Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

ATŁAS

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: ATŁAS, *HATŁAS, GATŁAS
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   atłas
D.   atłasu ||   hatłasu ||   gatłasu
B. uż. nżyw.   atłas
N.   atłasem ||   hatłasem
Ms.   atłasie ||   hatłasie
liczba mnoga
D.   atłasów ||   hatłasów
B. uż. nosob.   atłasy ||   hatłasy
N.   atłasy ||   hatłasy
Ms.   hatłasach
Etymologia
łac. atlas, atlasium, z arab.
Znaczenia
1. »jedwabna tkanina, gładka, błyszcząca; płat, kawał tej tkaniny«
  • – [...] żaden niedał oprocz Gąsiewski atłasu łokci ośm dał mi. MasDiar 123v.
  • – Atłas/ Tela serica densa et leuis. Kn 9.
  • – Zostalo 8 łokci popielatego gatłasu. ArchRadziw 1638 1, 148.
  • – Odprawiłem go ludzko, vczęstował, vdarował hatłasem obiecanym. OpalKListy 207-208.
  • – Przyszedszy do mnie Zośka do gospody I użyczywszy wszelakiej wygody, Gdy rano myślę i uważam wiele, Jak jej odwdzięczyć - czy jej dać manele, Czy karkanaczek, czy atłasu z sztuki, Czy sznurek pereł, czy węgierskie kruki - Ona się u mej szyje uwiesiwszy, Przez afekt ku mnie nad wszystkich życzliwszy, Przez swą uczynność i przez przyjaźń naszę Poczęła prosić – o gorzałki flaszę. MorszAUtwKuk 80.
  • – Nie sam aksamit, nie sam atłas, ani sama Przedajna w najbogatszym leży sklepie lama: Znäjdziesz włóczki, sztamety i wielbłądzą przędzę; Znajdziesz rozkosz wesołą i bogatą nędzę. PotFrasz4Kuk I 382.
  • – Atłas der Atlas. WojnaLust 100.
  • – Za atłasy y Inne Materie od [...] kupca wzięte w Krolewcu [tynfów] 869. SapANot 10.
  • – ImPan kasztelanic Siestrzan moy, ktory kazał odmalować na atłasie cytrynowym Obraz S. kazimierza Patrona mego [...]. SapADiar 25.
  • – Atłas Du satin. DykcFranc 32.
  • – Atłas. Atlas. satin. T III 13.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • atłas chiński:
    • – Rabdeszandr Błękitny z Hinskiego Hatłasu. ArchRadziw 1638 2, 159.
  • atłas florenski:
    • – Tegoz Ordynowałem Tynfow dziewiędziesiąt za atlas Florenski dla ImP Kasztelanica [...] wzięty. SapANot 278.
  • atłas indyjski:
    • – atłas Indyyski. Indianischer Atlas. boüille cotonis; boüille Charmais. T III 13.
  • atłas łukiewski:
    • »atłas wyrabiany w Lukce«
    • – Z tego Miasta iedwábnych wiele materyi y Hatłásow Lukiewskich wychodzi ná świat. ChmielAteny II 197.
  • atłas wenecki:
    • – Chwálą we Włoszech Krzyształ Wenecki y Dryakiew Wenecką, Konie Neapolitańskie, Winá Setyneńskie, y Albańskie, Sery Parmeńskie, Oliwę Genueńską, Hatłasy Weneckie, Kolczugę w pancerzach także Wenecką, á naybardźiey piękne tey Rzeczy‑Pospolitey Rządy. ChmielAteny II 215.
  • atłas karmazyn:
    • – 2 łokcie atłasu karmazynu po zł 6/20. ŁugowPodr 244.
  • półpalcowy atłas:
    • – Nie dopytasz się teraz w sukniach owego wieczystego półgranacia, szkarłatu, fioletu ani w materyjach aksamitu, półpalcowego atłasu i adamaszku, zginęły i insze materyje od farby i gatunku uczciwie i pracowicie przystojne. MałpaCzłow 293.
    • – Niepoprawne zródło .
2. »przedmiot zrobiony z atłasu, ubranie, strój, nakrycie, narzuta«
  • – Jakoż lepiéj głód cierpieć w pokoju, niż Ręki przed niegodnym człowiekiem nadstawić przez dzięki. Bo choćby Firyduna bogactwa przechodził, Sam Bóg nim gardzi,gdy się w dwojéj płci urodził; A atłas na niegodnym takim jest człowiecze, Jak farba z złotem, kiedy nią mur kto powlecze. SaadiOtwSGul 135.
  • – Zona moia w zalobie iedwabny bendzie. Ia tesz w Atlasie czarnym teraz chodze. OpalKListy 240.
  • – Ogony u Spódnic. Na wózkach włoczą w Turczech ogony barani; Jako widzę, karzeł go nosi u tej pani. O, jaka wielka szkoda drogiego hatłasu. Mniej dba diaboł o pojazd, nie miałby tam wczasu. PotFrasz4Kuk I 412.
  • – [...] w iednym [pokoju] łozko było zołtym atłasem pokryte [...]. HistŚwież 80.
3.  w lm  »drogie tkaniny, materiały«
  • – Potym koni pocztowych długo vbránych sześć tyśięcy stroyno od złotogłowu/ y czápragi ná hátłasách wyszywáne y sádzone kámieńmi rzędy od złotá drogie. StarWyp B3.
  • – [...] Boc y w naszey Oyczyznie, nie dawnemi czasy Nim ią włoszy Wiotchemi zarazą Hatłasy Surowem zabraniono, Zołnierzowi godłem Zeby nie srebrnem konia rzędem albo siodłem Ani miękkiem sam siebie okładał Iedwabiem [...]. PotWoj 6.
  • – Wzięła Moskwa część Litwy; y całe Zadnieprze A tosz Wina, hatłasy, Sobole y Pieprze [...]. PotWoj 74.
  • – Patrzaj, co diabeł broi! Im bardziej jest szpetna, Tym bardziej zła, kto by rzekł, tym bardziej zaletna, I rzadko która, żeby przystała jej szubka, Nie podsyca w starości gorzałeczką czubka; Chce nadstawić tej, która z ciała spadła, krasy Klejnotami, wstęgami, świetnymi hatłasy. PotPoczKuk III 439.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

ATŁAS

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1638
Znaczenia
nazwa własna - imię psa
  • – Chart Czarny stopy białe [...] nazywa się [...] Atłas. ArchRadziw 1638 3, 184.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 18.07.2022
Autorzy: KŻ , BR-K
Data ostatniej modyfikacji: 18.07.2022