Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BOT

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BOT, BUT, BÓT
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bót ||   but ||   bot
D.   bóta ||   bota
B. uż. nżyw.   bót ||   bot
N.   botem
Ms.   bocie
liczba mnoga
M. uż. nosob.   boty ||   bóty ||   buty
D.   botów ||   butów ||   bótów
B. uż. nosob.   boty ||   buty
N.   botami ||   bótami
  boty
Ms.   botach ||   butach ||   bótach
  bóciech
Etymologia
fr. botte
Znaczenia
1. »obuwie różnego kształtu, wykonane z różnych materiałów, noszone przez mężczyzn i kobiety«
  • – Butów safianowych wielki pan albo bojarzyn rzadko barzo używa. NiemPam 171.
  • – Odgniecieniu y stárciu nogi botem/ cebulá z kokoszym sadłem vtárta/ á przykłádána/ dobra. SyrZiel 1222.
  • – W-trzéwikách/ w-bótách chodzący/ obów máiący ná nogách. Calceatus [...] In crepidis, in caligis processit in publicum. [...]. Kn .
  • – Barzo by dobrze, kiedybyś WM MMPan i botów szarych na błoto z kilka par przysłał, białych także ze dwie parze. ŁugowPodr 90.
  • – Calo, nis Drap Drewniane bothÿ. SłowPolŁac 26.
  • – Cybulá [...] ná ukąszenie psie/ z octem/ miodem/ y Kuta/ bárzo iest pomocna/ ná ztarcie od botow y trzewikow/ z kokoszym smalcem máść uczynić/ y przykładáć/ rzecz dobra. HercBan 48.
  • – Pilny mieć dozor, áby Młockowie wzánádrzu, y wbutach zboża nie wynosili z Gumna. HaurEk 11.
  • – We dworze powinien jeść [pastuch], butow we dworze powinni mu dać troje, nowe jedne, podszycie dwoje. KonJUstKutrz 164.
  • – Krolowie Francuzcy zdawna lilii w herbie swym zażywali, czego dowodem iest posąg Clotarytusza Pierwszego, na iego grobie u Swessyonow postawiony, z liliami na bocie. NiesKor II 293.
  • – BOTTE (Sorte de Chaussure qui couvre toute la jambe jusques au genou) [...] BUT, sposob obuwia ná całą nogę aż do kolana. DanKolaDyk I, 213.
  • – Rzeźwość się w ludziách ociężałych mnoży, Kto butow niema kożucha niewłoży. DrużZbiór 325.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bot żółty (sz. zm.):
    • – [Pyta arcyksiążę Leopold] Czemu pludry tak wązkie jako rękaw, czemu bóty żółte [u Elearów]? DembPrzew 94.
    • – Buty żółte były przed dwiema miesiącami albo trzema; napiętki z korków. SobJListy 506.
    • – Sejmiki teraźniejsze. [...] I tego [szlachcica] po przezwisku rzadko się dopyta - co żywo niesłychanych tytułow się chwyta [...] Na większe poły chłopow: jedne żółte boty Ich szlachectwa, więcej nic nie mają, klejnoty. PotFraszBrück II 20.
    • – Do owych kul sześciu [w herbie kardynała Hozjusza] przydał [Zygmunt August] ná polu czerwonym Bot żołty, á w Hełmie rogi bawole, ieden żołty, drogi [!] czerwony. ChmielAteny II 387.
  • boty chłopskie grube || boty chłopskie || boty grube:
    • – Bóty chłopskie grube/ vide Kurpie. Kn 42.
    • – Kurpie máiący ná nogách/ ábo boty grube. Peronatus, sculponeatus. Wiżotas. SzyrDict 143.
    • – Pero, nis Botÿ chlopskie, kurpie. SłowPolŁac 103.
  • boty polskie || buty polskie:
    • – Buty dwa Polskie na wýsokim napiętku. ArchRadziw 1638 79, 1.
    • – Suknie choc naypięknieysze Kazano robic krotko, y boty choc Polskie to zdługiemi Cholewami. PasPam 79-79v.
    • – Tam [w muzeum w Amsterdamie] boty czarne Polskie, kłubok, aliàs kaptur Bazyliański y kobza Kozácka wystawione ad spectaculum. ChmielAteny II 249.
  • czerwone boty (sz. zm.):
    • – Potym Hosudaryni szła, po moskiewsku ubrana, w sukni po kostki [...] w kowanych czerwonych bóciech. NiemPam 47-48.
    • – W bóciech kowanych czerwonych także jako i chłopi zawżdy chodzą [żony uboższych bojarów]. NiemPam 174.
  • boty niemieckie:
    • – Buty Nowe Niemieckie czarne. ArchRadziw 1638 79, 1.
    • – Botów białych niemieckich par 2. ŁugowPodr 91.
  • boty tureckie:
    • – Botow Żołtych Tureckich par dwie, A trzecia proste[g]o Safianu. ArchRadziw 1638 46, 16.
    • – Botow Czerwonych Tureckich par Siedm, u iednych ostrogi Srebrne mieiscami złociste. ArchRadziw 1638 46, 16.
  • katowskie boty:
    • – BRODEQUINS (Sorte de supplice.) Cothurni (quibus nocentium cura premuntur.) KATOWSKIE buty, męka. [...] Daią te buty ná nogi złoczyńcy ktory się przyznać niechce, áni swoich pomocnikow, á to się dzieie deskami mocnemi ktore klinami wbiiaią mu ná nogi. DanKolaDyk I, 233.
  • boty żelazne:
    • – Taż samá GALLIA znowu dzieliła się u starożytnych na Galliám Braccatam, od stroiu kosmatego czyli od obowia włosem okrytego rzeczoną; albo od botow żelaznych zbroynych. ChmielAteny II 42.
  • bot furmański:
    • – Abowiem moim zdaniem zakon luterański Ma być (nie dziwujcie mi), jako bot furmański. ZimBLutKontr 351.
Związki frazeologiczne

  • uszyć komu boty (sz. zm.):
    • »działać podstępnie, intrygować«
    • – Pilat [...] duma, iákoby Herodowi uszyć boty [...] bo w sobie wzáiem byli nieprzyiaźni. MłodzKaz II, 146.
    • – Ale iak iego [sułtana] nágła iest exaltácya, ták prętki upádek [...] bo Iánczarow prętkie bunty, uszyią mu boty. ChmielAteny II 479.
  • szyć buty || szyć (komu) boty (sz. zm.):
    • »działać podstępnie, intrygować,«
    • ~ Na ciężarÿ y oppressią chłopską w Polscze [...] Szyią boty Chudzinie O przyczynke nie trudno winuią Stem drugim grzywien chłopa ledwie ze y dusze Nie wydrą z niego. OpalKSat 9v.
    • ~ Iako Krol komu Odmowi czego zaraz boty mu szyc trzeba Zaraz szlachte buntowac y na Rokosz wołac. OpalKSat 53.
    • ~ Bo mi nieprzyiaciele szyli boty, áby mię zgłádzić, ábo w drodze, ábo w bitwie, ábo w tumulcie. LubJMan 103marg.
    • ~ Lepiey gryść suchar y pić wody morskie. Niż przy biszkoktach, y przy trunkach gustownych Ná targowisko przyść ludzi obmownych. [...] Zadná godziná w pracy niewákuie, ten szyie buty, ow suknie nicuie. DrużZbiór 540-541.
  • kędy kogo bot ciśnie:
    • »tam, gdzie kto pragnie dotrzeć, znaleźć się«
    • ~ Osman [...] pod swoią szablą, nasze głowy zliczy I nakazdą ustawi, pobor niewolniczy Wam na Morze doMalty, kędy go bot cisnie Nam kaze do Persyey. PotWoj 131.
  • do kogo popalić boty:
    • »uciec do kogo«
    • – Z Moscinskiego, sześć Pachołkow Roty Wszytko Węgrow: do Turkow, popaliło boty. PotWoj 129.
  • wdziać cudzy bot na swoje kopyto:
    • »dać się przeciągnąć na czyją stronę, przejść na czyją stronę«
    • – Turecki wiary dowód przez krwie rozlewanie, Wierę by lepszy mieli przybrać chrześcijanie. Pretekstem tylko wiara: nie o to go [tego, kto przegrał w wojnie religijnej] bito, Lecz żeby wdziać cudzy bot na swoje kopyto. PotMorKuk III 266.
  • buty komu wycierać || [Być] komu do botów || czyje boty wycierać || komu butów ucierać || wycierać boty u kogo:
    • »służyć komu, także: pochlebiać, nadskakiwać komu w celu uzyskania jakich korzyści«
    • – Przeczedłszy tylko karty Luterowe [...] bez wstydu z tymi się chcesz ścierać, Coś im niegodzien i butów ucierać. GrochWiersze 320.
    • – Przysiągł [Hetman] ze ia sa[m] do Krolewica nie poidę y z expedicyei poiadę, iesli tak plugawą lekkoscią da nas starszych zniewazáć tem sczeczkom, ktorem by dobrze nasze boty wycieráć. OssJŻyw 30.
    • – Dziecię co go dzis na ręku trzyma [matka] Będzie wycierac boty u Oyczyma. PotSyl 7.
    • – Iezeli się tesz samwprzody zabije [Xifil], Zonę w niewolą dozywotną poda [...] A nusz tam Syna niestetysz powije, Komu do botow, albo do wychoda. PotSyl 66.
    • – BOTTE [...] MOWIĄ przysłowiem buty komu wycierać, niskie mu posługi y podchlebstwa czynić z interesu. DanKolaDyk I, 213.
  • chodzić podle bota:
    • »być w biedzie, w nędzy«
    • – Wzdyćbym y ia iakożkolwiek wsparty datkiem y hoynością Bohátyrską nie przyszywał łáty, do łáty y nie chodził podle botá záwsze. AndPiekBoh 67.
  • nie zedrzeć papierowych trzewików:
    • »nie napracować się«
    • – Nie zedrzesz zemną pápierowych trzewików. RysProv XI, 1-2.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Koń bossy na lod/ Bot dziuráwy ná błoto/ Tępa siekierá ná drwá Niebespieczni są. ŻabPol B1.
  • – Nie będą ze psiey skory Iáłowicze boty. RysProv XI, 7.
  • (wariant I):
    – Spieszy się by szwiec z boty ná targ. RysProv XIV, 7.
  • (wariant II):
    – Bieży iák szwiéc z bótámi. KnAd 24.
  • – Trzebá Bábie ná boty. RysProv XV, 5.
  • – V Kráwcá záwsze ma być zdárta suknia/ á v Szewcá dziuráwy bot. RysProv XVI, 4.
  • – Zono podźmy do Kościołá/ nie mam w cżym miły: Podźmysz do Kárcżmy/ Dziewko/ day sám stáre boty/ są tám gdzieś pod łáwą. RysProv XVIII, 10.
  • – Nagorsze bóty v széwcá/ siékierá v kowalá. KnAd 529.
2. »osłona końskiej nogi, zakładana w celach leczniczych«
  • – Natłucz świeżych raków ze lnianem nasieniem, a z miodem przaśnym, uczyńże koniowi bót skórzany, a włóż te materyą weń, i obuj. DorHipTur 233.
  • – Suchą rzepę wárzyc z sadłem wieprzowym, y buty na to zrobiwszy, áby w tey stał máteryey ciepło przez dwie Niedzieli odmięniáiąc, od rogu zápalenia koń będzie wolny. HaurEk 50.
  • – Swieżych nátłuc rákow, y z lniánym zámięszáć násięniem y z miodem prásnym, vczyniwszy bot koniowi skurzány nálawszy wen tey máteryey po wybrániu rogu koniá z tym obuc. HaurEk 50.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • boty chłopskie (sz. zm.):
    • – Pauerschuch chłopskie boty pero. KusWeg H4.
    • – Pero, nis Botÿ chlopskie, kurpie. SłowPolŁac 103.
Związki frazeologiczne

  • do kogo popalić boty:
  • komu ukować buty:
    • »działać podstępnie, intrygować«
    • – Anton zas od swych przed zaczęciem woyny, Pod Brundusium z rządu był wyzuty; Cesarz, gdyby nie był na wielu hoyny Teszby mu byli ukowali buty. ChrośKon 307.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Trzebá Bábie ná boty. RysProv Iv.
Użycia metajęzykowe
  • - Nomina [...] borys bot brzuch buzdygan ceber [...] habent genitivum in a. WojnaInst 28-29
  • - Quae desinunt in t, (exceptis knot, kogut, kot, kwiát, kwit, list, młot, most,) faciunt diminutiva in ik; ut chrost chrościk, bot bocik, okręt okręcik, drot drocik, dyáment dyámencik etc. WojnaInst 58
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 21.07.2009

BÓT

ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: post 1616
Znaczenia
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bóty chłopskie grube:
    • – Bóty chłopskie grube/ vide Kurpie. Kn 42.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Koń bossy ná lod/ Bot dziuráwy ná błoto/ Tępa siekierá ná drwá Niebespieczni są. ŻabPol B1.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 28.04.2010