1.
»uderzając ostrym i ciężkim narzędziem ciąć, rozcinać, odcinać, łupać, rozbijać na kawałki; robić dziury w czymś twardym«
Rekcja:
co
– Abo ták/ w ostátni czwartek ná schodzié miesiącá/ wziąwszy korzeń Gdule ziemney/ położyć go ná ślezienie/ y siekierą záraz go przeciąć ná troie/ pytáiąc chory: To co rąbiesz? odpowiáda co rąbię: ślezionę/ y záraz pościebawszy ná nić/ one kęsy Gdule w dymie suszą: ták mowiąc: Iáko się te kęsy Gdule w dymie suszą/ ták też tá ślezioná niechay vschnie: A potym bok lewy przerzeczoną máścią námázáć. SyrZiel624.
– Iákom żyw nigdy żadney białeygłowy nie bił/ áżem dniá tego y godziny ktorąście wspomnieli drwá rąbał/ świádectwo stawię gdyż mię y czeladź vrzędowa rąbiącego drwá zástáłá. SpInZąbMłot104.
~ Przeto przeciw hárdości iego [Assura] mowi Pan. Izali sie będzie chlubiłá piłká/ nád tego ktory nią trze/ ábo sie będzie wynosić siekierá/ przeciw temu/ ktory nią rąbie? SpInZąbMłot432.
~ Zrąbić co/ àRąbię. Contruncare [...] v. Rąbam. Kn1450.
– Drobię co/ drobno dziélę/ ábo rąbię/ Minutatim comminuo, concido aliquid; minutè & minutim concido [...] Concido minutiùs aliquid; concido numeros [...] Concido rationem dicendi per minutas rerum particulas [...] Carpo orationem minutioribus membris [...] Carpo exercitum in multas paruasq; partes [...] Frango in micas [...] Adfrio aliquid [...]. Kn148.
– Rąbánié dréw/ (munus) Caudicalis prouincia [...] Te cum securi, caudicali praeficio prouinciae. Ciébie czynię dréwniczem/ dáięć vrząd nádedrwy/ ábyś ie rąbał. Notum est autem, prouinciam pro munere vsurpari etiam apud [...] Caedes lignorum [...]. Kn905.
~ Wkupował się [Szypowski] do lasu królewskiego w Sycach u Żarnowca, a potym broniono mu tego lasu, on przecie rębać jechał z wozem. TrepNekLibDworz394.
– [...] Powiedzial ze przy bitnosci w karinty vłowiono takiego pstrąga ze go ledwie dwanascie wołow ssiecią trotową wiciągniono, ktorego gdi rąbano z iednego dzwona beczke nasoliono. AktaBab27.
– Bzowe korzenie odkopawszy rambac ku dołowi, a uciowszy zwłaszcza macicę skrobac na dol, z liszkę dobrą [...]. GrodzMisc82b.
~ Kloc/ ná ktorym rąbáią/ siedzą/ etc. vide. Pien. Kałade. SzyrDict107.
– Bo co o stárych pogánách Tertullianus pisał/ zádáiąc im tákie okrucieństwo przeciwko Chrześciánom/ że y vmárłym nieprzepuszczáli/ ále dobywszy ciał zgrobow wsztuki ie rąbáli y rozrzucáli bestiiom ná pożárcie. StarKazII, 435-436.
– [...] wołając: Proszczaj święty Juru! Oberwali na ziemię obraz jego z muru Większe tablice rąbiąc, jako drwa łupali, Aż mię też w skałubinie onej wymacali. ZimBSiel157.
– Iak było niewidac okupu piiali wodę potym drwa do kuchni rąbali y nosili w tey nędzy zywot skonczyli. PasPam52v.
– Az tam iuz radzą iako się pod Szancować iako mory rąbać a czym rąbać niewspomnieli A siekiery kędy. PasPam57.
– Zaraz tedy pod ową kratą każałęm mur rąbać na odmianę ci się zmorduią a ci wezmą. PasPam59.
– [...] Uwasz [...] Iáką niesławę na potomne czásy Ty Ktorys przedtym Wawrzynowe Lásy Rąbał, na wience y tryumfy sobie Terasz zaciągniesz, gdy przeciwko tobie Garść Ludzi Stanie w sczupłym murze z kięzą, Y gdy cię Mniszy nie bitni zwycięzą. OblJasGór20v.
– Ze y w iednem oka mgnieniu Dzien Dąb rąbiesz czasem dłuży, Iako proch zdmuchniony z Stołu Ale trudnosz się do drzewa Co ma dąb przed wiszem lekkiem, Owszem więcey dano słomie. PotPer23.
– Iárzyny ná Ogrodách wszelkie wykopywáć w ostátniey kwádrze, około ś. Iádwigi, te mieć pod przykryciem, áby z wilgotney zięmie, nie tylko oschły, ále też y náwiędniáły, dla trvválszego w dołách przez Zimę záchovvánia: á nim kopáć będą, wprzod czego wiele będzie korcem przemierzyć, drobnieyszą z nich poprzebierać, ktorą suszyć, wędzić, ná supplement kuchnie, y spiżárnie: kápustę rąbáć, krązáć, siekáć, w kłody dobrze opátrzone áby nie przeciekáły náłożywszy vkwásić, tákże ćwikłę ná Buráki: z Czosnku y Cybulę [!] wince pleść, siewkę z niey wprzod przebrawszy dla Násienia, drugą też korcem przemierzyć, y wiele tego wszytkiego popisać, rzepę iednák do wędzenia, ná tákim mieyscu záwiesić, żeby od mrozu nie zmárzłá, boby się zepsowáć musiáłá. HaurEk115.
– Drwa do piwa rąbać powinni, owce strzyc i prać, kądzieli sztuk oprząść powinni każdy po 2. InwKal I565.
– Ten mielcarz nie powinien drew wozu ani rąbać do piwa robienia, tylko zagrodnicy rąbać mają. InwKal I96.
– [...] ktore [bałwany] w páłácu miał swym, precz wywráca A w drobne rąbiąc sztuki, vbogim obráca. Na iáłmuzny. DamKuligKról262.
– [...] sondern ich hacke Holtz/ ále rąbię (rąbam) Drwá, rąbałem, rąbáć [...]. ErnHand420.
– Klotz/ Pień; mit dem Klotz in den Ofen z Pniem w Piec; est ist Schade um den Klotz/ Szkodá tego kłocá, man kan noch Fleisch darauf hauen/ może jescze ná niem Mięso rąbáć. ErnHand563.
– [...] poddany bronią rąbac drzewa z potokow, przywłasczaiąc ie sobie. ActScabVetI, 325.
~ [...] azeby las rosł, aby potem mogli w swych lasach rąbac tak na budynek, iako na opały. ActScabVetI, 408.
~ Przytym dał Wolnosc palenia Wegla w Lassach Panskich nie robaiąc ze pnia tylko z łomisk co Vpada y gniie [...]. KomonDziej150.
– [...] Brana zabili y gotowac Vmyslili, Maciey Wakuła Barana w Kolebie sprawiał, a Michał Szmołka pod Kotłem na Ogien dmuchał, a Paweł Kupczak drwa rąbał, y Siekiere oględuiąc, rzekł te Słowa iest ostra, Vciął by nią do razu Szyie [...]. KomonDziej205.
~ Iáki ogłos dzieie się gdy w kotły biią, dzwonią we dzwony, rąbią etc. BystrzInfCosm E3.
~ Wiecie, że iako nie masz wrot do lasa, kto chce wiedzie, rąbie, tak nie w Fortecach, ktorych nie mamy, ále w piersiach Waszych nadzieia Nasza; wiecie, że iako każdy guzik má swoię petelkę, co go zadziergnie, tak każda strona tey Rzpltey ma takich sąsiadow, ktorzy ná podział, nierozdzielney do tąd szaty miłey Matki Naszey czuwaią. DanOstSwadaI, 208.
– Wieloryb bol czuiąc, to do dná, to do gory z impetem wielkim y szumem tłucze się, interim krew go uchodzi, zdychá, ná wierzch wypływa. Ták umorzonego Flisi ná brzeg wyciągaią, rąbią toporami, sadło w kotły kładą, topią, tłustości albo tronu wiele wysmáżaiąc. ChmielAteny II269.
– Rąbam Rąbię co. hauen. hacher, couper, sendre, abatre à coup de hache, de sabre; taillader. rąbać wołu. einen Ochsen zuhauen. découper un boeuf en piéces; faire le boeuf. § rąbać iesiotra. rąbać drzewa. Bäume fällen. abattre les arbres. rąbać drwa. Holtz hauen. hacher, couper le bois. rąbaią się. sie hauen sich. ils estramaçonnent; ils se batent à coups d'estramaçon, à coups de sabre. T III1819.
(wariant II): – W cudzym domu drwá rąbią/ á do nas wiory lecą. RysProvXVI, 7.
(wariant III): – Iednak naszych Siłasię niedoliczyli wieczor kturzy Sobie rano pospołu dobrydzien dawali Cosię Musiało stac Respektem dawney przypowiesci gdzie drwa rąbaią tam wiory lataią [...]. PoczOdlPam24.
(wariant IV): – Gdzie drwa rąbią tam trzaski padają. PasPam62.
2.
»ranić, zadawać rany bronią sieczną; zabijać taką bronią, mordować«
Rekcja:
kogo co
– Tu ná tym mieyscu drugi/ ktory z czárnego Máku w Azyey mnieyszey Turcy rozmáicie czynią/ do boiu dla wesołey mysli/ y do inych spraw/ zwłasczá Iáńczárowie dla śmiáłości. Zá ktorego vżywánim/ do tákiego zámieszánia mozgu przychodzą/ że żadnego niebespieczenstwá nic nieważy/ siecze/ biie/ rąbie/ co ieno przed sobą baczy: A to bez wszelákiego baczenia. SyrZiel1362.
– [...] z tego domu/ iák z zamku nieiákiego sieką y rąbaią ná pował Tureckie łby [...]. WojszOr261.
– Nawet strychy zgrzybiałe, baby niewidome I szpitalne kaliki niedołężne, chrome, Ludzie chore, do śmierci, nie życia podobne, W ichże łożach rąbali, na bigosy drobne. ZimBSiel165-166.
– [...] Ieden wzaiem drugiemu dodawszy potuchy Siecze, rąbie bez bronnych, kole kędy moze [...]. PotWoj109.
– [...] Skoro wytnie męszczyzny, y połozy sniatem Na białą płec y Starcow obciązonych latem Wywrze slepą wscieklinę: iako nieme głąbie Rowno Dziady z babami wkrzywe karki rąbie [...]. PotWoj109.
~ [...] Turczyn tylko dzwoni Po zbroiach hartowanych y trzeba mu mieysca Pierwey szukac zeby mogł ukrwawic zeleysca A nasz gdzie tnie tam rana, gdzie pchnie dziura w ciele W Łep, wPiers, wbrzuch; gdzie sie nada rąbią kolą smiele [...]. PotWoj116.
– [...] Nie przeto y Lisowie, skrzydła opuszczali Ale choc szablą tylko, wstręt Poganom dali maiąc nad nich Pancerze, gołe rąbią brzuchy Albo tłuką cięszkiemi po kosciach obuchy Pacholcy z bandoletow: tu y owdzie parzą [...]. PotWoj158.
~ [...] Ognia dadzą po trzy Kroc y tak ich zaslepią Ze uciekac poczęli, y w oney ich kaszy Kłoli: bo przytępili rąbaiąc Pałaszy. PotWoj92.
– Rąbano w kozdym Porwaniu iako drwa w lessie Niemcow Nieborakow. PasPam259.
– Z tej okazji najwięcej zginęło ludzi, że skoro na błota uszli, wywoływali ich, dając im [...] parol a potem, zwiódłszy za górę, nie ścinali, ale rąbali na sztuki. SobJListy137.
– Oto was proszę; niebądźcie pospieszni Bić tych; ktorych Mars po zatyłku chlusnie Zbieg, niechay żyie; kto się oprze, tego Tnicie, rąbaycie, bez względu zadnego. LucChrośPhar217.
~ I uciekaiąc swych zmięszaią znowu Więc juz nie bitwa; lecz się zaboy wszczyna Tu z karkow jucha wali się jak zrowu Ztamtąd zaś tylko; miecz rąba y scina Ten szyk niezdoła tyle zniesc obłowu Ile ztamtego pod szable się zgina O bodayby się tą krwią dosyć stało Co ią Poganstwo w tym placu rozlało. LucChrośPhar225.
– [...] dwu łácinnikow chcąc doznáć ktorego miecz ostrzeyszy rąbáli go po zádzie, po tákich boleściach ná koniec umárł włożywszy dla bolu rękę w gębę, a niektorzy krew z iego płynącą ssáli. TylkStrom79.
~ On nikogo á iego wszyscy się muszą bać? Coż nie ma bość kopiią? ábo mieczem rąbáć?. PotPocz127.
– [...] Piszarza [...] Vderzili Nad to Matheusza Rugulusza Woyta y Sebastiana Medone Burmistrza i inszych Sąmsiadow na Zabicie bili y rubali przez co sie wielki Tumult y Gwałt w Miescie sie stał nie będąc iescze takiego Nigdy. KomonDziej127v.
– Prosimy o sprawiedliwość s. s tego złoczynce Piotrá stoiącego przed sądem, ktory nachodził domy vbogich ludzi w Koronie polskiey takze y węgierskiey, na lesiech zastępował, rozbiiał, ich hudoby odbierał, na czym zadosyc niemiał, ale y piekł, palił, strzelał y rąbał vbogich ludzi. AktaMusz19.
– Wraz żołnierze mszcząc się swych zábranych grabieży, Rąbią, kolą nieśpiących y tego co leży. DrużZbiór71.
– Rąbam Rąbię co. hauen. hacher, couper, sendre, abatre à coup de hache, de sabre; taillader. rąbać wołu. einen Ochsen zuhauen. découper un boeuf en piéces; faire le boeuf. § rąbać iesiotra. rąbać drzewa. Bäume fällen. abattre les arbres. rąbać drwa. Holtz hauen. hacher, couper le bois. rąbaią się. sie hauen sich. ils estramaçonnent; ils se batent à coups d'estramaçon, à coups de sabre. T III1819.
Przenośnie
[...] Aleskoro Chodkiewicz między ich bonczuki Postrzeże swey Chorągwie iak by mu nasztuki Serce rąbał: wraz go zal: y wstyd, y gniew wezmie [...].PotWoj121
Dlategoż też ludzie Swięci częstokroć o to Bogá prosili/ áby je tu w Szkole krzyża miewał/ y utrapieniem rozlicznym náwiedzał mowiąc z Augustynem S. Domine hic me seca, ure, ut in aeternum parcas: Pánie/ tu rąb/ pal/ ábyś ná wieki przepuścił!GdacPan83
Znaczenia niepewne
1 a. 2:
~RąbamRąbię co. hauen. hacher, couper, sendre, abatre à coup de hache, de sabre; taillader. rąbać wołu. einen Ochsen zuhauen. découper un boeuf en piéces; faire le boeuf. § rąbać iesiotra. rąbać drzewa. Bäume fällen. abattre les arbres. rąbać drwa. Holtz hauen. hacher, couper le bois. rąbaią się. sie hauen sich. ils estramaçonnent; ils se batent à coups d'estramaçon, à coups de sabre. T III1819.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– W cudzym domu drwá rąbią/ á do nas wiory lecą.RysProv82.
– Iednak naszych Siła się niedoliczyli wieczor kturzy Sobie rano pospołu dobrydzien dawali Co się Musiało stac Respektem dawney przypowiesci gdzie drwa rąbaią tam wiory lataią. PoczOdlPam24.
– gdzie drwa rąbią tam trzaski lecą. wo Holtz gehauen wird, fallen Spähne. il n'y a forêt où il ne tombe des feuilles par terre; dans un tel jardin il n'y a pas d'autres fleurs à cueillir. T III2347.
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
– Strwożony [robotnik] tedy/ y iáko powiedał/ w tákim stráchu nigdy nie bywáł y przeżegnawszy sie/ á rąbánia drew zániechawszy/ one koty záiuszone/ to do twarzy/ to do nog sie iego miotáiące/ drwy rąbánemi po głowie po nogách/ y po grzbiecie pobiwszy strudnością od siebie odegnał. SpInZąbMłot103.
– Drew rąbanych pospolitych [...] trocha za łoszkiem. InwByczBęt84.
– Kto się nie przelęknie/ gdy ták wielkie drzewo rąbáne będzie? BirkNiedz2.
– Rąbány lás [...] Caesus securi. vide Rębny. Kn905.
– Vrobiony [oszczep] ż [!] drzewá rąbánego ná gorze Pelio: tego więc vżywał[.] Achilles. OvOtwWPrzem506.
– Te co do máteryey drzewá przestrogę dawam, áby rąbáne było po pełni Listopádá. NaukaBud8.
– Roku potym 1430. od Hussitow rąbany, połupany [obraz częstochowski], Nie ráz uznány, że iest Sarcophagum Svecorum, to iest, Grobem Szwedzkim. ChmielAteny II418-941 [419].
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
– Iákom żyw nigdy żadney białeygłowy nie bił/ áżem dniá tego y godziny ktorąście wspomnieli drwá rąbał/ świádectwo stawię gdyż mię y czeladź vrzędowa rąbiącego drwá zástáłá. SpInZąbMłot104.
