Pobieranie
PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BOGACTWO

rzecz.
n
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Warianty fonetyczne: BOGACTWO, *BOGASTWO, *BOGACZTWO
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn (bogactwa), T, L, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:

Formy gramatyczne
lp M.   bogactwo
D.   bogacztwa ||   bogactwa
C.   bogactwu
B.   bogactwo
N.   bogastwem ||   bogactwem
lm M.   bogacztwa ||   bogactwa
D.   bogastw ||   bogactw
B.   bogactwa
N.   bogactwy ||   bogastwy
  bogactwami
Ms.   bogactwach
  bogactwiech
W.   bogactwa
Znaczenia
1. »zasób dóbr mających dużą wartość, majętność, skarb, dostatek, dobrobyt, zamożność; posiadanie tych dóbr«
  • – Nie przystoynie doszedł bogacztwa. Vide. Bogacztwa nieprzystoynie dostał. ManTobPhr 87.
  • – Bogáctwá są kruszce, oley, ziarno y insze nátury czyny. PetrSEk 46.
  • – Dzisieś piękny iáko kwiát/ obetkány bogáctwy/ zuchwáły dla młodości: iutro będziesz nędznikiem/ zwiędnieiesz od czásu. BirkNiedz 33.
  • – On Zołnierz Stáropolski [...] bogáctwy gárdził/ o roskoszy niedbał/ gwałt sobie práwie czyniąc. StarPopr 130.
  • – Nie wiem/ powiáda [Sokrates]/ iáko iest sczęśliwy [król perski]/ przypisuiąc żywot cnotliwy/ nie bogáctwu áni pieniądzom/ ále tylko sámey cnocie. StarPopr 16-17.
  • – O bogactwa zbierane gdzie iest wasza moznosc. KodKon 95.
  • – Lepsze jest dobre imię/ niż bogáctwá wielkie: á przyjaźń lepsza/ niż śrebro y złoto. BG Prz 22, 1.
  • – Łákomi wszytkę nádzieię swoię z strony záchowánia zdrowia y pożywienia pokładáią w bogáctwiech swoich. BirkEgz 4.
  • – Bogáctwá/ Res [...] Opes, diuitiae, copiae, fortunae [...] Opulentia [...] Opulentitas [...] Census [...] Protinus ad censum, de moribus vltima fiet quaestio. Partus per vulnera census [...] Dat census honores [...] Bonae res [...] v. Vbostwo. Locupletatio [...] 2. Zbogácęnie. Kn 40.
  • – Pánuię/ władam czym roskazuię. [...] Teneo aliquem in mea ditione & potestate. [...] Diuitiae meae sunt, tu diuitiariū es, Senec. Ia mam w-mocy bogáctwá: Ia bogáctwy rządzę/ tobą bogáctwá/ (durum esset: moie są bogáctwá/ tyś bogactw) [...] v. Płużę. Kn 667.
  • – Chleba, bogastw, pieniędzy daremno nie dają [ludzie]. GenNisBad 244.
  • – Mámmoná z zydowskiego ięzyká/ [...] znáczą się bogáctwá/ to iest dostátek wsi/ zamkow/ miast/ Prowincyey/ srebrá/ złotá/ kleynotow/ y pieniędzy gotowych/ ábo dobytkow rozmáitych. StarKaz II, 355.
  • – W roku 1358, był tego wieku slachcic w polsce a rodem Za cnością y bogastwem Znacny z domu [...] Maciey Borkowic imieniem. HerbOr 110.
  • – Ta to naykrotsza droga abys był bogatym Chciwosc swą pomiarkowac a gardzic bogactwy. OpalKSat 102.
  • – Pani Burbina [...] zawsze nas Upewniała ze swoią zamoznoscią y Bogactwem swoim kozdemu zabiec y sąd kozdy przez czary omamic obiecała. DekrŻmud 42.
  • – Sławę; bogactwo, roskosz, swieckie delicye Lekki wiatr po znikomem Powietrzu rozwije. PotWoj 172.
  • – Bogacz i owszem bogactw poymániec, niewolnik dostátkow, samemi intratami zkaydánowány. MłodzKaz II, 33.
  • – De Adverbiis. [...] Quaedam etiam cum Genitivo junguntur, ut: Dosyć bogactwá/ Reichtumbs genugsam. Blisko domu/ nahe bey dem Hause. Máło pieniędzy/ wenig Geldesr. KellGram 204-205.
  • – [...] nie uważny Szlachcic w biwszy sobie, w głowę, że iest rowny Pánu w szláchectwie, gniewá się o to że go Vrzędem, fortuną, bogactwem, kolligacyami, zrownać nie może. JabłSkrup 24.
  • – Na wielkie honorami y bogastwy dawnemi ozdobione familie, iako na nas szlachtę zarowno okiem łąskawym patrzy [król]. KonSRoz 20.
  • – Bogactwa, zbytki y pompa swiatowa, nie znaczą Uczniow Chrystusowych. LeszczStGłos 19.
  • – Szczęśliwy wiek prowádził Dawid w swey starości, Miał czerstwość, miał bogactwa, miał dość maiętności. DrużZbiór 126.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • doczesne bogactwa:
    • – Hásło iest Pańskie/ kiedy chęć do zbáwiennego postępku [...] wiedzie [nas] spokoyna/ wdzięczna wesoła z pewną iákąś tych znikomości doczesnych Bogáctw/ uciech [...] pogardą y zániedbániem. BujnDroga 259-260.
  • krezusowe bogactwa:
    • – Bogáctwa Krezusowe/ pompy Neronowe/ siły Herkulesowe/ aboć wiátrem nádziane były/ ták puknęły/ y w wiátr poszły/ iákoby nigdy nie były ná świecie. BirkNiedz 202.
  • bogactwa samorodne:
    • – Krolestwo Neápolitańskie [...] iest bogáte w frukty/ y w bogáctwá sámorodne. BotŁęczRel III 46.
Związki frazeologiczne

  • w bogactwach opływać:
    • »być bardzo bogatym, mieć bogactw pod dostatkiem«
    • – Iákie głupstwo/ áby świetcy synowie twoi w bogáctwách y w máiętnościách ná krotki czás opływáli/ zániedbáć ná wieczne czásy dusze swoiey. BirkEgz 24.
    • – Drudzy w bogáctwach opływaiący rożnemi Państwy y Monarchiami władnąc, karmią się nadzieią długiego pożycia. DanOstSwada VI, 6.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Głupi na bogactwach wiek swój zasadzają, Te być ozdobą i te sławą być mniemają. VerdBłażSet 47.
  • – Bogáctwá rod i godności/ Są piękne pokrywki złości. KnAd 31.
  • – Bogáctwá wiéle mogą. KnAd 31.
  • – Bogáctwá tę własność máią. Mądrego głupiem dziáłáią. KnAd 31.
  • – Bogáctwá teraz przodkuią/ Cnoty iem vstępuią. KnAd 31.
  • – Bogactw przybywa/ cnoty vbywa. KnAd 30.
  • – Bogáctwá z mądrością vciészne. KnAd 32.
  • – Pięniędzmi bogactwy mądry władnié/ głupi iem służy. KnAd 837.
  • – Lepszá cnotá niż bogáctwo/ Tugend ist besser denn Reichthumb. KellGram 190.
  • – Wielkie Bogáctwo/ wierna miłość/ cięszka chorobá/ y zránione sumnienie/ nie mogą być zátáione. RysProv XVII, 7.
  • – Przyiacioł wiéle/ bogactw wiéle. KnAd 968.
  • – Szczodremu bogactw nié żal. KnAd 240.
  • – Bogáctwá często powod do złego. KnAd 30.
Przenośnie
  • [Dawid do Boga:] O jákoź [!] wielkie są spráwy twoje Panie! te wszystkie mądrześ uczynił: á nápełnioná jest ziemiá bogáctwem twojim.BG Tt Ps 104, 24
2.  przen.  »wartości duchowe, moralne, transcendentalne; cnoty«
  • – Szczęśliwe małżeństwo w ktorym kwitnie pokoy/ miłość/ zgodá/ posłuszeńst: te są prawdziwe bogáctwá małżonkow. BirkNiedz 94.
  • – Wielka byłá dobroć Boża/ iż iestesmy z niczego stworzeni/ ná podobieństwo/ ná wyobráżenie Boże [...]. Z skárbnice oney bogactw wiecznych/ iedná tylo iskierká ná ten czás wypadłá/ ledwie się błysnęłá/ stánął swiát/ niebiosá/ ziemiá/ morze/ źwierzętá. BirkOboz 20.
  • – O prawdziwe Bogactwa ktore z niey [mądrości] płyniecie Was sie trzymąmy. OpalKSat 103.
  • – Plautus Pogánin nápisał: Pięknieysza to jest rzecz stáć się Szláchcicem cnotą/ á niżeli się nim urodzić. Aristoteles y ten ták powiáda: Szláchectwo jest cnotá/ y bogáctwá stárożytne. GdacPan 119.
  • – Rozumiałbym/ że raczey te nikczemne śmieci [ziemskie rozkosze, uciechy, dostatki]/ niż ráyskie bogáctwa wolemy. BujnDroga 410-411.
Związki frazeologiczne

  • bogactwy opływać:
    • »być bogatym w wartości, treści duchowe, transcendentalne«
    • – Słowo Boże Chrystus IESVS, wieczne/ przedwieczne iest/ wiekuistemi bogáctwy opływa. BirkNiedz 38.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Bogáctwá wiélkie ná máłé przestáwáć. KnAd 1185.
  • – Sławá dobra/ rzécz niéoszácowána/ niéskázitélna/ stoi zá bogáctwá. KnAd 1048.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: BR-K
Data ostatniej modyfikacji: 09.05.2019