ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
L (abdankować; XVII-XVIII), SWil (abdankować), SW (abdankować)

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, SJP

Najwcześniejsze poświadczenie: 1623

Formy gramatyczne

bezokolicznik

abdankować

czas teraźniejszy

lp			1. os.		abdankuję
lm			3. os.		abdankują

czas przeszły

lp	m	2. os.	abdankowałeś
		3. os.	abdankował
lm	mos	3. os.	abdankowali

imiesłów współczesny

abdankując

imiesłów uprzedni

abdankowawszy

nieosobowy czas przeszły

abdankowano || habdankowano

Znaczenia

1. »dziękować za służbę, zwalniać ze służby wojskowej«

Rekcja: kogo, co

– A gdy zaraz prędko potem, to jest w kilka niedziel po Wielkiejnocy, w Ustopeczu pieniądze im [elearom] za 9 miesięcy odliczono, cesarz jego m. każdego prawie według zasług udarowawszy, z wielkim żalem abdankował. DembPrzew 43.
– A iż od dwudziestu kilku tysięcy, ledwo mu 12,000 wojska zostało, tedy kapitanów i oficerów zbytnich częścią abdankował, częścią do Niemiec po ludzi posłał, częścią do Szwecyi, aby inconditam multitudinem ćwiczyli, odprawił. RadziwKSprawy 145.
– A gdy pokój stanął, aby niezależał w domu, wyprawiłem go na służbę cesarza jmci z panem Krzysztofem, obersterem cesarskim, ale nie po lisowsku. Tam był lat dwie; dał mu był kapitaństwo węgierskie. Potém gdy ten pułk był zaszedł aż do Mediolanu, przeciwko księciu parmeńskiemu, habdankowano węgierskiego, a jego ludźmi, do zamku ich wprowadziwszy, supplementowali Włosi swoje kuse chorągwie. KoniecZRod 194.
~ Je-o m Pan Constanti Vorbek Lettow, tu in solo patriae nauką w Krakowie abdankowawszy, pod Leibrigimentem niezwycięzonego Monarchi [służył za muszkietera]. VorLetSkarb 227.
– Rádá Woienna postánowiłá ábdánkowáć Woyská co niepotrzebne/ á zátrzymáć tylko pewne Pułki ná Praesidia Fortec Pogránicznych/ á ná Gwárdyą Krolewską 300. człowieká/ szczegulne Officyery. MerkPol 130.
– Abdánkowano tu 26. chorągwi cudzoziemskiego woyská/ to iest 9. Fráncuskiego/ 11. Angielskiego/ y 6. Szotskiego; á ná to mieysce Niemcow/ Niderlándow y Wallonow záciągáią. MerkPol 152.
– Tę rajtarię sprowadziwszy umyślnie z Ukrainy, abdankowali ich w Zamościu, pokazawszy drogę do Łańcuta. SobJListy 30.
~ Abdancken Abdánkowáć WojnaInst 174.
– Y ták á nie ináczey, stałeś się własnym Monárchą álbo pápużym, álbo Indyiskim, á potym iákim sposobem abdánkowałeś Wmść tych Goliatowátych, czy Pácholąt, czy Dworzan, czy Drágonow? AndPiekBoh 143.
– Zadnego żołnierza nie może nikt abdankować na ten czas, gdy się Woysko przeciw nieprzyjacielowi ruszy. ArtWoj 85.

2. »zwalniać, odprawiać, wyrzucać kogo«

Rekcja: kogo; od kogo, od czego, czemu

– Jerzy Niemierzyc od króla szwedzkiego abdankowawszy się z Antonem pułkownikiem i z Kozakami w Ukrainę wszedłszy z Wyhowskim hetmanem swoją wziął koniunkcyją. JemPam 252.
– A niechceć się służyć, niechce? powiedz, odpráwić cię, ábdánkowáć, licentiowáć, iestem paratissimus. AndPiekBoh 77.
– Takze ze się niema zadney częsci upominac w oyczyznie swoiey ani od bratow swoich, ktorego IM. WW. Oycowie abdankuią od tego dla iego brzydkich zbrodni y swawoli, ktorey się nie chciał po kilka razy pohamować. SprawyCzerUl II, 392-393.

Przenośnie

Toć rzeczywista/ że tu nie trzeba żalu przytáczáć. Jákoż go y przytaczáć; musiáłbym tu bowie[m] y Boskim y politycznym praeceptom nieco ábdankowáć.WojszOr 362

3. »opuszczać co, żegnać się z czym«

Rekcja: czemu

– [...] Przeczysta Panna abdankuiąc ziemi Pierwsze mieysce zasiada na niebie [...]. DrobOpow 28.

Użycia metajęzykowe

- Si in sequentibus Polonicis vocibus mutaveris owáć in uię, habebis ipsum thema; e.g. ábdánkowáć ábdánkuię, ábrysowáć ábrysuię etc. WojnaInst 174

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Formy gramatyczne

odmiana złożona

lp	M.	m	abdankowany
lm	M.	mos	abdankowani
	D.		abdankowanych

Najwcześniejsze poświadczenie:

1623

Znaczenia

1. »zwolniony ze służby wojskowej«

– Odliczywszy tedy Elearowie w Schlawie żołd, i cesarzowi j. m. przez komisarze jego podziękowawszy, po niewypowiedzianem na sławę wszystkiemu narodowi polskiemu w rzeszy zarobieniu, z sławą w Schlawie abdankowani, z tąż sławą wyszli z Schlawy po czwartej niedzieli adwentowej. DembPrzew 126.
– Toż żołniérstwo, albo część jaka swowolniejszych, od kompanii odłączywszy się, gdy na gościńcu kupcali, cudzoziemcali zwalizują [!], a bywa to bardzo często, przepadło, więc i abdankowanych pospolicie w tamtym kącie jest zawsze dosyć. PacOb 51.
– I teraz, którzy zostawają w służbie, aby po zapłaceniu abdankowani byli. AktaKrak II/2 504.
– Do tego czasu siedzi w więzieniu więcey niż 400. osob dla opisáney przedtym Conspirácyey przeciwko Krolowi; ktora że zpráktykowána iest od ábdánkowánych Zołnierzow/ przeto zákazánie wyszło áby żaden z nich nie ważył się przystąpić do tego Miástá blisko ná 20. mil tutecznych. MerkPol 83.
– Siedm z Regimentow ábdánkowánych pozwolone są Cesárzowi ná woynę Turecką. MerkPol 150.

2. »odprawiony, zwolniony, wyrzucony«

– Ieden Anyoł nád pewną gromadą obrány Anyołow zá stárszego, Lucifer názwány, Niemáiąc żadney sobie z przyrodzenia złości Dáney od Bogá, ale stworzony w śliczności Będący do wszelkich Cnot, przyszedł dobrowolnie Do tey śmiáłości, y ták wyniosł się swawolnie, Ze powstał przeciw Bogu y konfederatem Boskim został, chcąc Mu bydz rownym dumą brátem. Z tey przyczyny z ordynku swego rugowány, Y z łaśki [!] y z godności iest ábdánkowány: [...]. DamKuligKról 42.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ABDANKOWAĆ

ABDANKOWANY