ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

stopień równy

lp	M.	m		baczny
		ż		baczna
	D.	m		bacznego
		ż		bacznej
	C.	m		bacznemu
	B.	m	nżyw	baczny
			żyw	bacznego
		ż		baczną
		n		baczne
	N.	m		bacznym
	Ms.	m		bacznym
		ż		bacznej
	W.	m		baczny
lm	M.	mos		baczni
		nmos		baczne
	D.			bacznych
	C.			bacznym
	B.	mos		bacznych

stopień wyższy

lp	M.	n	baczniejsze
	N.	m	baczniejszemi
lm	M.	mos	baczniejsi
	D.		baczniejszych

stopień najwyższy

nabaczniejsi

Znaczenia

1. »rozsądny, roztropny, mądry«

– Nabaczniejszy [uczestnicy rokoszu] zaś mówili: “Grzech, Panowie, pokarał nas”. NiemPam 269.
– Baczny nie kusi się, kiedy niepodobne Rzeczy widzi, miarkując, jeśli są sposobne Jego siły. VerdBłażSet 40-41.
– Milczenie Ujdzie czasem za mądre i baczne mówienie. SaadiOtwSGul 210.
– Widząc bacznieisi ze nam takie rozerwanie tuz pod nieprzyiacielem zgubę pewną przynieść mogło, priwatnie ieden drugiemu perswadował aby na tem mieiscu do pewnego czasu w zgodzie sie trzymać. MarchŚcibHist 18v-19.
– Z tąd tedy káżdy báczny/ łácno obáczyć może/ że nie záwsze/ niezrázu też wyskákowáć trzeba/ kiedy kto ná rękę z desperáciey wyzywa. StarPopr 109.
– Rozsądny [...] vide Báczny. Kn 951.
– AVISÉ [...] Callidus [...] BACZNY iáko Imię Istotne rozważny świadomy y dobrze obiaśniony w procederze spraw swoich Mądry, Rostropny. DanKolaDyk I, 48.

2. »uważny, ostrożny«

– Tak baczny chronić się ma człeka obłudnego, Który raz to, raz owo mówi więc do niego. VerdBłażSet 18.
– Báczny/ dyszkrét/ Prudens, perspicax, consideratus [...] v. Ostroźny/ Rozsądny. Kn 11.
– W tem beł barzo baczny [pater Ortisius], ze nikomu znas priwatnych niezadawał pensow. VorLetSkarb 89. Baczny, Vorsichtig. VorLetSkarb 89.
– Baczny, Vorsichtig. BierSłowa 2.

3. »wrażliwy, dbający o co, o kogo, szlachetny; sprawiedliwy, uczciwy«

– Powódź [...] Lament ubogich do nieba przechodzi, Płacz zewsząd, który i bacznych obchodzi; Aż w serce idzie z ust ubogich ludzi, Kogóż nie wzbudzi. GrochWiersze 216.
– Tu káżdy báczny rozsądzi ktora się stroná ná tumult gotowáłá. NowinyTor Aiiij.
– Która [piechota] iż się poddała, baczni Elearowie łaskawie się z nimi obszedłszy, poszli ku Wiedniowi. DembPrzew 19.
– Nie tylko ná vbogie był szczodry/ ale y na niedostátnie ktorzyby się wstydzili żebráć/ báczny y rostropnie hoyny. StarKaz II, 200.
– Ktokolwiek iednak bacznym rozsądkiem w przyczyny moie weyrzy, moią też niefartowną ullo fuco indolem rozumie, wątpić nie mogę, nieskwápliwości moiey zostanie benignior interpres. PisMów II 19-20.
– Nikomum nie przepuścił! álem też był w tym báczny, żem winnych nie winił, życzliwych nie nieprzyiáźnił; ále tylko ná tychem nástąmpił, którzy szczerze wystąmpili, wykroczyli. MłodzKaz II, 135.

4. »dyskretny, delikatny, skromny, powściągliwy«

– Człowiekowi bácznemu, nie przystoi wtrącáć się do káżdey potrzeby/ á ná osobności żyć, wielka pociechá. StarPopr 117.
– MIey baczny ięzyk, áni z lekkiey głowy Nie spiesz słow prędkich z Bogiem do rozmowy. LubSEkl 17.

5. »poważany, szanowany, zacny«

– Czemu się dworem nie bawisz, i królowi panu tak bacznemu nie służysz. SaadiOtwSGul 69.
– Przeto nie przystoi bácznemu mężowi ledá gdzie się pokłádáć, áby ze złych y podłych niewiast urodzonych, synom cnotliwym nierownał. PetrSEk 21.
– Sam [Goffred] z Pustelnikiem/ y z co bacznieyszemi zostawszy tylko/ tak rozmawiał z niemi. TasKochGoff 267.

6. »odważny, śmiały, dzielny«

– Kordat/ v. Smiáły 1. Báczny. Kn 302.

7. »świadomy, poczytalny«

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

na umyśle baczny:

8. przen. »o zwierzęciu: mądre, zapobiegliwe; kierujące się instynktem«

– Jaskółka, jako baczna, towarzystwo wzięła z ludźmi. VerdBłażSet 73.
– Ieśliże bestya niema ták byłá báczna/ że umiáłá dobrodzieiowi swoiem[u] wdzięczność pokázowáć/ y nie zápomniáłá go nigdy/ toć dáleko słuszniej człowiekowi rozumnemu zá wzięte dobrodzieystwá/ bydź záwsze wdzięcznym. StarKaz II, 511.

9. »doświadczony, znający się na czym, obeznany«

– Najtrudniejsza bywa do kowania przyzwyczaić, lecz i to baczny masztalerz tak pogodzi, gdy w cudzeniu naprzód z lekuchna nogi ocierać i podejmować będzie. DorHipTur 74.
– Żaden iednak báczny nie ma bespieczney się drogi puszczáć/ y kędy idzie o zdrowie skorą swą szermowáć [nowe leki]. PetrJWod 26.
– Płácimy od ták wielu lát hárácz Tátárom, Ná pierwszey Chocimskiey woynie, pozwolono było Turczynowi háracz, gdyby go byłá Godność i spráwność Zbáráskiego w Poselstwie w pistolet nie wkręciłá. (Wiecie Historyią báczni). MłodzKaz II, 320.

10. »taki, który ma dobry wzrok; przen. bystry, przenikliwy«

– Chociaż jeszcze na ten czas nie był miejscem znaczny, A już o nim śmiał pisać Solikowski baczny. GrochWiersze 134.
– Perspicax [...] Báczny. Bystry. 2. Ostrożny. KnŁacPol 576.
– Báczny, Prudens, perspicax, consideratus, fagax, solers. SzyrDict 5.
– Oculatus Ostrego wzroku, Baczny. SłowPolŁac I, 95.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Baczny swe afekty zawsze moderuje, I, coby z nich urosło, pierwej upatruje. VerdBłażSet 64.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BACZNY