ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują cech

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		czech \|\| cech
D.		czechu \|\| cechu
C.		czechowi \|\| cechowi
		czechu
B.	uż. nżyw.	czech
N.		cechem
Ms.		czechu \|\| cechu

liczba mnoga

M.	uż. osob.	czechowie
	uż. nosob.	cechy \|\| czechy
D.		cechów \|\| czechów
C.		cechom
B.	uż. osob.	czechów
N.		cechami
Ms.		cechach

Etymologia

niem. Zeche

Znaczenia

1. »organizacja, stowarzyszenie rzemieślników miejskich jednej lub podobnych specjalności«

– Przyymuię do céchu/ do rády/ etc. Allego [...] in decurias [...] Cooptare Senatorem, in Collegium, in ordinem [...] Adscribo aliquem ad numerum, in numerum [...] Adscisco [...]. Kn 894.
– Drugie oszukania y Szalbierstwa, co korzenia wszeliakie bez ustaw sami wczechu [z]szedszysie iako zywnie chcą drogosc ustanowią y przedaią. TrepNekLib 9v.
– Kilkaliat musi robic y wedrowac po siełu miastach, potym sztuke robic wyborna tosz dopiero do Cechu przymągo. TrepNekLib 12.
– Zunfft cech tribus. KusWeg O2.
– Iezli iednak inaczey bydz niemoze paratus iezdem demissis auriculis zastampic go kazawszy starszym Kusnirzom albo raczey całemu cechowi w Warszawie oszacowac go, co się stoi. OpalKListy 399.
– Czwarty Towarzysz wędrowny dał się wpisac [...] do cechu naszego Towarzyskiego. RegTow 105.
– Przy drzwiách wschodnich iest Ołtarz śś. Kryspiná y Kryspiniáná Uczennikow/ Mistrzow Cechu rzemięsłá szewskiego/ dziwnie bárzo piękney struktury. PruszczKlejn 17.
– Z jatek chlebowych cech piekarski według osiadłości teraźniejszej daje fl. 3 gr. 4. OpisKról 186.
– Káżdemu przytym zołdatowi, ktory rzemiesło iákie vmie, przez te dwanaście Niedziel bez przeszkody wszelkich Cechow rzemiosłá swego záżyć będzie wolno, ku swemu pożytkowi. FredKon 75.
– Cech szewski daje zł 552, cech sukienników daje zł 110, cech krawiecki daje zł 90, cech kuśnierski [s] daje zł 60. InwKal I 758.
– Na vpisanie [syna] Do cechu dałem złotych [...] 4. KunReg 66v.
– A twe Vchwały y Czech Approbowali Ich Mosc PP Krzystof Czarneczki, y Walenty Raczkowski starostowie. KomonDziej 107v.
– Znac to non obscur ze ten y inne Czechy dla Vtaienia Wiekszey powinnosci niz sie w Inwentarzu pokazuie Praw dawnych nie Vkazały. KomonDziej 113.
– Tedy tez y My wszytkie te Decreta Commissarskie strony Czechow y Rzemiesnikow y Przywileiow ich Vczynione in toto approbuiemy. KomonDziej 113.
– Nakazali aby Kazdy Czech mistrz ze dwiema Młodszemi z Czechu Przysiegą tego poparli iako zadnego Przywileiu y powinnosci swey nie Vtaili. KomonDziej 113.
– Roku tegoz 1627 Dnia 14 February Vcciwy Czech Slosarski Zywiecki odłączywszy sie od Kowalskiego Nastał. KomonDziej 118v.
– Pąn Na Zywczu Dał Vcciwemu Czechowi Kowalskiemu Zywieckiemu Przywiley. KomonDziej 150.
– Krol [...] dał Przywiley Vcciwemu Czechu Tkalskiemu Zywieczkiemu Nowo Fundowanemu w Warszawie podpiszany. KomonDziej 169v.
– Cech. 1) Zunft. [...] 1) corps de métier. [...] . T III 99.

2. przen. »zespół ludzi o podobnych cechach, obyczajach, poglądach; towarzystwo, stan«

– Ucieszna dziewko! Jużeś nam z cechu ubyła, Jużeś panieński wieniec z głowy położyła. SzymSiel 172.
– Gdy nas do wászey Konfederácyey kácerskiey záciągacie/ chcecie nas wpráwić do cechu onych olbrzymow/ ktorzy potopu przyczyną byli. BirkEgz 9.
– Atu p. plebeus zaraz wiechawszy pod chorągiew chcialbysie wcechu tem Towarzeszęm Sliachcicowi zwac. TrepNekLib 12.
– Z tey też to złości/ iáko iednegoż cechu ludzie/ dniá dzisieyszego [...] obwiniwszy go potwarzą swoią/ ná śmierć go osądzili. StarKaz II. 555.
– Przypadł z słojkami Febus swą osobą I z władzą silną nad każdą chorobą; Dyjana, pannie dziewica, przybyła I swego cechu od szkody broniła. MorszAUtwKuk 264.
– Herby Szláchty Koronney, y [...] Wielkiego Xięstwá, Litewskiego, gniazdá Cnot, háráktery, męstwá: Chciałbym pisáć, lecz siłá, pieniądzmi do Cechu W kupionych, lezie w pioro. PotPocz 15.
– Prędzey do piekła Wskoczyć się odwáżę, Niż z szatánámi przystanę do cechu. DrużZbiór 424.

Związki frazeologiczne

święty cech:

– Ciało w łaźni wymyją za godzinę ługi, Ale duszę, kto chce wniść do świętego cechu, Dłużej, niż siedm lat trzymać należy na blechu. PotFraszBrück I 461.

żydowski cech:

– Drudzy bez regestrow do Zydowskiego cechu wstąpili; drą, łupią bez miłosierdzia. BirkNiedz 224.

z kimś trzymać cech (sz. zm.):

– SA też iácyś duchowie dziwni/ ktorzy z ziemi Pospolicie bywáią/ więc między kruszcámi/ Ci z gorniki przy kruszcách iákby cech trzymáią. RoźOff H3v.
– [Bachus] Przeto z námi trzyma Cech á záwżdy nam w znoiu/ Vpalonym podawa chłodnego napoiu. RoźOff M.

marsowem bawić się cechem:

– Sam to przyznał Chodkiewicz Ktory iak się Marsowem począł bawic Cechem Nigdy tak wielkich, nigdy z tak ogromnem Echem sztuk ognistych, nie widział. PotWoj 73.

3. »członkowie cechów, towarzysze cechowi«

– Cechy zmiasta wychodziły z Chorągwiami. MasDiar 136v-137.
– A Cechom dáli zá to insze pospolite, ktore były około Gymnasium, ábo rynku, ábo portu morskiego: tákże też targowe mieyscá. PetrSEk 31.
– Cechy supplikowáli/ áby Rzemieślnikom Cudzoziemskim zákazano Rzemiesłá tu y po wszytkiey Angliey robić. MerkPol 26.
– Ognie rozne były y na wodach gorzały y Litery exprymowały ieno ze Wiatr troche przeszkadzał z Dział ustawicznie bito y Cechy dawały ognia. SobTDzien 3v.
– Postanowili [...[ aby [...] wezwawszy do siebie Miesczan Czechow y kazdego pospolitego Człowieka surowo przykazał iako by wedle taxy tey y Ceny rzeczy wszytkie przedawane były. KomonDziej 114.
– Tych Ktorych Starszyzna ich y Czechowie wszysczy przez Vota za Kandydatow podadzą, to iest na Radziecztwo szesci z Ktorych Czterech Na Woytowstwo Dwu z Ktorych iednego maią Panowie [...] approbować. KomonDziej 230-230v.
– Cechy Wszytkie byli dawali Ognia. SapADiar 128.

4. »siedziba cechu«

– Cech/ miéysce/ ábo schadzká/ [...] Conuentus opificū: vel domus conuentui opificum habendo destinata. Kn 59.
– Curia Rathusz, Cech. SłowPolŁac 42.
– Cech [...] 2. das Zechhauss. WojnaLust 60.
– Kilofy y Łopaty z Marami w Czechach chowano. KomonDziej 16v.
– Cech. [...] 2) Herberge der Handwercker. [...] 2) auberge de métier. T III 99.

5. »zajęcie, zawód«

– Inszych sie rzeczy imie iako piwowarstwa Rybołostwa y inszych cechow tym podobnych. OpalKSat 95.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

Najwcześniejsze poświadczenie:

1621-1643

Znaczenia

»według kolejności reprezentacji poszczególnych cechów«

– Céchámi. Tributim [...] per tribus. Kn 59.
– Tákże pod czás látá, ćwiczenie co Miesiąc, raz będzie skłádał z strzelbą, w bęben kazawszy vderzyć, áby do tarcze strzeláli Cechámi. FredKon 57.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

CECH

CECHAMI