ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

bezokolicznik

łupić

czas teraźniejszy

lp	1. os.	łupię
	2. os.	łupisz
	3. os.	łupi
lm	1. os.	łupimy
	2. os.	łupicie
	3. os.	łupią

czas przeszły

lp	m	2. os.	łupiłeś
		3. os.	łupił \|\| łupieł
	ż	3. os.	łupiła
lm	mos	3. os.	łupili

czas przyszły złożony

zneut

3. os.

będzie łupić

tryb rozkazujący

lp			2. os.		łup
lm			2. os.		łupcie

imiesłów współczesny

łupiąc

nieosobowy czas przeszły

łupiono

Znaczenia

1. »grabić, rabować, zdzierać«

~ Nie łupcie więcey/ nie srożcie się więcey/ Niech to po woysku wytrąbią co pręcey. TasKochGoff 503.
– I tak teras niestetysz tylko siędziwuię Tylko niedostępnego zamku tu pilnuię Radzic sobie niemogę tak iako lisica Kiedy słysząc zegłodna na gniazdzie Orlica Łupi miłego Syna, kręci się strapiona I napomoc niemoze iśc z pior obnazona Tak nikomuprzystępu nie da przykra skała Krom ptakow, ktore wskrzydła natura ubrała. ArKochOrl 17.
– To własne złe v Páná Bogá/ ktory spráwiedliwą wagę trzyma w ręku swych: złe/ bo ták wiele złego w sobie zámyka: złe/ bo nas z ták wiela dobrego łupi. BirkNiedz 56.
– Służy żołnierz ná woynie: idzie ná woynę/ drze/ łupi vbogie ludzie/ brácią swoie/ z woyny się wraca/ pieniądze bierze/ áni wie/ iák mu one Táláry z garści wyleciáły; ledwie przyszły/ á iuż ich nie mász. StarPopr 131.
– Ale mowicie: W cżymże się náwrocimy? Izali cżłowiek ma Bogá złupić/ że wy mnie łupicie? Wszákże mowicie: W cżymże cię łupimy? W dziesięcinách y w ofiárách. Zgołáście przeklęci/ iż mię ták łupicie wy/ y wszystek narod wász. BG Ml III, 7-10.
– Y rozpalił się gniew Páński przeciw Izráelowi/ y podał je w ręce łupieżcom/ ktorzy je łupili/ á záprzedał je/ w ręce nieprzyjacioł ich okolicżnych: ták iż się nie mogli dáliey ostać/ przed nieprzyjacioły swymi. BG Sdz II, 14-15.
– W tey woynie Rzeskiey/ ktora się z Cesárzem I. M. Ferdynándem poczęłá/ Roku P. 1618. mogłbym tákież plagi przytoczyć/ ktore potykáły tych/ ktorzy kościoły Kátholickie łupili. BirkNagr 46.
~ Plondruię có. Diripio vrbem, domum, prouinciam. Spolio nauem. Vexo vrbes [...] Vexo agros [...] Plondrowánie [...] Praedatio [...] Praedator [...] Plondrownik. vicinum Łupię 2. Pustoszę. Kn 713.
~ Rozbiiam ná drodzé: zbiiam/ odzieram ná polu/ ná morzu/ etc. Grassor [...] Latrocinor [...] Piraticam facio [...] Praedor. Facio praedas [...] Viuo rapto [...] v. Łupię 2. Kn 939.
~ Złupić/ v. Wyłupuię 2. Łupię/ Odzieram. Kn 1436.
– [...] krzywdę Rodzicielce Páná nászego y Zbáwicielá Chrystusá Iezusá/ y nam wszystkim/ iey Swięty Obraz z przystoyney ozdoby łupiąc czynisz? KalCuda 122.
~ Mowi owe: Biadá ktory łupisz; aza y sam złupion nie będżiesz? Y rachuy wszytko/ powie ciernia Miłośnik. BanHist 16.
– [...] Słuzełem mowisz kedys chyba by gdzie w Tąncu krwawe zasługi moie powiadasz lałem krew Chyba zzalu wSyntaxim sub Magistra smągą Alboc iesli kiedy znosa choynie ciekła Taka to twoia słuzba ze przes piec lat łupieł Wsi krolewskie y Xieze [...]. OpalKSat 64.
– Niechże cię diabli łupią, już słowa nie rzekę. MorszAUtwKuk 322.
– Na Achmetowym Thronie, ledwie pierwszeProgi Dziecinstwa przestąpiwszy: siadł Osman co zBogi Gorną porowna myslą, częsc Młodosci głupi Niewie ze rowno młodych zstaremi Smierc łupi Owszem wiecey cielęcych iako sami wiecie Skorek nizli Wołowych, bywa na Wendecie [...]. PotWoj 13.
– [...] vstáwicznie ono powtarzaiąc/ łup Popu iáko skopu/ dziś go obłupisz/ iutro obroście/ choćby Xiądz vsiadł w lesie káżdy mu przyniesie. WisCzar 16.
– Leżałeś w gnoiu, nędzá cię łupiła, gdzieś odpoczął? w-tym domu, u tego przyiacielá! MłodzKaz II, 161.
– Różni ludzie dobrego mienia drogi bierą: Ten krwią z Marsem, ten potem szuka go z Cererą, Ten Swadą i językiem, ów handlem i kupią, Inszy Rzeczpospolitą niecnotliwie łupią; Niejeden też zębami po próżnicy kłapa. PotFrasz2Kuk II 346.
– Zabił, sprawił, porąbał, wszytko to po cichu; Skórę dla lica dobrze gdzieś schował na strychu. Aż skoro ustąpiła noc światłości dniowej, szła doić do piekarnie gospodyni krowy; A widząc, że mniej jedną, wpadnie z wielkim krzykiem: "Złodziejem ci być, mężu, raczej niż rzeźnikiem; Cudze bijesz, mając z żołdatami zmowę, A mnie dzisia najlepszą ukradziono krowę!" Porwie się jak sparzony, bieży ów do chlewa; Śladu pojąć nie może, bo go deszcz zalewa, na ostatek do skóry i z żoną się bierze; Pozna ta swoję krowę, skoro ją wypierze. Zatem gas na dragonów oboje, ale ci: "Wżdyś nas sam kraść przymusił, w tak wielkiej zamieci. Aniś tego, gdyś izbę za nami zakładał, Żebyśmy twojej krowy nie brali, dokładał. Sameś ją bił, sam łupił; skarż, tak ci wójt rzecze: Coć samemu niemiło, nie czyń drugim, człecze. Nas za twą na kobyłę, bo któż skarży więcej, Ciebie za cudze krowy wsadzą na szubieńcy". PotFrasz3Kuk II 526-527.
– Ieśli się rozchoruiesz/ coż będzie potobie/ Kiedy nie masz pieniędzy/ z dechniesz y w chorobie? Ládá nędzá będzie cię vstáwicznie łupić/ Kiedy widzi iże się nie masz czym wykupić. NowSow C2v.
– Każda się pewnie, tak rada umuska, Że jej prawdziwa nie pozna Francuzka W ubiorach trzeba, ążeby był zbytek, Chociażby na nie, dochód stracić wszytek Zły strój, którego Francuz nie sposobi, Złe czuby, gdy ich Francuzka, nie zrobi, I tak powabną, a niezbożną kupią, Francuzi Damy Polskie, jak chcą łupią. ChrośMod 84.
~ Die sich aber auff ein ię enden/ da nur ein Consonans vor diesen zweyen Buchstaben vorher gehet/ dieselben werffen in Imperativo i und ę hinweg/ als: Gubię ich verliere/ gub verleure du/ łupię ich beraube/ nie łup beraube du nicht. KellGram 126.
– A syn Stephan ze na rozboy chodził s towarzystwem, y na dwor IMc. Olszowskiego naszedł y inszych ludzi łupił y pomocnikiem był, ma bydz zywo cwiertowány. AktaMusz 17.
– Stáłáć y stoi Rzeczpospolita, choć ią Szwedzi, Moskwá, Kałmucy, Kozacy, Sasi, y Polacy łupili [...]. JabłSkrup 60.
– Zabawa teraz woiennych ludzi, miasta, miasteczka, wsi burzyć y palić, dwory y domu naiezdzać, Kościoły łupić, poćciwość gwałcić, to psowáć, czego wydarszy zabráć niemożna. BystrzInfStat M4.
– [...] Widziałeś kiedy krádziono, łupiono, odzierano Rzeczpospolitą, pátrzyłeś ná to przez spáry, y podobno tákich protegebas, currebas cum eo, kradłeś z nim, y dálsze tam idą ná tákich maledictiones Divinae, ktorych rozumiem, że nie zechce nikt záciągnąć. DanOstSwada I, 23.
~ Gdyby Forteca, szańc, albo Oboz jaki przez szturm był wzięty, tedy żaden nie ma się ważyć bez rozkazania starszego Officyera, plądrować y łupić albo zapalać [...]. ArtWoj 123.
– Roku 1628. Seym chciał za nieprzyjaciela przyznać Xiążęcia Pruskiego ale Panowie przekupieni, nie pozwolili, Koniecpolski zaś Szwedów łupił. ŁubHist 83.
– Łupię. *1) die haut vom Thiere abziehen; abhäuten. 2) abrinden; die Rinde vom Baume ziehen. 3) schinden, rauben, plündern. 4) berauben, entsetzen. 1) écorcher; ộter, ènlever la peau; dépoüiller. 2) écorcer, péler, lever l'écorce. 3) écorcher, piller, tondre; prendre de force. 4) dépoüiller, priver qu. de qu. ch. § 1) łupić (odzierać) ze skory zaiąca. 2) łupić ze skory drzewo. 3) łupić ludzie, miasta; nie tylko ich ze skory ale i z mięsa łupią. 4) złupił go ze wszystkich praw. łupi się drzewo. dieser Baum löset sich von der Rinde ab. cet arbre s'écorce, quitte son écorce, se sépare de l'écorce. T III 766-767.

2. »usuwać, zdejmować wierzchnią warstwę jak łupinę, skorupę, skórę«

– Urodą i postacią do siebie podobni Wąż i węgorz, w przyjaźni k'temu będąc zgodni, Zszedszy się raz pospołu, węgorz węża pyta: "Przyjacielu, czemu wżdy rybitw was nie chwyta? na nas sieci zarzuca, abo z wędą chodzi, Lub do wiersze, patrząc nas w niej, często przychodzi; A gdy dostanie, łupi, w drobne sztuki siecze, Więc przy ogniu węglistym warzy, smaży, piecze". VerdBłażSet 14.
– Bánie w Cukrze. KIedy poczyna ná nich skorá twárdnąć/ tégo czásu dáią sie łupic. SyrZiel 1180.
– Łupię z skóry/ v. Odzieram. Kn 374.
– Niéłupiąc/ niéobłupiwszy [...] sine excoriatione. Kn 504.
– Lupię Rapio, expillo. SłowPolŁac 30.
– [...] Dzisiescie naygrzecznieyszy y pierwszy do Misy A przed laty łupiono z skory takie lisy Kiedy mowię Kozacy, Orda, Moskwa Szwedzi Multan, Węgrzyn, Wołoszyn, wszytko się to zcedzi [...]. PotWoj XVIIIv.
– Mijając dwaj przy drodze jabłoń towarzysze Obaczą, aż się jabłko dojźrałe kołysze. Więc się oba ku drzewu posuną w zawody, Ale zwyczajnie rączszy przed leniwszym wprzody. Dlatego mu cug puścił, gdy ów z wielkiej chuci, Co miał urwać, na ziemię ono jabłko zruci. A ten go łupiąc: "Przykład oczywisty - rzecze - Że często chłystek porwie, chartowi uciecze". PotFrasz4Kuk I 236.
– Pieniędzym nie brał; bo czego chciał kupic, Nie przedałem mu: Opium to było, A nie trucizna; gdy się komu upic, Trafi: iak y wtym iusz się doswiadczyło, Spi twardo: chocbys zskory go chciał Łupic, Nie wprzod się budzi, nisz się zamierzyło Dzisia dzien czwarty y godzina temusz, Podzmy adaymy zywot umarłemu. PotSyl 58.
– 181. Man kan keinen Stein schinden. 181. Nicht niemoże Kamienia łupić. MalczZebr 75.
– Z iednego wołu dwuch skur niełupio. MikSil 261.
– Ostre Proszki, ktoremi niektorźy Zęby wycierac zwykli, szkodliwe. Orzechy zębami łupić niemniey szkodliwa; albowiem przez takowy gwałt szklana Zębow Substancya nadwątlić się musi, y przez to samo dyspozycya do Spruchniałości czynic się zwykła. BeimJelMed 265.
– Łupię z skory, ich schälle ab. BierSłowa 56.

Związki frazeologiczne

Ze skóry łupić (sz. zm.):

– BIáda nam wielka ná te násze Pány/ Práwie nas łupią z skory iák bárány/ Nigdy z pokoiem człowiek nie vsiędzie/ Chybá co złego przy piwie zábędzie. LamChłop A.
– Wzbudzi Bog Tyránná iákiego, Fokása iákiego, Rządcę Miástá, ktory z-uboztwá powstał, Aiuvit pauperem de inopia, áż on ubogich poddánych runo, i wełnę, to iest dostátki zbiera, z-skory łupi, substáncyą ich pożera, á oni co? Coram tondente se obmutuit, milczą. MłodzKaz IV, 8.
– O nie ná to cię postánowiono, ábyś poddánych z-skory łupił, w-niwecz obracał, pod pretextem rządu, ciemiężył i martwił, ále żebyś ich karmił, Vt det illis cibum, Zbestwisz poddánych Pánie nász, będą się upomináli chlebá, będą nápieráli ieść? nic to! day iem przedcię, Det illis. MłodzKaz II, 225.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Dwá rázy Zoná mężá biłá/ raz że ogorki łupił/ a drugi raz/ że iábłek nie łupił. RysProv III, 5.

3. »wyjmować, wydzierać, wydłubywać«

– Ilekroć ma Dáliley/ to iest ciáłu nászemu wierzymy/ trácimy włosy te: biorą nas w więzienie/ oczy nam łupią/ wtrącáią nas do młyná/ ná pośmiewisko iestesmy Filistynom onym piekielnym/ z siłą oną odszedł od nas Duch ś. BirkNiedz 22.
– Gdy drapieżnego Iástrzębá spuści myśliwiec ná lękliwego zaiąca/ ten doleciáwszy go/ łupi y wydziera mu pázorámi oczy/ do bespieczney nie dopuszczáiąc go krzewiny. KalCuda 148.
– Wymyslaią cudowne rzeczy, zesmy tych co tuzostali, było tego ze sto tysięcy, a nikogo (krom Moskwy) nie bito, wpien wysiekli, ze im oczy łupimi, ze białegłowy, piersi zelazem przepaliwzy i stryczkiem zawłosy wieszamy. VorLetSkarb 270.
– Podobniej ci by Żydom nie błądzić z tej miary: Znając Boga, wżdy czynią cielęciu ofiary. Jest i dziś ten rzemieślnik, jest, czujcie biskupi, Szatan, który oczy serc chrześcijańskich łupi. PotFrasz3Kuk II 519.
– Tedy iáko runęłá wieść opowiedziána, Záraz srogich siepáczow drużyná niemáła Niewinnych zakonnikow w koło otoczyłá, Y tygrysowem práwie iádem się pastwiłá Nád niemi, łupiąc oczy hakami, zárázem Vrzynáiąc ięzyki okrutnie żelázem A ná potem ciz kaci obcináli srodze Niewinnym ludziom obie ręce, y nodze. DamKuligKról 168.
– Ianczyns. in Ms. przydaie, że ktoryś Gastold Woiewoda Trocki, gdy do niego przyiachał kapłan w poselstwie, dał mu gospodę na zamku: nie dały spokoynego odpoczynku strachy po zamku grassuiące; ośmielił się na nocne boiaźni kapłan, naprzod oko, potym głowę podniesie, co za hałasy po zamku, spoyrzy: wszystkie otworzą się drzwi do pokoiu, gęste rozświecą pochodnie, idzie za ogniami poważna czarno stroyna matrona, za nią świetno ubrana dama, szlocha, ręce załamuie, zębem zgrzyta. Przypadnie modny kawaler, czarną porąbie, stroyną łaie, oczy łupi, nos ugryzie, y tak gryząc się przepadną. NiesKor II 185.

4. »walczyć z kimś«

Rekcja: kogo

– Łupili się ab invicem podjazdami vario Marte, aż Rybiński ruszył się do Koniecpola na granicę województwa krakowskiego i sandomirskiégo; tam okopawszy miasto z jednéj strony stali z Pociejem niedziel kilka, przybrawszy do siebie 600 infanteryi z garnizonu krakowskiego. OtwFDziejeCzech 134.
– Następował za nim [Gniazdowskim] generał Eksztet z Sasami; łupili się ab invicem, jeden drugiego nie mogąc finalnie przełamać; ale gdy Gniazdowskiemu poczęło ludzi przybywać, chorągwie nowe podnosił, rajtarye, dragonie z więźniów saskich i dezerterów poformował, dopiéro Ekszteta z jego Sasami tak pognał, że ledwie z resztą ludzi swoich do Prus uciekł. OtwFDziejeCzech 272.

5. »bić; wbijając płatki srebra posrebrzać coś«

– Posrebrzam co/ Incoquo argentum alicui rei [...] v. Łupię 2. Inargentatus [...] Inargento, as. Kn 789.
~ Hans nieborak, pistolet upuściwszy z ręku, Jedną grzywy, drugą się krzepko trzyma łęku; Ale gdy go za szyję weźmie na cięciwę, Gruchnie z freza, puściwszy i łęki, i grzywę. Ledwie że ziemie dopadł, ledwie się położył, A już go Kardasz węzłem ni raka strynożył I gdzie sie ciała przykryć nie dało żelazu, Raz nahajską barbarą kładzie wedle razu. Maca tam, kędy miękcej, nie mija i czoła. Toż skoro się nadprzykrzy, Hans: "Fryt, Fryt" - nań woła. Kardasz tnie, a ten znowu: "Fryt, [fryt], fryt, mein Bruder!" Ten: "Harazd bude i wryt." Toż, zemknąwszy pluder, Łupi, nie zrozumiawszy niemieckiej modlitwy. PotFrasz4Kuk I 372.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

lp	M.	ż	łupiona
	B.	n	łupione
lm	M.	nmos	łupione

Najwcześniejsze poświadczenie:

1613

Znaczenia

1. »grabiony, rabowany«

– Tu widząc Argánt od Chrześciániná Lupione miásto okrutnie się smucił: A bacząc Tánkred/ że v Pogániná Tarczey nie beło/ swą także odrzucił. TasKochGoff 490.

2. »o wierzchniej warstwie jak skóra, kora: usuwany, zdejmowany«

– Skory obie [kruszynowe] máią być ná Wiosnę záraz łupione y chowáne. SyrZiel 1529.
– Korźen china nazwany w suchotach zaleconym lekarstwem iest: ile się od skorki china de choina wielce rożni. Skorka ta z drzewa (ktorym się Indya orientalna zaszczyca) łupiona bywa. BeimJelMed 177-178.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Formy gramatyczne

łupiący

Najwcześniejsze poświadczenie:

1641

Znaczenia

1. tu »wyłudzający«

– Ten czas termin Expalponides, tłumaczy się, Palpatione, to iest pochlebstwem, oblestkámi pieniądze łupiący, zbieráiący, iáko trefnisie ná Pańskich Dworách. ChmielAteny II 752.

2. »powodujący łuszczenie się, odchodzenie naskórka, skóry«

– Menthagra. Schuppigkeit im Angesicht. Lupiący trąd. GuldOn 59.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ŁUPIĆ

*ŁUPIONY

ŁUPIĄCY