwie, iáko gąsienicach, myszach, kleszczach álbo muchach co psuią owoce. DanKolaDyk I, 192.
  • Iest tam [w sali Ogrodu Akademickiego w Amsterdamie] y THEATRUM Anatomicum, gdźie ludźi, y Bestyę anatomizuią, tam prezentuią Sceleta, to iest kości nierozsypane, z mięsa tylko obráne. ChmielAteny II 249.
  • [Mówi Theophrastus] W systema Kartezjuszowym czy bestie są żyjące, czyli nie? [...] Jeżeli żyjące, co mają za formę, która ich ożywia? KowaJRozFil 44.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • jadowita bestia (sz. zm.):
    • Vsczknionym y vkąszonym od psá wściekłego. Tákże od Páiąká/ Zaby ziemney y párchowátey/ Nietoperzá/ od Pczoł/ Syrszeni/ od Os/ Mrowek Gąsienic/ y od inych bestiy iádowitych/ iest rátunkiem [miarz]. SyrZiel 116.
    • Ten [diament] ieżeliby był przywiązány do lewego boku, ma moc przeciw nieprzyjacielom, y szaleństwu, y okrutnym bestyiom y iádowitym y srogim ludziom. AlbSekr 247.
    • W Zelandyi w niższych Niemcach, żadnego niemasz drzewa, Węża ani iadowitey bestyi, według Ortelliusza. ChmielAteny1745 I 641.
  • bestia dzika (sz. zm.):
    • »zwierzę nieudomowione, nieoswojone, żyjące niezależnie od człowieka«
    • Bestyią dziką łátwiey iest uśmierzyć niżeli ięzyk wielomowny. StarKaz II, 419 marg.
    • Ludzieć […] Okrutniejszy nad tury i dziki bestyje, Zjadliwszy nad jaszczórki, padalce i żmije. ZimBSiel 152.
    • Potym byliśmy gdzie dzikie bestyje. Lwy ktorych 5. Tygrys barzo piękny. WojszDiar 70.
    • Był ten, co Cyrulikom z brzytwą nie dowierza, Brodę wąglem opala, sam miasto bálwierzá. Był, ktory Zenie, Synom, od dzikiey bestyie Okrutnieyszy, niewinie poucinał szyie. PotPocz 55.
    • BESTE Sauvage […] BESTYA dzika zwierz, co nie iest domowe. *przeciwna iest Bestya ogłaskana, chowana przy domu. DanKolaDyk I, 192.
  • niema bestia:
    • Rzymiánie y niemym bestyom wdzięczność pokázowáli zá rozmáitemi okázyiámi. StarKaz II, 272.
    • Mają [zwierzęta] i z ćwiczenia wielkie podobieństwa rozumu i intellektu ludzkiego, i owszem naleźlibyśmy ludzi, których nieme bestye w nauce, nie mówię o szalonych, przeszły. PotWoj III v.
    • Bestyje nieme i zwierzęta nie mają rozumu, a przecię sława w historyjach ich nie zapomniała. LubSArtDąb 531.
  • bestia ziemska (sz. zm.):
    • BG Ps 79, 2..
    • Jeździliśmy [...] mil 3, w górę jakoby od wioski, w której jest jeden Dom [...] Tam godna rzecz barzo jest do widzenia raritates barzo zacne, tak Bestyi różnych morskich i ziemskich, tak ptaków zwłaszcza Indiiskich rzeczy barzo pieknych. GawarDzien 158.
    • Pismo które […] mowom i myślom ludzkim ginąć i umierać nie da […] nas też samo najosobliwiej od wszytkich bestyj ziemskich i ptastwa niebieskiego dzieli. PotWoj III.
    • On [Bóg] rozum, on nam umieiętności nádał, Żeby ziemskimi człek bestyimi władał. ChrośJob 135.
  • drapieżna bestia (sz. zm.):
    • Ten [Androd] był rodem Wołoszyn, między niewolniki Rzymskiego Proconsulá, dozorce Afriki Kędy wszytkie drapiezne, bestye się mnozą, W puszczách. PotPocz 150.
  • bestia leśna (sz. zm.):
    • Beśpieczniey widzę bestiy leśnych pieczy/ A niż obłudzie ufáć się człowieczy. TwarSDaf 102.
    • Wszytkie ptástwá powietrzne ták się zgromádzą do kupy/ iáko y ryby/ y bestyie leśne. StarKaz II, 604-605.
    • Onocentauras […] nic więcey nie znaczy, tylko leśną bestyą. NiesKor II II, 367.
  • morska bestia (sz. zm.):
    • Obaczywszy Andromedę […] do skały przykowáną, y morskiey bestyey smokowi ku ziedzeniu nágotowáną; krasą y urodą uwiedziony, zákochał się w niey [Perseus]. OvOtwWPrzem 171.
    • Różne raritates pokazywano nam. Miedzy inszemi krokodyle, więdłe syreny, różne bestie morskie stupenda, lamparta żywego, który jest naturaliter ferocissima bestia. BillTDiar 6.
  • bestia nierozumna (sz. zm.):
    • Bestyie nierozumne, po ziemi złozone Wzdychaiące ryczenia wydaią, wzniesione Maiąc pyski do gory. DrobOpow 11.
    • Bestye nierozumne/ á wzdy ktore się zparzą/ zgadzáią się z sobą. GorzWol 86.
  • bestia domowa:
    • CHIEN […] PIES bestya domowa. DanKolaDyk I, 303.
  • bestia główna:
    • Jedna kobita tak jadowita w swej mierze, Ze jej nie zrówna bestyja główna w cholerze. MałpaCzłow 261.
  • bestia ogłaskana:
    • BESTE Sauvage […] BESTYA dzika zwierz, co nie iest domowe. *przeciwna iest Bestya ogłaskana, chowana przy domu. DanKolaDyk I, 192.
  • bestia polna:
  • bestia wodna:
    • Poetowie zmyślili bestyią wodną Hydrę. StarKaz II, 407-408.
  • król nad bestiami:
Związki frazeologiczne

  • jak(o) bestyja || jako bestyja bezrozumna || jako bestyja szalona || jako dzika bestyja || jako nierozumna bestyja:
    • »po zwierzęcemu, tak jak zwierzę, w odróżnieniu od tego, co właściwe człowiekowi«
    • Słudzy Księcia Jego Mości z góry tak dobrze ich [uczestników powstania przeciwko carowi] witali, że pięćdziesiętna liczba na pierwszym wstępie w pobitych wypełniona była. Na to mało jako bestye bezrozumne dbając, przecie na łupy padały […] a na nich potem zabijano. NiemPam 81.
    • W rzece topili [Szkoci] onego Szkodczę Rzeczypospolitey/ iáko więc bestye szálone topimy. StarPopr 131.
    • Iáko dzika bestya do klatki z kratámi ie[st] wrzucony/ támci vmárł [król duński Krystyernus]. BirkNagr 54.
    • Iáko bydlę/ iáko béstya/ po béstyalsku. Pecorum modo, […]. More ferae, […]. In pecorum modum […]. More bestiarum […]. Kn 232.
    • Chrystus Pan tryumphuie iádąc do Jeruzalem z tego/ iż ludzi grzesznych/ iáko bestyie iákie przemienił słowem Ewángeliey swoiey/ w ludzi rozumnych. StarKaz II, 292.
    • Ják bestyje bezrozumne żyjąc nie wierzą [Epikurowie], áby dusze po śmierci żyć miáły. GdacPan 164.
    • Żyć też samemu, to jak bestya – jako Arystoteles mówi. MatłBabBad 188.
    • Panowie ławnicy tylko z grzywien pić śmierdziuchę umieją, zgoła wszyscy jako nierozumne bestyje. MałpaCzłow 201.
    • Obżarty iák bestya, z káżdym się poswárzy, Po pysku, y po bokach, często mu [pijakowi] się zdárzy. PromMed Przemowa, 2..
    • Krzywo przysięgáć, testámentá, legácye, ukrywáć, upiiáć się iak bestye z utrátą rozumu, drugich do tego przywodzić, […] Niektorym widzą się zá máłe grzeszki. DanOstSwada V, 22.
  • bestyje ze sobą spuszczać:
    • »w starożytnym Rzymie: urządzać walki zwierząt lub ludzi ze zwierzętami podczas widowisk w amfiteatrach«
    • Była tesz Beatryx Bogini co strzegła, ludzi dziwuiących się na Theatrach, kiedy albo bestye zsobą spuszczali albo, ludzi wyrzano [! zam. wyrzucano] bestiom cosię Chrzescianom barzo często dostawało. PotPrzyp 3v.
  • bestyj ze sobą spuszczanie:
    • »w starożytnym Rzymie: urządzanie walki zwierząt lub ludzi ze zwierzętami podczas widowisk w amfiteatrach«
    • Béstyy z sobą spuszczánie/ Bestiarius ludus. Kn 21.
  • bestyję z siebie czynić:
    • »zatracać cechy ludzkie, zachowywać się jak zwierzę«
    • Nie popisuję się, opiwszy się, z rozumem i z męstwem, bo się tego strzegę, bywszy z łaski Bożej rozumnym stworzeniem, żebym bestyej z siebie nie czynił dla kufla. JazStadListyCz II 178.
  • być skazanym do bestyjej:
    • »zostać skazanym na pożarcie przez dzikie zwierzęta«
    • [Androdus został] poimany y przywiedziony do swe[g]o Pana od ktorego skazany do Bestiiey, Miedzy ktoremi Był tez ten Lew. HerbOr 238.
  • gorzej niż bestia || gorzy niż bestia:
  • robić jak bestyjami:
2.  przen.  »człowiek zachowujący się jak zwierzę, okrutny, brutalny, nieokrzesany; człowiek zasługujący na pogardę«
  • Oto/ mowią/ Bog wsádził ná Polską Stolicę Krolá ieden ogrodziec naświętszey winnice/ Strażniká y obrońcę wszech Páństw Chrześciáńskich/ Tarczą y mur niezłomny od Bestiy Pogáńskich. JurkLut .
  • Przysłał do nas Wielki Kniaź przystawa […] Ofanasia Głowienkę, bestyą niezwyczajnie grubą i głupią. NiemPam .
  • Poszła była [piechota] w swą stronę, niemogąc się rzeczy naszych doczekać. I sam P. Bóg wszechmogący, a niepośpiech tych bestyj niekowanych sprawił to, że się ona kupa heretycka nie obłowiła. PacOb 86.
  • Krzywdy/ despekty ludziom czyniąc/ nie człowiekiemeś ale bestyą. StarPopr 31.
  • Powiedział niektory z nich własny ich Prorok: Kreteńczycy záwzdy są kłamcámi/ złymi bestyámi/ brzuchámi leniwymi. BG Tt 1, 12.
  • Gdy woynę do Szwecyey uchwálono/ powiedział ieden Senator/ iż był Bestyą Gustaw, że nas nie poprzedził. PisMów II 288.
  • Rzekłeś brátu twemu: Bestyia ty, zbeształeś go […] Kto brátá swego zá bestyią ma, iuż ten zásłużył ná piekło. MłodzKaz I, 307.
  • MAŁPA – CZŁOWIEK W OBYCZAJACH Nie wiem, komu i jako udała się ta moja w cnotach bestyja, boć po te czasy, gdzie prawda bez asystencyi postępuje, trudno dogodzić ludzkiemu jenijuszowi. MałpaCzłow 236.
  • Któryś ze stojących […] czyta: „Erit Victor Johannes”. Król się odzywa: „Co ty, bestyjo, gadasz?” Czytający odpowiada: „Ja to czytam, co napisano”. DyakDiar 54.
  • ME’CHANT […] Zła bestya bestyika zła z ciebie. DanKolaDyk II, 245.
  • Żaden niezáyrzy tey Bestyi [Goliatowi] w oczy, Głos Lwi, uszy przeraża, łeb odstrasza smoczy. DrużZbiór 9.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nierozumna bestyja:
    • Nierozumne bestie z mestwa tylko maią Swą pochwałe y z rzatkich swych doskonałości. OpalKSat 71.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Każ temu smrodowi ábo béstyiey gębę pieniędzmi zátkáć. KnAd 242.
3.  przen.  »szatan, diabeł, antychryst, kusiciel; alegoryczny wizerunek przeciwników w polemikach religijnych«
  • Otworzyłá bestya siedmiogłowna y dziesiąciorogá ustá swoie ku bluźnierstwu/ przeciwko Bogu. KalCuda 243.
  • Ukazał się iey [błogosławionej siostrze Osannie Katarańskiej] raz Szátan w postáci Spowiedniká iey […] Drugiego czásu/ pokazáłá się iey táż bestya w postáci białeygłowy z dzieciątkiem mowiąc: Niepodoba się Synowi memu/ że ták się zábiiasz ná zdrowiu postámi. OkolNiebo 94.
  • Kiedy Rzym katolicki Babilonem czyni, Łże Luter, łże i Kalwin, kłamają Socini, Co do siedmi stosują jego siedm gor rogow Bestiej onej, ktora zje tych teologow. PotFraszBrück II 146.
  • Przybytek Troycy Przenáświętszey w brzydki chleb bestyi piekielnych obráca [grzech]. BujnDroga 43.
  • Ta bestya, to iest PseudoPapa. Pierwszey bestyi, to iest Antychrysta, wszelką władzą czynić będzie w obecności iego. BystrzInfElem Cosm H2.
  • Diabeł wrzucony iest w iezioro ogniste y siarczyste gdzie bestya y falszywi Prorocy męczeni będą dzień y noc. BystrzInfElem Cosm A4.
4.  bibl.  »symbol doczesnej potęgi, wrogiej Bogu i Jego wyznawcom, przedstawiany w Starym i Nowym Testamencie za pomocą wyobrażeń zwierząt«
  • Potymem widział/ á oto inna bestia podobna lámpártowi/ ktora miáłá cztery skrzydłá ptásze ná grzbiecie swym: cztery też głowy miáłá tá bestia. BG Dn VII, 6.
  • A Gdy dokończą [prorocy] świádectwá swojego: bestya ktora występuje z przepáści/ stoczy z nimi bitwę/ á zwycięży je/ y pobije je. BG Ap XI, 7.
  • Przypátrowałem się áż byłá tá bestia zábita/ y zginęło ciáło jey, á podáne było ná spalenie ogniem. BG Dn VII, 11-12.
  • Tákże y pozostáłym bestiam odjęta jest władza jich: bo długość żywotá dána im byłá áz do czásu/ á to do zámierzonego czásu. BG Dn VII, 12-13.
  • Te bestie wielkie ktorych są cztery/ są czterej Krolowie/ ktorzy powstáną z ziemie. BG Dn VII, 17-18.
  • Tu jest mądrość. Kto ma rozumu niech zráchuje liczbę oney Bestyey: ábowiem jest liczbá człowieká. A tá jest liczbá jey/ sześć set sześćdziesiąt y sześć. BG Ap XIII, 18.
5.  przen.  »cokolwiek złego, szkodzącego człowiekowi, np. choroba, wada itp.«
  • Litwa winco, a Węgrzy egetbor zgadzają, Inszym ludziom palonym winem nazywają. A kiedy sie popiją, to przykro jej [wódce] łają, Bestyja curva lelex, dziwnie nazywają. WodGorzBad 17-18.
  • Pátrzay pilnie Synu Koronny skąd tá iádowita gádziná [wojny domowe]/ y zárázliwa bestya się rodzi. KunWOb F4.
  • Rozumieią [ludzie] o tey chorobie [gośćcu]/ iáko o nieiákiey bestiey/ ktorey kiedy się czego zábáży/ tedy iey potrzebá dodáć/ áby iákiey szkody nie vczyniłá. SykstCiepl 201.
  • Hárdość przeklęta z tego Bogu nieprzyiacielem iest/ iż nader szuka wysokości: […] żadna ina rzecz znieść tey bestyey nieumie/ áni może ták łatwie/ iáko pokorá przy tákim posłuszeństwie. BirkNiedz 78.
  • Dałbym połowę swey substáncyi, Bym iáko pozbył tey zły bestyi [podagry]. CompMed 388.
6.  przen.  »rodzaj naczynia do picia«
  • Piie ieden zá zdrowie Kieliszkiem, drugi Kielichem, trzeci czaszą, albo bestyią, wilkiem, zpełnić to, zdrowiu ciężka! MłodzKaz III, 71.
Użycia metajęzykowe
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Odsyłacze
Patrz: *BESTYJECZKA, BESTYJKA.
Autorzy: DL , WM
Data ostatniej modyfikacji: 17.09.2024