Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

ANIMUSZ

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: ANIMUSZ, ANIMUS
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   animusz ||   animus
D.   animuszu
C.   animuszowi
B. uż. nżyw.   animus ||   animusz
N.   animuszem
Ms.   animusie ||   animuszu
liczba mnoga
M.   animusze
D.   animuszów
C.   animuszom
B. uż. osob.   animuszów
uż. nosob.   animusze
N.   animuszami
Ms.   animuszach
Etymologia
łac. animus
Znaczenia
1. »ludzki duch, umysł, serce«
  • – Co iżem już uczynił, przeto jeśli się co z tego będzie zawiązać mogło dobrego ojczyźnie mojej miłej, żebym co pobudzić mógł gnuśne jakie animusze których abo dodał tym ochoty nadpracowanym i nademglonym sercom drugich, abo nakoniec nawołać mógł zaziębłe afekty inszych ku powinności ich do służby Rzpltej, do zachowania statum ojczyzny, która je w tych zacnych swobodach wychowała, tedy cieszyć się z tego będę niepomału. ZebrzApolCz III 257.
  • – Te tedy wszystkie okoliczności y intentyą naszę opowiedziawszy Rycerstwu woyská támtego/ á wiernym poddánym nászym/ porozumiewáć się Posłowie z nimi będą/ áby do woley y zdánia nászego/ á náde wszystko do vspokoienia oyczyzny ktorey y zdrowie powinni/ ánimusze swe schylili [...]. BielDiar Ciijj.
  • – W tym się ábowiem wielki y spániáły ánimus naywięcey pokázuie, iesli w uciskach nieznośnych nie ustánie, á ciężkie przypadki skromnie znosić będzie. PetrSEk 17.
  • – Tym czásem dla zátrzymánia w pokoiu nieprzyiaćielá/ ktory gdyby był ná nas nástępował/ śiłáby był złego zrobił/ y dla vspokoienia strwożonych ánimuszow/ vdał się w tráktaty z Pogány/ y ták długo nimi trzymał ie/ że sobie zupełnie wszystko woysko vlekował: toż dopiero skoro iuż woysko prźyzwoliło ná vszćie Taborem 29. O N ieszporney godzinie/ spráwiwszy Tabor w śiedm rzędow/ wywiodł nas z Czeczory. SzembRelWej B2.
  • – Passya y [...] boleść nie tak dręczyła animusz Zbawiciela naszego/ iako dręczyła serce Panny błogosławioney. BirkOboz 28.
  • – Gustaw animusze swych ludzi, jako inszemi przemysłami do wojny nęci, tak też i rozsiewaniem wieści. RadziwKSprawy 149.
  • – Gdy tamecznego Groffa [...] u stołu wyżey posadzą niźli [...] Dignitarza Koronnego niebez dishonorow albo zaiątrzenia serc/ y Animuszow na potym. GrodzPrzes B1v.
  • – Im się wyżey wyniosłością animuszow swoich podbiiaią [ludzie pyszni] tymbarziey pana obrazaią. BanHist 148.
  • – Tey są wolnosci Ludzkie Animusze. Ze im ani Krol, ani Rodzic, ani Wierny Przyiaciel przedsięwzięcia zgani. PotSyl 16.
  • – Fortuna ślepe animusze y nadęte serca sprawuie. KellGram 248.
  • – Ten [król] napierwszym panowania wstępie łagodnością wszystkich sobie skarbił animusze. MikSil 250.
  • – Anna [...] Pani wspaniałego animuszu y pięknego rozsądku. NiesKor II 237.
  • – Teraz takowemi podobno mowami ich ludzkie wzbudzone animusze i przeciwko panu i senatorom zajątrzone. ZdanieSzlachCz II 415.
Przenośnie
  • Zcudzozięmiawszy Polki/ o tym zapomniały; Ze Polskie animusze/ tak futra sadzały: Sobol za stoł/ przed stołem dość wcześnie Rysiowi.ŁączZwier D2
  • Ty się Staray abys takim był nasladuy go [bliźniego] ale Bez zazdrosci y złego ku niemu affektu. Tu mi rzecze kto zowych gornych animuszow Co mnie po tych wywodach co po tych diskurszach.OpalKSat 49v-50
2. »sposób postępowania, myślenia, usposobienie, charakter, postawa«
  • – Stąd bowiem pochodzi/ rozróżnienie animuszow/ y obyczaiow mieszkańcow iż iednych są głupie y prawie dzikie/ a drugich stateczne y szlachetne. BotŁęczRel III 4.
  • – W pieknym barzo sposobie przodka domu tego/ Wyrażono animusz cnych postępkow iego. RoźOff A3v.
  • – Pułkownik Elearski, Elearskim animuszem wdzięczen się być pokazuiąc onej szczerości, i tych [więźniów] w świat puścił. DembPrzew 111.
  • – Chciwość y łakomstwo/ są to znaki chłopskiego ladaiakiego animuszu. StarKaz II, 511.
  • – Chwali rozsądek obyczaie mądrosc Dostatek y animusz Baba temu wierzy I rozumie ze grzeczna ze piękna y wdzieczna. OpalKSat 12-12v.
  • – Więc tedy tego [kasztelana] w pańskim animusie Synowiec - stoiąc z piórmi w kapelusie W francuskim stroju - skoro nas przywitał, Jak szczęśliwie nam morze służy - pytał. BorzNaw 103.
  • – Na taką perswazyą Cotty, Mettell humorowaty animusz swoy spuścił. SzołHist 17.
  • – [...] Wezyr Wielki iako człowiek animuszu spokoynego [...]. GazPol 1736/93, 6 nlb..
  • – Edukacya y cwiczenie dobre animusz ludzki dobry czyni, dobry polepsza. Aristoteles Lib. 2. Eth. Cap. 1. BystrzInfZup 14 nlb..
3. »męstwo, zapał, odwaga; fantazja, zuchwalstwo«
  • – Bronić sławy Oyczystey/ Mężnie gdzie potrzeba stawać/ Animuszu nie strwożonego bydź To szlachecka. ŻabPol C1v.
  • – [...] ná ten czás były ták złe y opáczne rozumienia násze/ o niepodeyrzáney cnoćie/ y státecznym á męskim ánimuszu Ich M. PP. Hetmánow [...]. SzembRelWej B.
  • Animusz vide Sérce 2. Kn 7.
  • – [...] Nie zwykli sie nászy Polacy bádáć y pytáć/ wiele woyská/ y pułkow Nieprzyiaćielskich/ ále sie tylko pytáią gdźie są/ áni ich też czekáią w Miástách/ Fortecách/ y w Zamkách obronnych/ nigdy ále záwsze/ y zaraz/ odważnemi ánimuszámi/ y śmiałym sercem ledwo nie nágo z zbroynemi Nieprzyiaćiołmi potężne bitwy małą garśćią Rycerstwá sławney Korony zwodzą/ y zwyćięstwá Tryumphálne odpráwuią/ w máłym poczćie mowię/ y w máłey garśći żołnierzá. StarWyp A4-A4v.
  • – Zastanawiay iakie chcesz zasadzki [śmierci] iako w boiu/ tako w pokoiu/ zarowny u mnie animusz obaczysz. WojszOr 132.
  • – Więcej animusz niżli mieszek zdoła. MorszAUtwKuk 168.
  • – Tu młodz y młodzsze pacholęta stoią Patrzą na pany, fantazyią stroią: Tu z inszych drudzy animusz stopyrcą, Czupryny głaszczą, y piętami wiercą. OblJasGór 143v.
  • – Nie ma nic więcey tylko szpłachetek roli, a animusz właśnie iakoby miał wieś. MłodzKaz II, 155.
  • – I mnie kiedy mazura [piwo] kusz piję po kuszu, Przybywa choć po trosze we łbie animuszu. PotFraszBrück II 411.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • marsowy animusz:
    • – Tryumphuie Na tym żałobnym Widoku iesce Z młodości Zaprawiona do Marszowego animuszu Chec y Zarliwosc. HerbOr 309.
  • animusz żołnierski:
    • – Śmiałość wielom służyć może/ y dodać się iey może rozmaitemi sposobami/ y z prędka zaraz/ animuszom żołnierskim. BotŁęczRel III 3.
Związki frazeologiczne

  • trzymać się w animuszu:
  • »być dumnym, pysznym«
    • – Ci Pankowie mocno się w animuszu trzymali. MłodzKaz II, 162.
4. »pogląd, myśl; nastrój«
  • – Nie dostawało Imperio [Cesarstwu Niemieckiemu] dwu rzeczy: naprzod ziednoczenia animuszow: a potym prędkości y ochoty w oney potędze. BotŁęczRel III 76.
  • – Drugi nie mniey szkodliwy [skutek] iest/ Nienawiść prywatna y zrozrożnionych animuszow pochodząca niezgoda. OpalŁRoz L3.
  • – Strasne wały Morskie z burzliwemi piorunami Zmieszane niegdy zeglarzowi uprzykrzone, wesoły animus na ten cas przyniosą gdy do brzegu z niewoli [...] prowadzą. HerbOr 73.
Związki frazeologiczne

  • wolnem robić co animuszem:
  • »robić co swobodnie, bez przymusu«
    • – Wszyscy się bowiem piszą, Szlachta Polska Konni. Ze wolnem obieraią Krola animuszem. PotPocz 145a.
  • uczynić (co) dobrem animuszem:
  • »uczynić co w dobrej wierze«
    • – Chybaby uczynił z wielkiey niewiadomości, abo dobrem animuszem, na ten czas może być wolen od grzechu śmiertelnego. WisCzar 30.
5. »zamysł, chęć, zamiar«
  • – Tak pięknie sporządzonemi animuszami ruszeł się oboz 10 Juli pod Jampole. OssJŻyw 20v.
  • – A jesli jest animus posilić niech że da [król] to/ co do smaku przypada/ bo się w lepszą krew obraca. DobrPol II, 60.
  • – Fałszerzom do podobnych prognostykow koncypowania animusz rosnie. BystrzInfAstrol 25 nlb..