ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

bezokolicznik

ćmić się

czas teraźniejszy

lp			3. os.		ćmi się
lm			3. os.		ćmią się

czas przeszły

lp	m	3. os.	ćmił się
	n	3. os.	ćmiło się
lm	nmos	3. os.	ćmiły się

czas przyszły złożony

lp		zneut	3. os.		będzie się ćmić
lm		nmos	3. os.		będą się ćmiły

Znaczenia

1. »ciemnieć«

Rekcja: czym//od czego

~ Cmią się dla zalu Nieba; skały zalem kraią Vmarli postruszeni z grobow powracaią [...]. KodKon 153.
~ [...] gdy się wszytkie oraz kámienia [w szacie arcykapłana] świeciły/ ábo ćmiły; dobrą otuchę ábo złą nowinę wszytkiemu narodowi Zydowskiemu znaczyły. StarKaz 603.
– Noc to ma w Przywileiu, gdy świát mrokiem się ćmi Ze wstydliwe niewiasty zastępuią dziećmi, Chroniąc się Słońcá, rzeczy przyrodzone rzkomo, Vkradkiem odpráwuią, choć wszytkim wiádomo. PotPocz 66.
~ [...] nád złoto pięknieyszy Cmił się wárkocz, nád gwiazdy żywych przyiemnieyszy Oczu promień, gásł w cięmney zánurzony nocy. ClaudUstHist 31.
~ cmić się. dunckel werden. s'obscurcir; devenir obscur & ténébreux. T III 151.
– Anielska płeć panienek, a angielska cyna, Choć nie jedno, lecz jednaż wadzi im przyczyna: Dopiero bywszy w cerze, w glansie bez przywary, Obiedwie się od cudzej ćmią i plamią pary. 430.

Przenośnie

Ciemność iest skrutna w Polscze tey sie dotknąć może/ Ćmią się skárby y mieszki. Nędzá swe obroże Záłożyłá ná szyie Pánom wiele władnym [...].JurkPos A4v
Wiemci ia dobrze namilszy moy Synu/ iż ty wzgorę/ na łonie Oyczystym masz łoże bárzo szerokie/ łoże naiasnieysze/ ták dálece iż rozum moy ćmić się musi pátrząc ná nie [...].BirkNiedz 47

2. »o Słońcu, Księżycu i planetach: zaćmiewać się«

– Wtora plánetá Wenus: Ma tákże swe gory, y rzeki, y ćmi się ná czás iáko y Księżyc, tákże nie rowna, y w godzinách czternástu ná koło się obraca áby z káżdey strony dzielność ná ziemię wydawáłá. TylkRoz 21.
– Zaćmienie słońca było tego roku z wiosny in Majo bardzo straszne, bo w sam dzień przed południem ćmiło się powoli słońce i zaćmiło tak, jakoby zmrok był [...]. ZawiszaPam 363.
– Gdy tedy szerokości Xiężyca w pełni zostáiącego trzy ná przykład części ćmić się maią, [astronomowie] piszą, iż zaćmienie będzie ná trzy palce. Gdy się go połowa ćmić będzie, piszą zaćmienie ná 6. palcy. BystrzInfAstron K3v.
– S'E'CLIPSER [...] (Soussrir une èclipse, parlant du Soleil et de la Lune) [...] ZACMIC się mowiąc o Słońcu y Xiężycu ćmić się. DanKolaDyk I, 491.

Przenośnie

Káżdy czás, y noc, y dzień bez wszelkiego szwánku Serce wierne, zostawáć ma w Bożym Barámku? Zakwitnąwszy raz, Wiáry, y Nádzieie Wiosną Nie pełznąc niech się Słońce, ćmi odmiáną sprosną.PotPocz 100
Gdy weń ziemia słonecznych nie puści promieni, Wtenczas się ćmi, wtenczas swe księżyc światło mieni; [...] Słońcem Boga, księżycem rozum ludzki kładę, Ziemią pijaństwo. [...] pijak się do śmierci z błota nie wypierze. Jeśli się też wytrzeźwi, bo mu trudno o to, Znowu pije, znowu się ćmi i lezie w błoto [...].PotFrasz1Kuk II 103-104

3. »o oczach: zachodzić mgłą«

Rekcja: komu

– Cmią mi się oczy/ Caligant mihi oculi [...] v. Slepiam/ Niédoyzrzę. Kn 85.
~ [...] te, co często przez dziury patrzały [oczy], Będą się ćmiły i nic nie widziały [...]. LubSOrfPol 55.
– cmi mi się; cmią mi się oczy. meine Augen werden dunckel. mes yeux 's'obscurcissent. § iuż się starcowi oczy cmiły. T III 151.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

lm

M.

nmos

ćmiące się

Najwcześniejsze poświadczenie:

1749

Znaczenia

»o oczach: takie, które zachodzą mgłą«

– Bolu tego znaki są, twarz iak wągiel rozpalona y nadęta, zyły krwią napełnione, oczy czerwone, y niby się ćmiące. BeimJelMed 193.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

czas teraźniejszy

ćmi się

czas przeszły

ćmiło się

Najwcześniejsze poświadczenie:

1621-1643

Znaczenia

»ściemniać się; zachmurzać się«

– Cmi się/ Insurgunt tenebrae campis [...] Tenebrae obscurant regiones [...] Omnia nigrescunt tenebris [...] Incessunt tenebrae [...]. Kn 85.
– Cmi się/ Tenebrescit. Timsta. SzyrDict 36.
– Znali, poki się swywoli godziło, I światło sobie poważali drożej. Noc dniem nie była, we dnie się nie ćmiło Ani tanecznik wyskakiwał hożej Niż się godziło [...]. LubSOrfPol 123.
– Ćmi się, es wird trübe. BierSłowa 13.

Związki frazeologiczne

ćmi się komuś;
ćmi się komuś w oczach:

– cmi mi się; cmią mi się oczy. meine Augen werden dunckel. mes yeux 's'obscurcissent. § iuż się starcowi oczy cmiły. T III 151.
– TROUBLE [...] Je vois trouble et les jambes me manquent d'inantion [...] CMI mi się w oczach y nogi podemną słabieią. DanKolaDyk II, 558.

ćmi się komuś w głowie (sz. zm.):

– Rozum w Winie się topi/ gęste kieliszki/ Ná lały po szyię kiszki. W głowie się ćmi/ mozg kręci/ lice czerwieni/ Ják słońce ná wiátr w Jesięni. KochProżnLir 204.
– Ej, hej! Podpiłem sobie u sąmsiada mego Gorzałki arendarskiej. Coż komu do tego? Aże świata nie widzę, a ćmi mi się w głowie. ChłopSasRzecz 216.

Użycia metajęzykowe

- Impersonalia per se dicuntur, quae usitate in prima & secunda persona non leguntur; [...] cujusmodi sunt apud Polonos: boli mię, chmura się, ćmi się, dnieie, dostáie mi, godzi się, dzieie się, grzmi, márznie, márzy mi się, mierzcha się, mieszka mi się, mrze, mży się, śni mi się, zależy & his similia. WojnaInst 93

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ĆMIĆ SIĘ I

*ĆMIĄCY SIĘ

*ĆMIĆ SIĘ II