1.
»zasób dóbr mających dużą wartość, majętność, skarb, dostatek, dobrobyt, zamożność; posiadanie tych dóbr«
– Nie przystoynie doszedł bogacztwa. Vide. Bogacztwa nieprzystoynie dostał. ManTobPhr87.
– Bogáctwá są kruszce, oley, ziarno y insze nátury czyny. PetrSEk46.
– Bogáctwá/ Res [...] Opes, diuitiae, copiae, fortunae [...] Opulentia [...] Opulentitas [...] Census [...] Protinus ad censum, de moribus vltima fiet quaestio. Partus per vulnera census [...] Dat census honores [...] Bonae res [...] v. Vbostwo. Locupletatio [...] 2. Zbogácęnie. Kn40.
– Pánuię/ władam czym roskazuię. [...] Teneo aliquem in mea ditione & potestate. [...] Diuitiae meae sunt, tu diuitiariū es, Senec. Ia mam w-mocy bogáctwá: Ia bogáctwy rządzę/ tobą bogáctwá/ (durum esset: moie są bogáctwá/ tyś bogactw) [...] v. Płużę. Kn667.
– Nie wiem/ powiáda [Sokrates]/ iáko iest sczęśliwy [król perski]/ przypisuiąc żywot cnotliwy/ nie bogáctwu áni pieniądzom/ ále tylko sámey cnocie. StarPopr16-17.
– On Zołnierz Stáropolski [...] bogáctwy gárdził/ o roskoszy niedbał/ gwałt sobie práwie czyniąc. StarPopr130.
– O bogactwa zbierane gdzie iest wasza moznosc. KodKon95.
– Lepsze jest dobre imię/ niż bogáctwá wielkie: á przyjaźń lepsza/ niż śrebro y złoto. BGPrz22, 1.
– Łákomi wszytkę nádzieię swoię z strony záchowánia zdrowia y pożywienia pokładáią w bogáctwiech swoich. BirkEgz4.
– Chleba, bogastw, pieniędzy daremno nie dają [ludzie]. GenNisBad244.
– Mámmoná z zydowskiego ięzyká/ [...] znáczą się bogáctwá/ to iest dostátek wsi/ zamkow/ miast/ Prowincyey/ srebrá/ złotá/ kleynotow/ y pieniędzy gotowych/ ábo dobytkow rozmáitych. StarKazII, 355.
– W roku 1358, był tego wieku slachcic w polsce a rodem Za cnością y bogastwem Znacny z domu [...] Maciey Borkowic imieniem. HerbOr110.
– Ta to naykrotsza droga abys był bogatym Chciwosc swą pomiarkowac a gardzic bogactwy. OpalKSat102.
– Pani Burbina [...] zawsze nas Upewniała ze swoią zamoznoscią y Bogactwem swoim kozdemu zabiec y sąd kozdy przez czary omamic obiecała. DekrŻmud42.
– De Adverbiis. [...] Quaedam etiam cum Genitivo junguntur, ut: Dosyć bogactwá/ Reichtumbs genugsam. Blisko domu/ nahe bey dem Hause. Máło pieniędzy/ wenig Geldesr. KellGram204-205.
– [...] nie uważny Szlachcic w biwszy sobie, w głowę, że iest rowny Pánu w szláchectwie, gniewá się o to że go Vrzędem, fortuną, bogactwem, kolligacyami, zrownać nie może. JabłSkrup24.
– Na wielkie honorami y bogastwy dawnemi ozdobione familie, iako na nas szlachtę zarowno okiem łąskawym patrzy [król]. KonSRoz20.
– Bogactwa, zbytki y pompa swiatowa, nie znaczą Uczniow Chrystusowych. LeszczStGłos19.
– Dzisieś piękny iáko kwiát/ obetkány bogáctwy/ zuchwáły dla młodości: iutro będziesz nędznikiem/ zwiędnieiesz od czásu. BirkNiedz33.
– Szczęśliwy wiek prowádził Dawid w swey starości, Miał czerstwość, miał bogactwa, miał dość maiętności. DrużZbiór126.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe
doczesne bogactwa:
– Hásło iest Pańskie/ kiedy chęć do zbáwiennego postępku [...] wiedzie [nas] spokoyna/ wdzięczna wesoła z pewną iákąś tych znikomości doczesnych Bogáctw/ uciech [...] pogardą y zániedbániem. BujnDroga259-260.
krezusowe bogactwa:
– Bogáctwa Krezusowe/ pompy Neronowe/ siły Herkulesowe/ aboć wiátrem nádziane były/ ták puknęły/ y w wiátr poszły/ iákoby nigdy nie były ná świecie. BirkNiedz202.
bogactwa samorodne:
– Krolestwo Neápolitańskie [...] iest bogáte w frukty/ y w bogáctwá sámorodne. BotŁęczRel III46.
Związki frazeologiczne
w bogactwach opływać:
»być bardzo bogatym, mieć bogactw pod dostatkiem«
– Iákie głupstwo/ áby świetcy synowie twoi w bogáctwách y w máiętnościách ná krotki czás opływáli/ zániedbáć ná wieczne czásy dusze swoiey. BirkEgz24.
– Drudzy w bogáctwach opływaiący rożnemi Państwy y Monarchiami władnąc, karmią się nadzieią długiego pożycia. DanOstSwadaVI, 6.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa
– Głupi na bogactwach wiek swój zasadzają, Te być ozdobą i te sławą być mniemają. VerdBłażSet47.
– Bogáctwá rod i godności/ Są piękne pokrywki złości. KnAd31.
– Wielka byłá dobroć Boża/ iż iestesmy z niczego stworzeni/ ná podobieństwo/ ná wyobráżenie Boże [...]. Z skárbnice oney bogactw wiecznych/ iedná tylo iskierká ná ten czás wypadłá/ ledwie się błysnęłá/ stánął swiát/ niebiosá/ ziemiá/ morze/ źwierzętá. BirkOboz20.
– O prawdziwe Bogactwa ktore z niey [mądrości] płyniecie Was sie trzymąmy. OpalKSat103.
– Rozumiałbym/ że raczey te nikczemne śmieci [ziemskie rozkosze, uciechy, dostatki]/ niż ráyskie bogáctwa wolemy. BujnDroga410-411.
– Szczęśliwe małżeństwo w ktorym kwitnie pokoy/ miłość/ zgodá/ posłuszeńst: te są prawdziwe bogáctwá małżonkow. BirkNiedz94.
– Plautus Pogánin nápisał: Pięknieysza to jest rzecz stáć się Szláchcicem cnotą/ á niżeli się nim urodzić. Aristoteles y ten ták powiáda: Szláchectwo jest cnotá/ y bogáctwá stárożytne. GdacPan119.
Związki frazeologiczne
bogactwy opływać:
»być bogatym w wartości, treści duchowe, transcendentalne«
