Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BÓG

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bóg
D.   boga
C.   bogu
B. uż. żyw.   boga
N.   bogiem
Ms.   bogu
W.   boże
liczba mnoga
M. uż. osob.   bogowie
D.   bogów
C.   bogom
B. uż. nosob.   bogi
N.   bogami
Ms.   bogach
Znaczenia
1. »istota najwyższa«
  • – Á onych pászkwilantow y nádymaczow/ Pan Bog iusto suo iudicio pokarał. SzemGrat 130.
  • – Bóg/ DEUS, Cicer. [...] Deum vocat rationem quandá per omnen naturam pertinentem. Kn .
  • – Dali Bog Matysowi potomstwo męskie, niech się mną kaie, a nie załuie na nauke nakładac. VorLetSkarb 78.
  • – Czy nie lepiey y pobożniey, niż posyłáć do Porty Ottomańskiey winszuiąc, że Wárásdyn wźięty, niż smućić się gdy Pan Bog Crześćianom dał zwyćięstwo, niż Pasquilami y urągániem Pokoy Cesárzá Iego Mości z Turki vczyniony diffamowáć. LubJMan 131.
  • – P Bog uspokoił lubo nie wtęn czas ale potym na Wiosnę. PasPam 62v.
  • – Winszował kurfistrz Woiewodzie tey Szczęsliwosci [...] że Pan Bog Sławną podał Fortecę. PasPam 72v.
  • – To iest prawdziwa przepowieść. Chłop strzela a P Bog kule nosi. PasPam 107.
  • – Wielkie Bog Wszechmogący nad Narodem Polskiem pokazał miłosierdzie. PasPam 108v.
  • – Pan Bog Dobry kiedy chce [...] doda Męstwa y Odwagi Rycerzom. PasPam 109.
  • – Boze nasz Łaskawy Niepoięte są czynow Twoich sprawy. PasPam 109v.
  • – Sam Bog swemi potwierdza tego słowy Quem amo Castigo [kogo miłuję, tego karcę] Co Nie tylko Chrzescianskiemu Człowiekowi wdziecznym od Boga nalezy tollerować sercem Ale y u samych Poganow osobliwą zawsze miało kosyderacyią. PasPam 149.
  • – Iako człowiekiem tak y iego Fortuną Bog dysponuie. PasPam 150v.
  • – Mnie Pan Bog zachował Apodobno ztey racyiey zem się schylił po pistolet na ziemię ktory mi upadł, zzapasia. PasPam 156.
  • – Ales my kozdego [z królów] Cierpieli Iakiego nąm Pan Bog dał tak długo az go znowu Sąm wziął. Choc tez miewalismy niektorych do Nieukontentowania. PasPam 227.
  • – Pan Bog dał [...] Iana Sobieskiego [...] utinam diutissime Regnet [oby jak najdłużej królował] [...] ze by Bog iego Plemię rozkrzewił iako niegdy Abrachamowe. I ze by korona z głowy posteritatis [potomstwa] iego niezchodziła. PasPam 246v-247.
  • – Załuymy za grzech y upokorzmy się Bogu w piątek a znowu Bog nas podniesie y da się zęmscić w Sobotę. PasPam 265.
  • – Zołnierze zas nieborzęnta usychali słuchaiąc koronnych Rellacyią im czyniących iako im Bog pobłogosławił tak szczęsliwem zwycięstwem iako pad[l]i na dobry byt y obfitość wszystkiego w obozach Tureckich. PasPam 276.
  • – Iest tedy czego zacnym winszowac Rodzicom ktorzy taką Corę Człowiekiem wypiastowawszy Aniołęm Bogu oddaią. PasPam 282.
  • – Gdy rozćiągniećie ręce swoje, woła sam Bog ná Grzeszniki, zákryję oczy od was, tákże gdy będźiećie przedłużáć modlitwy swoje nie wysłucham. GdacPan 42.
  • – Kazał Bog pektoralik zrobić. MłodzKaz II, 2.
  • – Skrzypek i organista, słysząc co ksiądz każe Z ambony, ze Bog duchem chwalić się rozkaz Poswarzyli się z sobą i skrzypka to napusza Że w skrzypcach, na ktorych gra, musi byc i dusza. PotFraszBrück I 585.
  • – Lecz, że mu usta stękáią i ięczą, Dla tego plagi nieznośne mię dręczą, Dla tego mię BOG dotyka i draźni, Ze znieść cierpliwie trudno iego łaźni. Ná moie bole, práwie iest záwziętem, Obie mi nogi twardym ścisnął pętem, I wszytkie ścieszki bodzcámi otoczył, Bym z nich bez szwanku nigdzie nie wyskoczył. ChrośJob 123.
  • – Mnie BOG upodobał sobie [mówi król] obrał z wielu miłościwie, abym w tym Krolestwie na mieyscu Iego zostawał Ia życia y całości Narodow Arbiter, fortuna Poddanych w ręku moich iest. DanOstSwada I, 142.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • daj Boże:
  • bibl. bóg Abrahamowy || bóg Abrahamów:
    • – A iż umárli zmartwychwstáną/ y Mojżesz pokazał przy onym krzu/ gdy zowie PAná Bogá/ Bogiem Abráhámowym y Bogiem Jzáákowym/ y Bogiem Jákobowym. BG Łk 20, 37.
    • – PRzetoż posłowie szli z listy od Krolá y od książąt jego po wszystkim Jzráelu/ y Judzie/ z rozkazániem Krolewskim/ mowiąc: Synowie Jzráelscy/ náwroćcie się do PANA Bogá Abráhámowego/ Jzáákowego/ y Jzráelowego/ á on się náwroci do ostatkow/ ktore z was uszły z rąk Krolow Assyryjskich. BG 2Krn 30, 6.
    • – Książętá narodow przyłączyły się do ludu Bogá Abráhámowego: álbowiem Boże są tarcze ziemskie: z kąd on zacnie jest wywyższony. BG Ps 47, 10.
  • dzięka (Panu) Bogu (sz. zm.):
    • – Dźięka Bogu vide Chwałá Bogu. Kn 162.
    • – [...] teraz wszędzie Bogu Dzięká! Pokoy [...]. ErnHand 310.
    • – dźięka Bogu Gott sey Danck. Dieu soit loué; graces à Dieu. T III 308.
  • dla Boga:
    • – Dla Bogá/ vide Przé Bóg. Kn 120.
    • – Niektorzy murturbant [szemrali] przeciwko tym Słowom mowiąc dla Boga ze by go nieskarał P. Bog. PasPam 259v.
Związki frazeologiczne

  • na P. Boga spuścić coś:
    • »Bogu cos polecić, przestac się czyms martwić, kłopotać«
    • – Temu dawszy pokoy bo się iuz to raz na P Boga spusciło wracąm się do owego z wdową komplementu. PasPam 222v.
  • przez miłość Boga:
  • daj Boże szczęście || daj Panie Boże szczęście:
  • daj (Panie) Boże szczęśliwie:
    • »zwrot wyrażający życzenie powodzenia, pomyślności«
    • – O miławczyce z Buglowem [Bieglowem] z kontraktowałęm [...] Zaraz tedy od trzech kroli wywozilismy tam zboza A obuięlismy day Boze Szczęsliwie od Srzodoposcia. PasPam 226v.
    • – Rok Panski 1677, Day panie Boże Szczęsliwie obuiąłęm Olszowkę y Brzescie per Arendam na 7 lat. PasPam 248v.
  • da Pan Bóg:
  • chwałę Bogu oddać:
  • oddać się Bogu:
  • bogu oddawać rachunek:
  • z łaski Boga:
    • »zawdzięczając Bogu«
    • – I tak iuz z łaski miłego PBoga wpociesnieyszych okazyiach skonczyłęm ow Rok. Doznawszy że to nigdy nietrzeba człowiekowi desperowac Choc się nacię trochę za Marszczy Fortuna. PasPam 150v.
  • panu Bogu ducha oddać:
  • jedź z Panem Bogiem:
  • za łaską (Boga):
    • »zawdzięczając Bogu«
    • – Zaszedłęm tedy z łaski Bozey dosyc szczęsliwie tak Instantanee [nagle] wy brawszy się po owey chorobie y Głowa mię za łaską iego swiętą niezabolała. PasPam 281.
  • Panie Boże komuś odpuść:
  • mieć nadzieję w (Panu) Bogu:
    • »ufać Bogu«
    • – Mam ia w Panu Bogu moim nadzieię. PasPam 195v.
  • boga wyświadczać się imieniem:
    • »brać Boga na świadka«
    • – Boga wyświadczam się Imieniem że-m iest Niewinny tey kalumniey. PasPam 145.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

od przysł.: Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek.
  • – Ani Bogu świeczki ani komu inszemu [diabłu] ożoga. PasPam 285.
2. »bóstwo«
  • – Wszyscy bowiem Bogowie narodow/ są báłwani: ále PAN niebiosá uczynił. BG Ps 96, 5-6.
  • – Czci [Cyrce]/ czárowną mową/ Bogi nieznáiome. Ktorą zwykłá/ księżycá twarz/ brudzić iásnego. OvOtwWPrzem 573.
  • – Kiedy tak bardzo pismem alegujesz świętem, Biskup na to, [...] Niech będzie poganinem, każdy taki, ktoby Śmiał mowić, że obrazy i ryte osoby Świętych bożych [...] Chwalić miał jako bogi katolicki kościoł. PotFraszBrück II 6.
  • – Jakie Bogowie wasze ukaranie Czas to niedługi odkryc niezawstyda W ktorey się wszytkie z aspectow tak wielu Zgodzą proroctwa o Nieprzyiacielu. LucChrośPhar 29.
  • – Bogowie, niezliczone ktorym piekielnego Woysko służy Awernu [...] powiedźcie. ClaudUstHist 3.
  • – Te názwiska planet Saturnus, Mars, Jowisz, Merkuryusz, Venus, iedyne to są Pogan bałwochwalskie imiona, ktorzy znacznieyszych ludzi z podchlebstwa między Bogi licząc, ná niebo ich imiona przenieśli. BystrzInfElem 2.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bałwan Boga Apollina:
    • – Obaczył ná ołtarzu báłwan Bogá Apolliná z rękoma wyciągnionemi/ á ná pálcach ma pełno pierścionkow drogich/ ktorych mu głupie pospolstwo z nabożenstwá náwdziewáł. StarKaz 166.
  • bóg pogański:
    • – Stárzy zmyślili byli báykę/ iż zgromádziwszy się na Capitolium Rzymskie wszyscy bogowie Pogáńscy/ zápomnieli zásiadáiąc mieyscá zostáwić Iowiszowi. StarKaz II, 394.
  • fałszywi bogowie:
    • – [W królestwie Józafata] Pogańskiego Obrzędu wywrácáno błędne Synágogi, A skárby, ktore były ná fałszywe Bogi Od Pogan zgromádzone, z Meszkit odbieráno, Zaś miast onych Kościoły Páńskie budowáno. DamKuligKról 253.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • przewielebny w Bogu:
  • bóg jest brzuch || brzuch jest bogiem:
    • – Których koniec jest zatracenie, których Bóg jest brzuch, a chwała w hańbie ich, którzy się o rzeczy ziemskie starają. BG Flp 3, 19.
    • – Jam swych wymysłów bałwanom ofiary Oddawał, niosąc namiętności w dary. Brzuch był mój bogiem i tak bogów wiele Miałem, jako mam zmysłów w własnym ciele. MorszAUtwKuk 222.
  • wielebny w Bogu:
  • do Boga uciekać się:
    • – Do Boga tylko [cesarz austriacki] uciekał się modlitwami A Polakow wyglądał. PasPam 276.
  • bóg bogaty:
    • – O Szeremetu żadney wiádomości nie mamy o tym iednák namniey się nie frásuycie/ Bog bogáty. Szerzey o wszytkim opowie Dedes Agá Nász. MerkPol 35.
    • – Woyská záś W.W.M.M. Páństwá gdyby się záwsze przy Ordách nászych trzymáły/ w Bogu mamy nadzieię/ iżby Páństwo Moskiewskie wprętce było v Was. Bog bogáty y spráwiedliwy/ lubo ten nieprzyiaciel w wielkiey kupie bywa/ máło kogo wybije/ iego káżdy. MerkPol 37.
    • – Dla was Potocki; dla was Zołkiewski umierał Zeby was Obrzezaniec hardy nie pozerał Dla was iesli rozsądkiem, poymiecie to swoiem I my po dzis dzien wPolu Gradywowem stoiem Aze Bog intencye nasze zna Bogaty od niego oczekuiem przynamniey zapłaty. PotWoj 169.
  • bóg Ziemski:
    • »o władcy Imperium Osmańskiego«
    • – Nieporownáne vszánowánie Máiestatu Cesárskiego/ wydáie się dosyć y z sámych Tytułow/ ktore mu Poddáni iego dáią. Zowiąc go Bogiem Ziemskim/ Cieniem Boskim/ Brátem Słońcá/ y Miesiącá/ rozdawcą wszytkich Koron ná świecie/ y lubo mu nie wystáwuią Ołtarzow/ iáko pospolstwo Rzymskie/ zápomniawszy pierwszey swoiey wspániálości/ Cesárzom czyniło; rozumienie iednák/ ktore máią o iego mocy y potędze/ przychyla się do Bałwochwalstwá/ gdy go iáko zá Bogá iákiego máią. RicWielJMon 5.
  • bogu niech będzie chwała za coś (sz. zm.):
    • – Bogu niech będzie chwałá zá niewypowiedziány dar jego. BG 2Kor 9, 15.
    • – [...] tego samego herszta Wzięto pierszego dnia […] zac[o] niech chwała naywyszemu Bogu będzie zewpierszym terminie zganiono bezpieczenstwo onitak a Pan Bog inaczey. PoczOdlPam 34.
  • niech kogoś Bóg zachowa czegoś:
    • – Chorowałęm periculosissime [bardzo niebezpiecznie] [...] niech mię Bog miłosierny takiey drugiey zachowa okazyiey. PasPam 257.
  • niech Bóg broni:
    • – Aleć niech Bog broni, żebyśmy sami wystarczyć nie mieli na obronę praw naszych [...]. KonSRoz 29.
  • niech Bóg będzie pochwalony za coś:
    • – Niech za wszystko Bóg będzie pochwalony, i że na nas turbacye dopuścił. [...] W których jeśli Mu się podoba i daléj nas trzymać, niech się dosyć dzieje świętej Jego woli [...]. ZawiszaPam 30.
  • niech komuś Bóg da wieczne odpocznienie:
    • – Pochowałęm go [ojca] w krakowie u karmelitow na Piasku Niech mu Bog da wieczne odpocznienie w krolestwie swoim. PasPam 249.
  • niech Bóg czyjejś duszy miłościw będzie:
    • – Wiakim nas wszistkich, ktorzysmy hoinie dobrodzieistwa iego zazywali zostawił zaliu [król Władysław IV], kazdy baczny snadnie wyrozumiec moze. Niech Bog Jkm duszy miłosciw będzie. VorLetSkarb 206.
  • niech mi Bóg będzie świadkiem:
    • – Niech mi Bog; uktorego w ręku moie zdrowie Będzie świadkiem: Zebym był nie dozył wieczora Tak mnie gniecie, do Grobu, moia starosc chora [...]. PotWoj 143.
  • niech Bóg da komuś wiekuistą światłość:
    • – Czeladnik Moy [...] Vmar kturymi był barzo wygodny ypotrzebny zacomu niech Bog da Wiekuistą Swiatłosc [...]. PoczOdlPam 28.
  • niechaj będzie Panu Bogu cześć i chwała (sz. zm.):
    • – [Ks. Skarga] nabożeństwu ktore teraz do tákiey doskonáłości przyszło (z czego niechay będzie Pánu Bogu cześć y chwałá) wielkie pobudki podał [...]. BirkSkar 12.
    • – Pánu Bogu niechay bedzie cześć y chwałá ná wieki/ że nie odniosł nieprzyiaciel pociechy/ iákiey się spodziewał [...]. BirkRus 12.
  • niechaj mi Bóg mił będzie:
    • – Niechay mi Bog mił będzie, nie vczynię tey rzeczy Panu moiemu Chrystusowi, pomázáńcowi Páńskiemu. BirkNiedz 38.
  • niechaj kogoś Bóg skarze:
    • – [Szlachta] Słucha iak zaiąc bębna rychło Wici Trzecie Kazą zbroyno kazdemu w swym stawac Powiecie. I na one Tatary, niechay ich Bog skarze O samey ciągnąć wodzie, y twardym sucharze [...]. PotWoj 50.
  • niechaj kogoś Pan Bóg błogosławi:
    • – Ciebie zacnego y miłego Kawalera, niechay Pan Bog błogosłáwi tu łáską swoią, á potym onym żołdem z niebá, ktory koroną zowie Páweł święty [...]. BirkOboz 8 nlb.
  • niechaj czyjaś dusza z Panem Bogiem wiecznie króluje w niebie:
    • – [...] pozegnał się z tym swiatem Iasnie Wielm[ożny] ImPan Podskarbi Wielki Koronny [...] ktorego dusza niechay z Panem Bogiem wiecznie kroluie wniebie Amen. DrobTuszInf 56.
  • niech komuś (Pan) Bóg błogosławi:
    • – [...] małzonka moia porodziła syna [...] Niech mu Bog błogosławi, aby ros na chwałe iego swiętą [...]. VorLetSkarb 111.
    • – [...] wydałem Curkę moię miłą Florencyo Katarzynę Tuszynską wStan Swięty Małzenski za IMSCi Pana Irzego Maliczewskie[go] [...] ktorey niech Pan Bog Błogosławi zcałym domem iey [...] DrobTuszInf 40.
  • niechaj komuś Pan Bóg poszczęści:
    • – Niechayże nam sam Pan Bog poszczęści/ Tobie Jezu będziem śpiewáć części [...]. ŻabSymf F2v.
  • lamentacja Boga:
    • – Ta Chaldaica Paraphrasis nie wiele Czytelnikowi przynosi pożytku, ile Rabińskiemi zagęszczona fabułami, o dwoch Messiaszach, o Lamentacyi Boga, o Wniebowstąpieniu Moyżesza y ułupaniu Tablic z Tronu Bożego szafirowego, baiąca. ChmielAteny III 589.
  • jako się Bogu podobało:
    • – I tak się musiało ztac iako się Bogu podobało nie iako Ludziom. PasPam 225v.
Związki frazeologiczne

  • tak nam Panie Boże dopomóż i jego niewinna męka:
    • »formuła przysięgi«
    • – Tego wszystkiego Io kMSCi P.N.M. dotrzyma y my dotrzymamy. Tak nam Panie Boze dopomoz y iego niewinna Męka. PasPam 213.
  • tak mi Panie Boże dopomóż:
  • pan Bóg (kogoś) zachował:
  • broń Boże:
    • – Ale broń Boże/ żebyś zniewolona/ Gwałtem bydź iákim miáłá. TwarSDaf 111.
    • – Dway stanęli Sieniawscy Mikołay zPropkopem Z ludzi swoim wyborem iakoby w reserwie Iesli bronBoze Turczyn wszytkie Ławy zerwie. PotWoj 78.
    • – Do czego [niesprawiedliwości] broń Boże, żeby nie przychodziło, teraz zaraz wszystkie strony lub osoby niechętne i przeciwne sobie urazy swoje wszelkie wzajemnie [...] sobie darują. DiarSejm 303.
  • strzeż Boże:
    • »zwrot wyrażający przestrogę przed czym; oby tak nie było; nie daj Boże«
    • – Niezałuyciesz Panie konia bo to o wielką rzecz chodzi Strzesz Boze. Potrwozyc Woysko y krola dla naszych zartow. PasPam 238v.
  • powracaj z Panem Bogiem:
  • kto w Boga wierzy:
  • jako się Bogu podobało:
    • – I tak się musiało ztac iako się Bogu podobało nie iako Ludziom. PasPam 225v.
  • zabij kto w Boga wierzy:
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Kto się ludzi nie wstydzi/ ten się y Bogá nie boi. RysProv C3v.
  • – Kto z Bogiem zácznie/ vczyni bácznie. RysProv E1.
  • – Kogo Bóg dziś zafrasuje,to jutro go umiłuje. PasPam 265.
  • – Dla pokoiu tę broń noszę/ O ktory cię Boże proszę. RysProv III, 3.
  • – Day Boże dobrą broń mieć/ á nigdy iey nie vżywáć. RysProv III, 8.
  • – To iest prawdziwa przypowieść Chłop strzela a P Bog kule nosi Bo na taki ogięn nalezało tam z polowę z koni spaść. PasPam 107.
  • – Chłop nosi proch/ á Pan Bog kulki. RysProv II, 3.
  • – Niéwstydliwy. Psu oczy przédał. Ni wstydu ni Bogá. KnAd 716.
  • – Wszytko Bogu podobna, choć człeku nie zda się Wrobel proso ogánia: Wilk bárány pásie. PotPocz 147.
  • (wariant I):
    – Musiał rozum ustępować wiadomości według onego, że wszytko u Pana Boga podobno etc. NiemPam 308.
  • (wariant II):
    – Wszytko podobno v Bogá. RysProv 82.
  • – Gdzie Pan Bog kościoł buduie/ tám diabeł káplicę stáwi. RysProv IV, 4.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: SPas
Data ostatniej modyfikacji: 11.03.2020