Pobieranie
PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

ANIOŁ

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Warianty fonetyczne: ANIOŁ, ANJOŁ, ANGIOŁ, JANIOŁ, JENIOŁ, AMNIOŁ, ANNIOŁ, JAMIOŁ
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   jenioł ||   angioł ||   anioł ||   anjoł ||   amnioł ||   jamioł
D.   jenioła ||   anjoła ||   anioła ||   angioła
C.   aniołowi ||   anjołowi
B. uż. żyw.   janioła ||   anjoła ||   annioła ||   anioła
N.   anjołem ||   angiołem ||   aniołem
Ms.   aniele
W.   aniele ||   anjele
liczba mnoga
M. uż. nosob.   anjoły
uż. osob.   anjołowie ||   angeli ||   janieli ||   aniołowie ||   anieli ||   anjeli
D.   angiołów ||   anjołów ||   aniołów
C.   angiołom ||   anjołom ||   aniołom
B. uż. nosob.   anjoły ||   anioły
uż. osob.   anjołów ||   angiołów ||   jamiołów ||   aniołów
N.   aniołami ||   anjołami ||   angiołami ||   anioły ||   anjoły ||   angioły ||   aniołmi
Ms.   aniołach
Etymologia
łac. angelus, z gr.
Znaczenia
1.  relig.  »istota duchowa, stworzona, zajmująca miejsce miedzy Bogiem a ludźmi, wysłannik Boga na ziemię«
  • – Niech krzykną pieniem weselnym kościoły, wtórząc głos słodki z lotnymi anioły. MiasKZbiór 223.
  • – Duch dobry/ [...] Anioł. Kn 152.
  • – Dzieciezmy przysli witac Amnioł kazał z nieba. KodKon 127.
  • – Oto Ia posyłam Anjoła mego/ ktory zgotuje drogę przed obliczem mojim. BG Mt 3, 1.
  • – A Onych siedm Anjołow ktorzy mieli siedm trąb/ nagotowało się aby trąbili. BG Ap 8, 6.
  • – Iużci to Pan Bog wysyła Anyoły swoie. BirkRus 33.
  • – To chciał Anyoł Gabryel wyrazić przy zwiastowaniu swoim, onemi słowy mowiąc do Panny. KorRoz 76.
  • – Gdy Pan Bog słowem swoim stworzył z niszczego świat/ [...] Na niebie chciał mieć szczyre duchy/ które my Anyołami zowiemy/ aby mu na wieki chwałę oddawali. StarKaz II, 84.
  • – Głos, kiedy śpiewasz, tak wdzięczny, że zgoła Serafickiego przewyższasz anioła. MorszAUtwKuk 174.
  • – Nieobralismy na krolestwo Anioła Tylko Człowieka. PasPam 190v.
  • – Owi bieli w postaci białych gołebiow Anyeli Na gay padaią z nieba wysokiego. OblJasGór 149.
  • – Widziałem ja pieknego w niebiesiech janioła. PasOkoń 220.
  • – Przy modlitwie rozumieią się ofiary święte, y inne nabożeństwa Chrześciańskie złączone z iałmużną, iako Raphal Anioł powiedział Tobiaszowi. WisCzar 116.
  • – Człowieka urodziwego nazywaią Polacy, człowiek ni Anioł. MłodzKaz I, 395.
  • – Te obroty [ciał niebieskich]/ przez Intelligencye, to iest Aniołow się dzieią. BystrzInfCosm C2v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • anioł stróż (sz. zm.):
    • – Stróż Anyoł żalem poruszony/ Vrwał Dyptamu na Wysokiey Idzie. TasKochGoff 294.
    • – Niebieską manną żyli, wszakci o nię nie trudno, cnotliwie kozdy Anioł stróż, dla swoiego Apostoła nagotuie, a wcześnie manny. MłodzKaz IV, 176.
    • – Nie tylko ludzie ale y Państwa, y inne maią swoich strożow Anyołow iako nas wiara uczy. TylkRoz 328.
    • – Wyjechał w dzień wtorkowy Aniołów Stróżów die 25 Maii. ZawiszaPam 167.
    • – Viator z Angiołem [...] miał swe rozmowy Ku Ktorym Swiat y Czart przybył, ale to Angioł Stroz rozpłoszył, y Viatora na drogę Zbawienną nawiodł. KomonDziej 209v.
    • – Annioła Stroża do siebie mowiącego usłyszał. NiesKor II 91.
    • – Ja biegłem do niego [Smogorzewskiego] z wyniesioną ręką, chcąc mu dać w rękę, ale mnie Wojciech Paszkowski wpół porwał i nie puścił. Stał mi się wtenczas prawdziwie aniołem stróżem. MatDiar I, 598.
    • – Anyoła Stroża każdy człowiek ma. KnAd 6.
  • anioł święty (sz. zm.):
    • – Anioł S takąz o Iezu drogą swieci Aniołowie Radzi dosyc Uczyniem pozyteczney mowie. KodKon 147.
    • – Twoy Święty Anioł niechay będzie ze mną/ aby Diabeł zadnego prawa a mocy na mię nie znalazł. PolPar 259.
    • – Aniołowie S. z nieba na nas wołają: My jesteśmy niezliczoni, jest nas bez liczby wiele tysięcy, a oto wszyscy żyjemy w pokoju. GdacPan M1.
    • – Ktoż upstrzył oną skorkę piękną, że się ledwie anieli święci nieprzelękną? PotFraszBrück II 385.
    • – Tegoż Roku [...] koscioł Milowski Nowozbudowany na Czesc y Chwałe P Bogu y Wniebowziecia Naswietszej panny Mariey także S Michałowi y Angiołom SS od tegoż IMX Suffragana poswieczony iest. KomonDziej 132.
    • – Aniołowie święci mają straż nad nami. DobrGram .
  • anioł dobry (sz. zm.):
    • – A ten poczet wybranych dwoiako się dzieli [...] tak iest od dobrych Aniołow czystością obdarzony. SpInZąbMłot 11.
    • – Lucifer rowney iest mocy z Angiołami dobremi. SpInZąbMłot 60 marg..
  • anioł Pański:
    • – Tedy Stanął Anjoł Pański na ścieszce w winnice/ miedzy dwiema płoty. BG Lb 22, 25.
    • – Anioł Pański stanął przy Pietrze y światłość rozświeciła się w mieszkaniu. TylkStrom 97.
    • – Anyoł Pański sam ogłosił te dziwy [...] ktorych oni nie słyszeli iak żywi. ŻabSymf E4.
  • anioł Boży (sz. zm.):
    • – Trzeci są ludzie/ ktorych Aniołowie Boży w obronie swey [...] maią. SpInZąbMłot 1.
    • – Tedy mi rzekł Anjoł Boży we snie: Jakobie: A jam odpowiedział/ owom ja. BG Rdz 31, 11.
    • – Zstąpił tu był na ziemię jenioł Boży z nieba. DialPańOkoń 248.
    • – Rozumiałem, że się Bóg z wysokości spuścił. Lec to był jamioł Boży i posłaniec z nieba. PasPam 211.
    • – Nie hayduk y nie dragon, zapaliwszy knoty, Ale Boży wartuie, Anioł przede wroty. PotPocz 124.
  • aniot światłości (sz. zm.):
    • – Nie iest to dziw [...] że się Angioł ciemności/ w światłości Anioła przemienia. MorochPar 2.
    • – Szatan y w Anioła światłości przemienić się może. GdacPrzyd 22.
  • anioł alkoranicki:
    • – Ktorym [winem] gdy sobie PP. Aniołowie Alkoraniccy dobrze podpili [...] będąc zajęci urodą onej białej głowy poczęli zaloty stroić do niej. CzyżAlf 82.
  • anioł przymierza:
    • – Anioł przymierza/ ktorego wy żądacie: oto przyidzie/ mówi PAN zastępów. BG Mt 3, 1.
Przenośnie
  • Ia się męczę, ty śpiewasz moy śliczny Aniele [ojciec o zmarłym synu].PotPer 19
  • Porwimysz się na trąbe Bożą: wszyscy wcześnie Iemu duchem, nie światu żyimy tu cieleśnie, kto chce żeby Aniołem iego była dusza, Raczey, a nie podszewką, diabłu do kontusza.PotPocz 108
  • Do Kupidyna [tytuł] Sliczny aniele, w człowieczym ciele, Duchu przewybrany, Ciałem nadobnym jako ozdobnym Płaszczem przyodziany.ZimSRoks 36
2.  przen.  »o człowieku dobrym, idealnym, doskonałym«
  • – Tym ogniem poczynał gorzeć on Anyoł nie człowiek Stanisław Kostka/ perła Korony Polskiey. BirkSkar 10.
  • – Gładki to anioł nie zła dziewka zgoła. MorszAUtwKuk 57.
  • – Pod Niebiossa tedy wynosili mowiąc że to Pana Czarneckiego Zołnierze Anieli, a Litwa Dyiabli [...]. PasPam 82.
  • – Te słowa mowił, do niey [panny] takim kształtem. Kto mi nie przyzna że wzmyslonym ciele Na cię patrząmy prawdziwy Anyele. OblJasGór 78v.
  • – Wiatrem kto panny nazwał? Aniołami są skrzydlastymi, są i boginiami. BoczHirBad 196.
  • – Dopieroz głupstwa moiego się wstydać Zaczynam, kiedy mięszkam z Aniołami [o zakonnicach]. DrużZbiór 157.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • ziemski anioł:
    • – Z tey tedy Angele/ abo raczey Ziemskiego Anyoła wziąwszy przykład do pogardy świata [...] dostąpimy łaski od Boga. OkolNiebo 45.
  • anioł w ciele ludzkim (sz. zm.):
    • – Bądź pewna, moja śliczna duszo, mój aniele w ciele ludzkim, że nigdy Celadron tak nie kochał swojej Astrei [...] jako się teraz kocha. SobJListy 210.
  • anioł polski:
    • – Błogosławiony Stanisław Kostka Kasztelana Zakroczymskiego Syn, życiem y śmiercią, ba y po śmierci strażą nad nami Anioł Polski. DanOstSwada II, 82.
3. »wizerunek anioła, figura, rysunek, godło«
  • – Pułki wiodł Burkady Kommendor [...] Gdzie był znak Anioł biały na polu czerwonym. DrobOpow 103.
  • – Budynek zaś cały znać, że gościnny, bo widać przed wroty Stoł umajony, a wisi nad stołem Deszczka z napisem: PodZłotym Aniołem. LubSTobPol 106.
  • – Obraz [...] ozdobił [Maciej Kantorowski] [...] A po tym dał dwu Angiołow Srebrnych pozłocistych wybiianey roboty ktorzi trzymaią Korone Naswietszey Pannie na głowie będącey [!]. KomonDziej 139v.
4.  relig.  »zły duch, szatan«
  • – Y zrzucony iest Smok wielki/ wąż on Starodawny; ktorego zowią Dyabłem y Szatanem [...] y Anjołowie jego z nim są zrzuceni. BG Ap 12, 7.
  • – Cięniu Siostrzenca mego wstań zpopiołow, A tam z Abissow gdzie siła Aniołow Mieszka, co walczą przeciw Boskiey mocy Przyprowadz z sobą ku moiey pomocy. OblJasGór 86.
  • – Idźcie przeklęci w ogień wieczny/ ktory zgotowany jest Dyjabłu y Aniołom jego. GdacPan R2.
  • – Kray vstawicznem płaczem y threnmi zapchany Szatanu, y Aniołom iego zgotowany. DamKuligKról 104.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • zły anioł (sz. zm.):
    • – Puścił ognie swoie w Pogany Tureckie/ ktore donich zaniesli źli Anyołowie/ y zapalił serce przeciwko panu sług własnych. BirkOboz 34.
    • – Przyiął na się naturę naszę ludzką/ użaliwszy się/ iż człowiek zgrzeszył/ przez zdradę złego Anyoła/ ktory go do tego namowił/ aby był pożywał owocu zakazanego. StarKaz II, 86-87.
    • – Anioł zły iest oycem wszelkiego Kłamstwa. TylkRoz 340.
    • – Po ktorey utarczce Swięci Aniołowie zaczęli tryumf wieczny [...] Zli zaś Aniołowie niewolą wieczną wtarasach piekielnych. BystrzInfCosm B2.
  • anioł niedobry:
    • – Ta maść dla oddalenia nie może przyrodzonym sposobem leczyć, gdy iey zażywa, zużywa sposobu przyrodzonego, y sił Anyoła niedobrego. TylkRoz 8.
  • anioł ciemności:
    • – Co to zacz iest ktora do nas w tym płaczu żałosnym przychodzi/ nie tenlito Anioł ciemności przemiotny? MorochPar 2.
  • ciemny anioł:
    • – A z takim szumem szli ciemni Anyeli/ Iako gdy wicher zawieruchy ruszy. TasKochGoff 82.
  • anioł przepaści:
    • – Miały nad sobą [szarańczę] krola anjoła przepaści ktoremu imię po żydowsku Abbadon/ a po Grecku ma imię Apollyon. BG Ap 9, 11.
Przenośnie
  • Hetman wasz y regimentarz iest Anyoł z piekła/ to iest dyabeł.BirkEgz 4
5.  wojsk.  »rodzaj pocisku artyleryjskiego«
  • – O łańcuchach, aniołach, latarniach, których używaią pospolicie w okręcie. AquaPrax 156.
  • – Każ urobić aniołka [...] i każ uczynić 7 dziur i nabijaj je kulami ołowianymi albo żelaznymi małymi. Mówię żelaznymi, bo będą lżejsze, aby anioł nie ważył więcej nad noszenie działa, z którego mają strzelać temi rurami albo skrzydłami. AquaPrax 358.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • anioł Boży:
Użycia metajęzykowe
  • - Engel Angioł. KusWeg C6
  • - Anjoł der Engel/ Anjeli und Anjołowie die Engel. DobrGram 139
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: KS
Data ostatniej modyfikacji: 20.09.2016