1.
»także zbiorowo: istniejące realnie lub w baśniach wszelkie żywe stworzenie z wyjątkiem i w przeciwstawieniu do człowieka«
– Pływánie też iest sposob ćwiczenia ciáłá młodzi bárzo potrzebne/ bo nie przychodzi ludziom z nátury iáko inszym bestiiom/ ále z ćwiczenia. PetrSPolit II351.
– Bestie nie walczą między sobą w swoim rodzáiu/ wilk wilká nie kąsa/ niedźwiedź niedźwiedziá nie psuie. PetrSPolit II381.
– Szátáństwo też záżywa wielkich sztuk bá y gwałtu áby ich czczono w postaci rozmáitych bestiy. BotŁęczRel IV140.
– Nie pánomby sobie ták poczynáć/ ále bestyam iákim/ przy ktorych nie mász rozumu żadnego/ áni wiáry. Zá tákie okrucieństwá/ nisko pádł ten Lucyfer [Osman] pod powrozy kátowskie. BirkOboz41.
– Muł się rodzi z rożnych bestyey/ nie z swoiego rodzáiu. StarKazII, 606.
– W korytách wodá stoi/ áby szkorpion nie przelazł [...] Te tedy bestyie/ wiedząc że ludzie ták wysoko ná domiech sypiáią/ łáżą do nich po ścienie/ ieden drugiego trzymáiąc się zá ogon. StarKaz .
– [Androdus został] Poimany y przywiedziony do swego Pana od ktorego skazany do Bestiiey, Miedzy ktoremi Był tez ten Lew u ktorego 3 [lata] przemieszkał, Lec Obaczywszy swego Cerulika bronieł go od inszych bestey [!]. HerbOr238.
– Ludzie żywe tam rzucano, które już na kilkadziesiąt tysięcy pożarła była ta bestia [smok]. BillTDiar61.
– Na środku piacy była wystawiona przed pałacem wieża na kształt kościoła wysokiego [...] na dole, na ziemi stały zwierzęta różne, jako to lwy, tygrysy, smoki robione. [...] race jeno z owych besti [!] wylatywały na wszytkie strony. BillTDiar78v-79v.
– W rozumie człek ma pazury, y zęby, Przeciwko zwierzom y bestyom srogim. PotSyl4.
– Gdy pierwsze, będąc Dzieciną, syllaby Iął mowić, a rzekczące przeszkodzą mu żaby. Milczcie. nie czyńcie tego bestye hałasu. Rzekł [Chrystus]. PotPocz6.
– O jako taniej my niż cygani chodziemy, Co się z żonami jak z bestyjami rządziemy. MałpaCzłow261.
– Dwoiákie dzieło było wszechmocności Boskiey dnia tego szostego stworzenia światá. Pierwsze zwierzęta nierozumne, bestye, y gádziny czołgáiące się po ziemi. BystrzInfElemCosm C4v.
– BESTES [...] BESTYE się też mowi o robactwie, iáko gąsienicach, myszach, kleszczach álbo muchach co psuią owoce. DanKolaDykI, 192.
– [Mówi Theophrastus] W systema Kartezjuszowym czy bestie są żyjące, czyli nie? [...] Jeżeli żyjące, co mają za formę, która ich ożywia? KowaJRozFil44.
– Iest tam [w sali Ogrodu Akademickiego w Amsterdamie] y THEATRUM Anatomicum, gdzie ludzi, y Bestyę anatomizuią. ChmielAteny III, 249.
– Vsczknionym y vkąszonym od psá wściekłego. Tákże od Páiąká/ Zaby ziemney y párchowátey/ Nietoperzá/ od Pczoł/ Syrszeni/ od Os/ Mrowek Gąsienic/ y od inych bestiyiádowitych/ iest rátunkiem [miarz]. SyrZiel116.
– W Zelandyi w niższych Niemcach, żadnego niemasz drzewa […] ani iadowitey bestyi. ChmielAteny II, 641.
– Ten [diament] ieżeliby był przywiązány do lewego boku, ma moc przeciw nieprzyjacielom, y szaleństwu, y okrutnym bestyiom y iádowitym y srogim ludziom. AlbSekr247.
– Był ten, co Cyrulikom z brzytwą nie dowierza, Brodę wąglem opala, sam miasto bálwierzá. Był, ktory Zenie, Synom, od dzikiey bestyie Okrutnieyszy, niewinie poucinał szyie. PotPocz55.
– BESTE Sauvage […] BESTYA dzika zwierz, co nie iest domowe. *przeciwna iest Bestya ogłaskana, chowana przy domu. DanKolaDykI, 192.
– Mają [zwierzęta] i z ćwiczenia wielkie podobieństwa rozumu i intellektu ludzkiego, i owszem naleźlibyśmy ludzi, których nieme bestye w nauce, nie mówię o szalonych, przeszły. PotWojIII v.
– Bestyje nieme i zwierzęta nie mają rozumu, a przecię sława w historyjach ich nie zapomniała. LubSArtDąb531.
– Jeździliśmy [...] mil 3, w górę jakoby od wioski, w której jest jeden Dom [...] Tam godna rzecz barzo jest do widzenia raritates barzo zacne, tak Bestyi różnych morskich i ziemskich, tak ptaków zwłaszcza Indiiskich rzeczy barzo pieknych. GawarDzien158.
– Pismo które […] mowom i myślom ludzkim ginąć i umierać nie da […] nas też samo najosobliwiej od wszytkich bestyj ziemskich i ptastwa niebieskiego dzieli. PotWojIII.
– On [Bóg] rozum, on nam umieiętności nádał, Żeby ziemskimi człek bestyimi władał. ChrośJob135.
– Ten [Androd] był rodem Wołoszyn, między niewolniki Rzymskiego Proconsulá, dozorce Afriki Kędy wszytkie drapiezne, bestye się mnozą, W puszczách. PotPocz150.
– Obaczywszy Andromedę […] do skały przykowáną, y morskiey bestyey smokowi ku ziedzeniu nágotowáną; krasą y urodą uwiedziony, zákochał się w niey [Perseus]. OvOtwWPrzem171.
– Różne raritates pokazywano nam. Miedzy inszemi krokodyle, więdłe syreny, różne bestiemorskie stupenda, lamparta żywego, który jest naturaliter ferocissima bestia. BillTDiar6.
jak(o) bestyja || jako bestyja bezrozumna || jako bestyja szalona || jako dzika bestyja || jako nierozumna bestyja:
»po zwierzęcemu, tak jak zwierzę, w odróżnieniu od tego, co właściwe człowiekowi«
– Słudzy Księcia Jego Mości z góry tak dobrze ich [uczestników powstania przeciwko carowi] witali, że pięćdziesiętna liczba na pierwszym wstępie w pobitych wypełniona była. Na to mało jako bestye bezrozumne dbając, przecie na łupy padały […] a na nich potem zabijano. NiemPam81.
– W rzece topili [Szkoci] onego Szkodczę Rzeczypospolitey/ iáko więc bestye szálone topimy. StarPopr131.
– Iáko dzika bestya do klatki z kratámi ie[st] wrzucony/ támci vmárł [król duński Krystyernus]. BirkNagr54.
– Iáko bydlę/ iáko béstya/ po béstyalsku. Pecorum modo, […]. More ferae, […]. In pecorum modum […]. More bestiarum […]. Kn232.
– Chrystus Pan tryumphuie iádąc do Jeruzalem z tego/ iż ludzi grzesznych/ iáko bestyie iákie przemienił słowem Ewángeliey swoiey/ w ludzi rozumnych. StarKazII, 292.
– Ják bestyje bezrozumne żyjąc nie wierzą [Epikurowie], áby dusze po śmierci żyć miáły. GdacPan164.
– Żyć też samemu, to jak bestya – jako Arystoteles mówi. MatłBabBad188.
– Panowie ławnicy tylko z grzywien pić śmierdziuchę umieją, zgoła wszyscy jako nierozumne bestyje. MałpaCzłow201.
– Obżarty iák bestya, z káżdym się poswárzy, Po pysku, y po bokach, często mu [pijakowi] się zdárzy. PromMedPrzemowa, 2..
– Krzywo przysięgáć, testámentá, legácye, ukrywáć, upiiáć się iak bestye z utrátą rozumu, drugich do tego przywodzić, […] Niektorym widzą się zá máłe grzeszki. DanOstSwadaV, 22.
bestyje ze sobą spuszczać:
»w starożytnym Rzymie: urządzać walki zwierząt lub ludzi ze zwierzętami podczas widowisk w amfiteatrach«
– Była tesz Beatryx Bogini co strzegła, ludzi dziwuiących się na Theatrach, kiedy albo bestye zsobą spuszczali albo, ludzi wyrzano [! zam. wyrzucano] bestiom cosię Chrzescianom barzo często dostawało. PotPrzyp3v.
bestyj ze sobą spuszczanie:
»w starożytnym Rzymie: urządzanie walki zwierząt lub ludzi ze zwierzętami podczas widowisk w amfiteatrach«
– Béstyy z sobą spuszczánie/ Bestiarius ludus. Kn21.
bestyję z siebie czynić:
»zatracać cechy ludzkie, zachowywać się jak zwierzę«
– Nie popisuję się, opiwszy się, z rozumem i z męstwem, bo się tego strzegę, bywszy z łaski Bożej rozumnym stworzeniem, żebym bestyej z siebie nie czynił dla kufla. JazStadListyCz II178.
być skazanym do bestyjej:
»zostać skazanym na pożarcie przez dzikie zwierzęta«
– [Androdus został] poimany y przywiedziony do swe[g]o Pana od ktorego skazany do Bestiiey, Miedzy ktoremi Był tez ten Lew. HerbOr238.
gorzej niż bestyja || gorzy niż bestyja:
robić jak bestyjami:
2.
przen.
»człowiek zachowujący się jak zwierzę, okrutny, brutalny, nieokrzesany; człowiek zasługujący na pogardę«
– Oto/ mowią/ Bog wsádził ná Polską Stolicę Krolá ieden ogrodziec naświętszey winnice/ Strażniká y obrońcę wszech Páństw Chrześciáńskich/ Tarczą y mur niezłomny od Bestiy Pogáńskich. JurkLut .
– Przysłał do nas Wielki Kniaź przystawa […] Ofanasia Głowienkę, bestyą niezwyczajnie grubą i głupią. NiemPam .
– Poszła była [piechota] w swą stronę, niemogąc się rzeczy naszych doczekać. I sam P. Bóg wszechmogący, a niepośpiech tych bestyj niekowanych sprawił to, że się ona kupa heretycka nie obłowiła. PacOb86.
– Krzywdy/ despekty ludziom czyniąc/ nie człowiekiemeś ale bestyą. StarPopr31.
– Powiedział niektory z nich własny ich Prorok: Kreteńczycy záwzdy są kłamcámi/ złymi bestyámi/ brzuchámi leniwymi. BGTt1, 12.
– Gdy woynę do Szwecyey uchwálono/ powiedział ieden Senator/ iż był Bestyą Gustaw, że nas nie poprzedził. PisMów II288.
– Rzekłeś brátu twemu: Bestyia ty, zbeształeś go […] Kto brátá swego zá bestyią ma, iuż ten zásłużył ná piekło. MłodzKazI, 307.
– MAŁPA – CZŁOWIEK W OBYCZAJACH Nie wiem, komu i jako udała się ta moja w cnotach bestyja, boć po te czasy, gdzie prawda bez asystencyi postępuje, trudno dogodzić ludzkiemu jenijuszowi. MałpaCzłow236.
– Któryś ze stojących […] czyta: „Erit Victor Johannes”. Król się odzywa: „Co ty, bestyjo, gadasz?” Czytający odpowiada: „Ja to czytam, co napisano”. DyakDiar54.
– Otworzyłá bestya siedmiogłowna y dziesiąciorogá ustá swoie ku bluźnierstwu/ przeciwko Bogu. KalCuda243.
– Ukazał się iey [błogosławionej siostrze Osannie Katarańskiej] raz Szátan w postáci Spowiedniká iey […] Drugiego czásu/ pokazáłá się iey táż bestya w postáci białeygłowy z dzieciątkiem mowiąc: Niepodoba się Synowi memu/ że ták się zábiiasz ná zdrowiu postámi. OkolNiebo94.
– Kiedy Rzym katolicki Babilonem czyni, Łże Luter, łże i Kalwin, kłamają Socini, Co do siedmi stosują jego siedm gor rogow Bestiej onej, ktora zje tych teologow. PotFraszBrück II146.
– Ta bestya, to iest PseudoPapa. Pierwszey bestyi, to iest Antychrysta, wszelką władzą czynić będzie w obecności iego. BystrzInfElemCosm H2.
– Diabeł wrzucony iest w iezioro ogniste y siarczyste gdzie bestya y falszywi Prorocy męczeni będą dzień y noc. BystrzInfElemCosm A4.
4.
bibl.
»symbol doczesnej potęgi, wrogiej Bogu i Jego wyznawcom, przedstawiany w Starym i Nowym Testamencie za pomocą wyobrażeń zwierząt«
– Przypátrowałem się áż byłá tá bestia zábita/ y zginęło ciáło jey, á podáne było ná spalenie ogniem. BGDn VII, 11-12.
– Tákże y pozostáłym bestiam odjęta jest władza jich: bo długość żywotá dána im byłá áz do czásu/ á to do zámierzonego czásu. BGDn VII, 12-13.
– Te bestie wielkie ktorych są cztery/ są czterej Krolowie/ ktorzy powstáną z ziemie. BGDn VII, 17-18.
– Tu jest mądrość. Kto ma rozumu niech zráchuje liczbę oney Bestyey: ábowiem jest liczbá człowieká. A tá jest liczbá jey/ sześć set sześćdziesiąt y sześć. BGAp XIII, 18.
– Potymem widział/ á oto inna bestia podobna lámpártowi/ ktora miáłá cztery skrzydłá ptásze ná grzbiecie swym: cztery też głowy miáłá tá bestia. BGDn VII, 6.
– A Gdy dokończą [prorocy] świádectwá swojego: bestya ktora występuje z przepáści/ stoczy z nimi bitwę/ á zwycięży je/ y pobije je. BGAp XI, 7.
5.
przen.
»cokolwiek złego, szkodzącego człowiekowi, np. choroba, wada itp.«
– Litwa winco, a Węgrzy egetbor zgadzają, Inszym ludziom palonym winem nazywają. A kiedy sie popiją, to przykro jej [wódce] łają, Bestyja curva lelex, dziwnie nazywają. WodGorzBad17-18.
– Pátrzay pilnie Synu Koronny skąd tá iádowita gádziná [wojny domowe]/ y zárázliwa bestya się rodzi. KunWObF4.
– Rozumieią [ludzie] o tey chorobie [gośćcu]/ iáko o nieiákiey bestiey/ ktorey kiedy się czego zábáży/ tedy iey potrzebá dodáć/ áby iákiey szkody nie vczyniłá. SykstCiepl201.
– Hárdość przeklęta z tego Bogu nieprzyiacielem iest/ iż nader szuka wysokości: […] żadna ina rzecz znieść tey bestyey nieumie/ áni może ták łatwie/ iáko pokorá przy tákim posłuszeństwie. BirkNiedz78.
