ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		artykuł
D.		artykułu
B.	uż. nżyw.	artykuł
N.		artykułem
Ms.		artykule

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	artykuły
D.		artykułów
		artykuł
C.		artykułom
B.	uż. nosob.	artykuły
N.		artykułami
		artykuły
Ms.		artykułach
		artykulech

Etymologia

łac. articulus

Znaczenia

1. prawn. »oddzielna część przepisu, ustawy (paragraf, ustęp, punkt) często oznaczona numerem, także w skrócie«

– Podpisał Senat/ y ten nie wszytek/ bo drudzy wyięli ten artykuł wasz Konfederaciy. BirkEgz 17.
– Punkt rzéczy/ mowy/ Artykuł. Punctum [...]. Status controversiae [...]. Caput causae [...] Cardo causae, litis. Kn 901.
– Articuł 49 o zniwach y sieczęniu. TułGietKutrz 128.
– TO też Goniec Moskiewski ná A[.]dyencycy proponował/ áżeby Krol nász Wielkiego swego Posła wzáiemnie do Moskwy posłał/ wedle opiewánia dwudziestego y siodmego Artykułu/ ostátniego przymierza między námi záwártego. MerkPol 142.
– Między inszemi tego pokoiu Artykuły/ był i ten/ że tak iedna iák drugá strona miáłá in perpetua et pacifica possesione zostáwáć/ tego co przesz czás Woyny áz do dniá conclusae pacis acquisiuerat. MerkPol 201-202.
– Constitutiey Karola Cesarza art. 31. [...] kładzie dla ważnego powołania abo pomowienia od złoczence, trzeba aby ta persona była przedtym podeizrana. WisCzar 84-85.
– Dla Legistow niech będą potrawy smacznie zgotowane, de codice z Paragrafow z Artikułu pierwszego. AndPiekBoh .
– Odsyłam mego czytelnika do tego artykułu, gdzie traktuię de modo seymowania. LeszczStGłos 31.
– Tedy dziesiąty jako na kogo los padnie, ma być obieszony: a z drugiemi tak ma być Process, jako się w Tytule 7. w Artykule 2. opisało. ArtWoj 60.

2. prawn., relig. »często w lm: przepis, ustawa, uchwała prawa«

– Bojąc się, aby nas Pan Bóg tym znaczniej nie karał [...] takieśmy artykuły spisali. NiemPam 208.
– Summa była prosząc o Krolewica Ie[g]o Msci, a o Artykuły z Panem Hetmanem namowione. ŻółkPocz 45.
– Tamże [...] artykuły dla karności wojskowej uchwaliwszy [...] wprost poszli do Wiednia [Elearzy]. DembPrzew 22.
– Ieremiy/ poyźrzawszy iednak na bezecne Artykuły nauczycielow onych z Tubingi/ pogardził y poddaństwem ich y konfessyą przeklętą. BirkEgz 10.
– Był y na Conuocatią/ w swiezo przesłym Interregno odprawioną w Warszawie dany [...] od Wielgopolanow Artikuł/ o zahamowanie tych Tytułow Cudzoziemskich. GrodzPrzes C3v-C4.
– Niektorę artykuły rzeczą samą prywatnę/ chcieć będą ci ktorzy ie wnoszą/ aby za publiczne były rozumiane y czytane. OpalŁRoz K4.
– Owo ucieranie Artykułow upewniąm żeby się w gospodzie Generalskiey znowu odprawowało. OpalKListy 333.
– Ten też artykuł wielkiej jest powagi: Jeden drugiemu nie czyńcie zniewagi. BorzNaw 45.
– Więcej i innych z owych protokołów – Przy pompie siedząc – czytał artykułów, Winy naznaczał, w jakie popadali Ci, co by prawa jego nie słuchali. BorzNaw 46.
– Karać będą tedy mnieysze występki (oprocz ktore są w Artykułach) mnieyszą karą. FredKon 5.
– Bo na iego porządek y niewystawność, barziey wszystko Woysko obraca, oczy, aniżeli na pisane y nieme Artykuły. FredKon 33.
– Urażone było [wojsko] bardzo o artykuł jeden, który stanął z województwa sieradzkiego przeciwko mnie. SobJListy 333.
– Taki w srogim dekrecie napisał [Zeus] artykuł, Zeby Prometheusza, na Kaukazie przykuł, Zelaznym Merkuryusz łańcuchem. PotPocz 10.
– Pąn Na Zywczu Dał Vcciwemu Czechowi Kowalskiemu Zywieczkiemu Przywiley Wszytkie ich Prawa y Artykuły ktore maią od PP z Komorowa potwierdzaiąc. KomonDziej 150.
– ZIEMOWIT Piasta syn pierwszy porządku w Polskim woysku, artykuły napisawszy, czyli ustawy pewne, wodzow postanowiwszy. ChmielAteny II 337.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

artykuły wojskowe:

– Za najmniejszą skargą każdy żołnierz wykroczny przeciwko artykułom wojskowym musi to krwią oblać. AktaKrak II/1 319.
– Rozkazuie abyscie [...] Ugod pienieznych surowoscią Artykułow woyskowych zakazanych się domagac Podwod brac [...] nie wazyli się. DekrŻmud 205 a-b.
– [...] Hetman Wielki Koron. Artykuły Woyskowe authoritate Seymu Anni 1609. tudzież y poźnieyszemi approbowane Konstytucyami wydać dlá Ichmościow Woyskowych roskazał [...]. GazPol 1735 71 4 nlb.

artykuły wojenne:

– Artykuły Woienne y pismo nizey napisane otrąbiono dla wiadomosci wszytkim. PiasRel 22.
– Wszystkich Artykułow woiennych, tak przerzeczonego, iako inszego porządku przestrzeganie, nie tylko do Rotmistrza albo Porucznika, ale do Chorążego. FredKon 31.
– Artykuły woienne dla woyska Polskiego opisane przez konstytucyą roku 1609. BystrzInfStat N 2v.
– Artykuły albo Konstytucye wojenne Hetmańskie, jako od Radziwiłłow Hetmanow, osobliwą maią powagę, tak szczegulnie od Godnosci Twoiey biorą swoię wieczność. ArtWoj 1 nlb..

artykuł wiary:

– Artykuł wiary iest/ że łaska pańska sama/ nie iakaszkolwiek y nie ta ktora wszytkim do dostąpienia zbawienia dana bywa/ zakonnikami ludzie czyni. SzemGrat 9.
– Wyznawam wszystkie Artykuły wiary ś. Krześcijańskiey. GdacPan 107.
– Trzeciego dnia [Jagiełło] wyuczony Artykułów Wiary s. chrzest s. przyjął. ŁubHist 47.

artykuły sejmikowe || artykuły sejmików || artykuły sejmiku:

– Artykuły Seimikowe dopiro mi przyszły ktore przepisa[ne] posyłam WMMP. OpalKListy 41.
– Artykuły obu Seimikow masz WMc, ktore służą ad rem. OpalKListy 205.
– Seimiku Srzed[z]kiego Artykuły posyłam. OpalKListy 414.

artykuły prawne:

– Miał bydz szubienicą karany [przestępca] podług artikułów prawnych. AktaMusz 50.

artykuł wyznania:

– Cassianus święty uważaiąc ten Artykuł wyznania naszego/ Descendit ad inferos, powiada iż Zbawiciel nasz umarszy/ wstąpił do Otchłani piekielnych. StarKaz II, 45.

artykuły sądów marszalkowskich:

– [Tytuł] ARTYKUłY SĄDOW MARSZAłKOWSKICH, w Krakowie na [...] KORONACYEY KROLA IEGO MOŚCI IANA III. ArtSądMar k. tyt.

artrykuły Henrykowe:

– Prawa nasze jawnie wspominają [...]: w Artykułach Henrykowych [...]: "Przestrzegając na potem jakich tumultów i sedycyj, z tej przyczyny rozerwania i niezgody w religijej." PrzypBratOg 541.

marszałkowskie artykuły:

– Przysięga Króla Imci, y pacta conventa summariae zebrane na każdym Seymie pierwszego zaraz dnia miasto marszałkowskich artykułow, in praesentia Senatus aby czytane były. VolLeg V 12.

artykuły wojenne hetmańskie:

– [Tytuł] Artikuły woienne hetmańskie. ArtWojHet k. tyt.

Przenośnie

Dla Legionistow niech będą potrawy smacznie zgotowane, de cordice z Paragrafow z Artikułu pierwszego.AndPiekBoh 9

3. jęz. »przedimek o różnych funkcjach, rodzajnik«

– O Artykułach I. Artykuł iest pewna cząstka/ ktora się przekłada każdey mowie/ bez ktorey nie mogłyby być/ ani Imiona/ ani Rodzaie/ ani spadki rozeznane. StylaGram 26.
– Niemcy bez tych Artykuł/ der ten/ die ta/ das to/ Abo tesz bez słowka/ ein/ które się na Polskie dobrze wyłożyć nie może [nie mówią]. KellGram 21.
– IL [...] ARTYKUŁ w Francuskim dokłada się do wszystkich słow, w łacińskim zaś y w Polskim nigdzie się przy słowiech dla samego wyrażenia osoby niekładzie. DanKolaDyk II, 142.
– Dystingowanym Osobom przydaią [Hiszpanie] artykuł reverentiae causa do imienia: Don naprzykład Don Carlos. ChmielAteny II 32.
– Przy każdym słowie przydaie [dialekt kaszubski] te Artykuły le, we, e, naprzykład: kupicie Paneczku leve ryby. ChmielAteny II 758.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

niedeterminowany artykuł:

– Niedeterminowany artykuł znaczy po Polsku iedęn albo niektory. MalGram 47.

Użycia metajęzykowe

- Artykuł der Artickel WojnaLust 78

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

ARTYKUŁ