Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BAWEŁNA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bawełna
D.   bawełny ||   bawełnej
B.   bawełnę
N.   bawełną
Ms.   bawełnie
liczba mnoga
B.   bawełny
Znaczenia
1.  bot.  »roślina z rodziny ślazowatych (krzew lub drzewo) o nasionach pokrytych włoskowatym puchem; Gossypium«
  • [Wziąć] Slazu liścia/ Báwełny z iąderkámi iey/ po gárści. SyrZiel 971.
  • Wziąć [...] ziarnek z drzewká Báwełny łot. SyrZiel 978.
  • Bawelna Bambasia Gossypium. SłowPolŁac 2.
  • Bawełna. Baun-Wolle. coton. T III 27.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bot. bawełna poziemna:
    • Ukwáp ziéle/ báwéłná pozięmna. [...] Herba impia, incana. [...] Kocánki et Ukwáp. Kn 1183.
    • Bawełna. [...] bawełna poziemna ziele. Vid. Ukwap. T III 27-28.
2. »włókno zebrane z nasion tej rośliny, używane do wyrobu przędzy i różnych przedmiotów, mające także zastosowanie lecznicze«
  • Gdy się sam otworzy [owoc bawełny]/ Báwełnę bieluchną z siebie wydáie. SyrZiel 732.
  • BAwełny więcey do szat y vbiorow/ tákże do płocien czynienia z niey vżywamy/ niżli do lekárstw. SyrZiel 733.
  • Wyzdzymac sok przes chustę. a w chore ucho go kropic na noc y zatkawszy Bawelną spac s tym y na kazdą noc odnawiac. GrodzMisc 90a.
  • Laniger Drzewo na ktorym bawelna rosczie. SłowPolŁac 79.
  • Ná Zágwozdzenie. OLeykiem z żywice vpalonym, álbo ź terpentyny, álbo dzwonkowym oleykiem nápuść gorącą ránkę, obmoczywszy trochę báwełney włożyc w-nię. HaurEk 64.
  • Ieżeli zaś chcą [rzemieślnicy w Rzymie] áby było Mat albo nie polerowno, to za trzecim razem iuż nie krwawnikiem ale bawełną płaty [złota] przytykaią [do pozłacanej rzeczy]. SekrWyj 93.
  • Na głuchotę wetrzyi Pizmo w báwełnę y włoż w ucho, niech tám záwsze będzie. PromMed 100.
  • Ukręć sznurek z bawełny. BystrzInfArch P3.
  • Przeciw temu [krwawieniu] służy także Koperwas biały zOctem gotowany y w bawełnie przykładany na dziąsła. BeimJelMed 251.
  • Scutum rozumie się Materáczyk to iest Worek płaski nápełniony rożnemi ingrediencyámi báwełną po przekłádánemi y po przeszywánemi. VadeMed 331.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bawełna czysta:
    • Ieśli wásze złości [...] będą iák robak czerwone, Iáko báwełná czysta będą wybielone. DamKuligKról 248.
  • bawełna nieczysta:
    • Baumvolle unrein/ Báwełná niecżysta. ErnHand 93.
  • turska bawełna:
    • Zostawiłem kołdrę Płocienkową turską bawełną napchaną. ArchRadziw 1638 42, 62.
  • jako bawełna miękki:
    • Pręt ná łokieć wzwysz obli/ prosty/ rumiány/ á zleká kosmáty/ máło nie od śrzodku do wierzchu włosokłosowaty. kwiatki iako báwełná miękie/ iásnorusáwe. SyrZiel 1129.
Związki frazeologiczne

  • uwijać bawełną coś || w bawełnę uwijać (coś);
  • w bawełnę obwijać;
  • chować w bawełny coś:
    • »mówić (o czymś) nie wprost, posługiwać się aluzjami; mówić (o czymś) nie wprost, posługiwać się aluzjami; mówić (o czymś) nie wprost, posługiwać się aluzjami«
    • Załosną nader sprawę: rzecz sromoty pełną Wspomni Muza: trudno słow uwiiac bawełną. PotWoj 108.
    • Nie rzecz albowiem tego, co i w słomie pięknie leżeć powinno, w bawełnę uwijać. LubSArtPol 199.
    • Na cóż prawdę w bawełnę uwijać? PotMorKuk III 336.
    • Rozgniewany Krol rzecze: nie trzeba w Bawełnę Uwiiać, taki excess karanie zupełne Mieć powinien ná życiu. DrużZbiór .
    • Zwykłać to grzechu przywara y wada Zrobiwszy co zle, w bawełnę obwiia. ChrośJóz1745 B6v.
    • Życzę nie chowáć w bawełny Defektow, kto chce mieć odpust zupełny. DrużZbiór 409.
  • w bawełnę coś uwinąć;
  • bawełną coś obwinąć;
  • w bawełnę uwiniony:
    • »powiedzieć (o czymś) nie wprost, posłużyć się aluzją; powiedzieć (o czymś) nie wprost, posłużyć się aluzją; o czymś powiedzianym nie wprost, aluzyjnie«
    • Bawełna. Baun-Wolle. coton. W bawełnę co uwinąć. T III 27.
    • Bawełna. Baun-Wolle. coton. [...] bawełną co obwinąć. T III 27.
    • Prawdá w báwełnę uwiniona; przymowi, ále nie kożdy wie na kogo. MłodzKaz IV, 546.
  • Kogoś w bawełnę zawijać;
  • Kogoś bawełną powijać:
    • »chronić kogoś przed niebezpieczeństwami, trudnościami, wysiłkiem, dążyć do zapewnienia komuś łatwego życia; chronić kogoś przed niebezpieczeństwami, trudnościami, wysiłkiem, dążyć do zapewnienia komuś łatwego życia«
    • Człowieká iuż ták długo záchowáć nie możesz/ byś go też y w báwełnę záwiiał. StarKaz II, 391.
    • Wychowanki Mársowe siercią y pancerzem Nie bawełną nie miekkim powijały pierzem [mamki]. KellGram 247.
  • uwijać się bawełną:
    • »chronić siebie przed niebezpieczeństwami, trudnościami, wysiłkiem, dążyć do zapewnienia sobie łatwego życia«
    • Niech się uwiia ktoś báwełną/ Niech hándlem báwi/ lubo pełną Niech go trzymáią miękkie bety/ Lub skoczne tańce/ lub bánkiety. KochProżnLir 49.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • W káwftan słomá/ á iedwab z báwełną w chomąto/ Figi krukom/ pieprz wieprzom/ ludziom párzą młoto. JurkScil D3/28.
  • W káftan Báwełnę/ á w chomąto słomę. RysProv XVI, 6.
Przenośnie
  • Tym się bawełną ściele wszędzie droga A owi żadney niemaią estymy.ChrośJóz1745 A2v
  • [Bóg] Karząc y trudności przepuszczaiąc/ a większą cięgę dać mogąc/ ták wiele zasłużonego kárániá uymuie/ wybácza [...] sam (iż ták rzeknę) korbacz w bawełnę obwiia.BujnDroga 375
3. »nici bawełniane, przędza bawełniana«
  • Z miękkiey báwełny zawoy wity wkoło zdobił mu [królowi] skronie y wesołe czoło. TasKochGoff 422.
  • Áni my báwełny Pieszczoney záżywamy, ále ostre z wełny włosiennice nosimy, tákże vrobiony Zgrubego habit sukná. DamKuligKról 129.
  • Zelmanowi Zapotrzeby do Sukien dla Bielskiego, y Wolskiego Basisty bawełny Jedwabiu ettc Odesłałem gotowemi Tynfow 37 Złotych y groszy 4. SapADiar 72.
Użycia metajęzykowe
  • - Báwełná/ Linum xylinum, linum gossipinum, linum e gossipio seu xylo frutice [...] Lana lignea [...] vide Iédwab. Kn 17
  • - Báwełná die Baumwolle. WojnaLust 23
  • - Bawełna, Baumwolle. BierSłowa 3
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: DL
Data ostatniej modyfikacji: 21.01.2025