ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

M.		bas \|\| bass
D.		basu
C.		basowi
B.	uż. nżyw.	bas
N.		basem
Ms.		basie

liczba mnoga

M.	uż. nosob.	basy \|\| bassy
B.	uż. nosob.	basy
N.		basami

Etymologia

łac. bassus 'niski, głęboki'

Znaczenia

1. »najniższy głos męski, najniższe dźwięki instrumentu muzycznego lub przedmiotu wydającego podobne dźwięki; niskie odgłosy natury, otoczenia«

– Tam bąk basem swoim, Zwykł się sprzeciwiać prostym stronom moim; Tam ptastwo drugie. GrochWiersze 304.
– Głosy psie, jako wszeliakie od basu się poczynają, a na dyszkancie stawają. OstrorMyślTur 41.
– A 1619 29 July Dominus Dauid Mylins zostal Vrzednikiem Babinskiem Znal iednego czo zaras iednem razem spiewal Bas y discant nicz zadnego tactu w zadnem glosie nie opuszczaiacz. AktaBab 24.
– Grzmią bębny wRegimentach, a Kotły tubalne Gdzie zelazny na rzezwych, Jezdziec koniech siedzi To basem to diskantem rozprawuią w Miedzi. PotWoj 77.
– Długom, choć z wielkim, trzymał wiatr niewczasem; Chcę kęs uchylić lochtu, aż ten basem Po całym prawie da się słyszeć gmachu. PotFrasz4Kuk I 295.
– Zkąd się wnosi dla czego rozmaity w ludziach głos się znayduie: dyszkant, ált, tenor, bas? BystrzInfCosm F1.
– GRAVE [...] Un son grave. Sonus gravis [...] Głos nuta poważna, Bass. DanKolaDyk II, 99.
– Wieleż iest tych tonow? Cztery. 1. Discant [...] 2. Alt [...] 3. Tenor [...] 4. Bas, tęn zaś nayniższy. GorMuz 4bv.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bas drugi:

– Bas w muzyce [...] bas drugi der andre Bass. basse contre. T III 27.

basy fałszywe:

– FAUX - BOURDON [...] terme de Musique (qu ' on appelle simplement Contre-point.) Rudior musicorum concentus. BASSY falszywe w muzyce Kontratony niezgadzaiące się z sobą. DanKolaDyk II, 17.

miąższy bas:

– Miąższy [...] 2) Musiq. Grave, bas. [...] 2) miąższy bas, alt, dyszkant. T III 816.

bas niski:

– Iest Bás troiáki/ Wysoki/ Sredni/ y Niski. GorMuz b6v.

bas średni:

– Iest Bás troiáki/ Wysoki/ Sredni/ y Niski. GorMuz b6v.

bas trzymać:

– Básistá by nayprzednieyszy, dyszkántem nie záśpiewa, niech każą dyszkáńciście bás trzymáć, depressu nie ma. MłodzKaz IV, 127.

bas wysoki:

– Iest Bás troiáki/ Wysoki / Sredni/ y Niski. GorMuz b6v.

bas generalny:

– Bas w muzyce [...] bas gieneralny der General-Bass. basse continuë. T III 27.

Związki frazeologiczne

dobywać basu;
mówić basem;
odpowiedać z basu:

– Chlubny sam chwali siebie; tchórz dobywa basu, Mężny mało i skromnie: dość szable u pasu. PotMorKuk III 91.
– Dwu poważnych usarzow hetmańskiego znaku, Przyjechawszy, że wioska moja im na szlaku, Z komplementem, jakiej dziś zażywają mody, Jeśli się nie okupię, chcą pisać gospody. Karwasze, naruczaki, sami mowią basem, U każdego pachołka pistolet za pasem. PotFrasz2Kuk II 501.
– Gdy mu [Piłatowi] się Żydzi przykrzą, odpowieda z basu: "Idźcież, oto macie me segnety. Jako chcecie, niech będzie tamten grób zamknięty, A już mi dajcie pokój, dość tej bałamutnie!". PotZacKuk I 596.

dobyć basu;
basem się ozwać:

– „A na mię – Spyta Włocha, dobywszy od żołądka basu, Ów guzy – wiele wyńdzie takiego hatłasu?”. PotFrasz4Kuk I 336.
– Chłop srogi [...] Choć jeden tylko za nim, drugi chłopiec, stoi, A za kożdym się razem basem ozwie: moi? PotFrasz4Kuk I 335.

z basem przyjść do kogoś:

– Turcy [...] z takiem humorem; z takiem do nas basem Przyszli; iakby iusz mieli wygraną zapasem. PotWoj 171.

a) »śpiewający takim głosem «

– BAS, TENOR, ALT My wszytkich rzeczy oraz miłość zawieramy, Gdy w bogáctwách, godnościách, roskoszy szukámy. BanHist 30.

2. w lm »instrument muzyczny, smyczkowy lub dęty, o najniższej skali«

– Nie ciśnijciez się jak bydło, pójdź saw, Cepuch, z twojemi basami, Ty zaś, Jaros, i z Kasperkiem z drugiej stańcie ze skrzypkami! RozPasOkoń 315.

3. »niski rejestr dźwięków w instrumencie muzycznym«

– Potym gdy równe głosy zordynował, Alt, tenor, dyszkant i bas pomiarkował, Wziął swój instrument w rękę [Orfeusz]. LubSOrfPol 10.
– Wnet alt wziął przedsię [Orfeusz] i dyszkant wysoki Zniżał na tenor aż po bas głęboki, Smutne aryje w rożny styl przejmując I w melodyjne figury kształtując. LubSOrfPol 13-14.
– Pryśnie cienka stroneczká, gdy w nię ták zárznąć zechcą, iáko w párobkowáty Bas. MłodzKaz IV, 10.
– BASSE [...] BASS, terminem Muzyki część muzyki ktora wydaie głosy náypoważnieysze y náygłuchsze. DanKolaDyk I, 176.
– Nie potrzebá więtszey trudności záżywáć około przemieniánia/ [klawiszy] tylko pámiętáć iáko się te litery piszą ktore do Basu, Altu, y Diszkantu należą. GorMuz b2.

Związki frazeologiczne

w kwinty się obrocieły basy:

– Narody całe Ktore pod stem bonczukow do nas przychodzieły Ledwie zesię dzis, iednem znakiem nie okreły Zgoła wszytkie ozdoby, spadły znich y krasy A w kwinty się drobniuchne obrocieły basy. PotWoj 202.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

od przysł.:

(wariant I):
– Wałach i kapłon, chociaż się zawiedzie, Pocznie coś basem, a kwintą dowiedzie. PotFraszBrück II 367.
(wariant II):
– Gdy z basu kwintą spuścić nie chce się paniątku, Gdy do wielkiej postawy nie stawało wątku, Przyjedzie do mnie szumno, żebym mu pieniędzy Z jego aparencyjej pożyczył tym prędzej. PotMorKuk III 338.
(wariant III):
– [Mówi Dawid] Nabalowi nastroię Dudy w swoim Czasie, Kiedy kwinta zerwáná, zagram mu ná basie. Zwołał DAWID żołnierzy [...] mowiąc: ruszon iestem gniewem nowym, Hardość Nabala posła moiego zelżyła. DrużZbiór .
(wariant IV):
– Zabił mu [Bóg faraonowi] syna, a ten zaraz spuścił z basu, Każe żydy co rychlej wyganiać z tarasu. MorszSŻaleBar II 114.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Podhasła

Najwcześniejsze poświadczenie:

1638

Znaczenia

nazwa własna - imię psa

– Bas czarny strzałka na czele. ArchRadziw 1638 388, 1.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BAS

BAS