ESJP XVII i XVIII wieku

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn

Najwcześniejsze poświadczenie: 1610

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				bazylika
	D.				bazyliki
	C.				bazylice
	B.				bazylikę
	N.				bazyliką
	Ms.				bazylice

liczba mnoga

	M.				bazyliki
	D.				bazylik
	B.				bazyliki
	N.				bazylikami
	Ms.				bazylikach

Etymologia

łac. basilica

Znaczenia

1. »duża świątynia chrześcijańska, często o szczególnym znaczeniu, np. będąca siedzibą biskupstwa«

– My teraz kościoły Bázylikami zowiemy. WargRzym 22.
– Gdy Rzymu dobywał [Alaryk] mándat táki dał ná żołnierze/ iż ktoby z Rzymian vciekł do kościołow Kátholickich/ zwłaszczá do Bázyliki Piotrá y Páwłá świętych/ áby ochronę wszelaką w zdrowiu swoim mieli. BirkNagr 49.
– Cerkiew: dom krolewski: Basilika JaśDict 812.
– Sobieski oto Po Bazylikach Swiętych rozda hoynie złoto. DrobOpow 186.
– Rożne są Bazyliki, ale iednaż chwała y cześć Bogu oddaie się w naywiększey Kathedrze iak w naylichszey Plebánij. LeszczStGłos 20.
– Bazylikę Gnieźnieńską za antecessora, ogniem nadpsowaną restaurował [Wawrzyniec Gembicki, arcybiskup gnieźnieński]. NiesKor II 189.
– Fundował ten Biskup w Bazylice Krakowskiey Mansyorzow siedmiu, z tą obligacyą ná nich włożoną, áby co dzień Godziny álbo officium o Matce Boskiey spiewali. NiesKor II 747.
– Iest tu [w Mediolanie] Kościoł bardzo starożytny S. Ambrożego Biskupa Mediolańskiego [...]. Bogaci tę Bazylikę Ołtarz, aliàs Mensa złotem y drogiemi kamieniami ozdobioná. ChmielAteny II 179.
– Pod tą Bazyliką [w Konstantynopolu] są podziemne sklepy, ktore się ciągną aż pod Pałac Cesarski; gdzie że wiele Ciał Swiętych odpoczywá, zámurowány do nich introitus. ChmielAteny II 461.
– Bazylika. Haupt-Kirche. Basilique, grande Eglise. T III 29.
– Basilica y Basiliscus, zdádzą się być brát z siostrą/ choć brzydki wąż Bázyliszek/ nie ma nic z Krolewskim Kościołem/ ktory Bázyliką zowią. DembWyw 32.

Przenośnie

Słyszałeś, co Syn Boży rzekł do apostoła: piekielne mocy mego nie ruszą kościoła, A Tekieli, ktoremu zawieszeniem grożą, Chce z Turkami obalić bazylikę Bożą?PotFraszBrück I I, 440

2. »w starożytności okazały, zdobiony gmach służący celom publicznym: sądom, zgromadzeniom, targom«

– Co się dotycze Bázylik ták o nich trzebá rozumieć/ że to były mieyscá v Rzymian kosztownie y práwie ozdobnie wymurowáne/ kędy kupcy swoie kramy mieli y przedawáli. WargRzym 22.
– Niegdy wielki a teraz iuz doyzrały Bachwowalskie [Bałwochwalskie] Buznice pyszne Bazyliki Kolosy wywiedzione az w niebo za krzyki Czas z ziemią porownywa a co koscioł broni oraz z cnotą to nigdy nie zostanie w toni. KodKon 140.
– BASILIQUE [...] Basilica [...] BAZYLIKA Gmach wielki wspaniały, to właśnie co názywamy salą, co znáczy Gmach Krolewski. DanKolaDyk I, 176.
– Były w Konstantynopolu Bazyliki 2. to iest Gmachy wielkie, Krolewskie, Pańskie podługowáte, wielu wspárte kolumnami. U Grekow ná chowánie Xiąg, náuk, dysput, á u Rzymianow ná Sądy y rády destynowáne. Dla tego y Kościoły tą formą, albo od Krolow erigowáne, zowią się Basilicae. ChmielAteny II 467-468.
– Co starożytna wyrobiła ręka, w Zamkách, Pałacách, w Wieżach, Bazylikach, To wszystko wietrzna furya ponęka. DrużZbiór 359.

Znaczenia niepewne

1. a. 2.:

– Dym [...] z dymem to poszło; [...] §1) w tym strasznym miasta zagorzeniu, starodawne Bazyliki, przepyszne w budynki Pałace w iednym dniu dymem poszły. T III 299.

Użycia metajęzykowe

- Substantiva nomina [...] Bazylika Bazyliszek Biblia. WojnaInst 158

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, Kn, T, L (bez cyt.), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SXVI

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				bazylika
	D.				bazyliki
	N.				bazyliką

Etymologia

łac. basilicum

Znaczenia

1. bot. »roślina zielna o silnej woni, stosowana w lecznictwie i jako przyprawa, bazylia pospolita; Ocimum basilicum«

– Wziąć korzenia Kozłkowego y z nacią ze dwie gárści/ Podrożnikowego ziela y z kwiecim/ Bázyliki/ Bárwinku/ Ruty ogrodney/Kopru Włoskiego zielonego/ Ośrzodki chlebá rżánego chędogiego po garści. SyrZiel 53.
– Bázylia ziéle/ Bázyliká/ waziłék/ bálsam polski. Ocimum vel Ocymum. Kn 18.
– Przybieráją się też do tego [wieńców] zioła pięknie pachnące [...] jáko [...] Bázyliká/ Száłwia/ Miętkiew. KomDobrOrb 39.
– Człowiek pewny miał zwyczay wącháć często ziołká Bázyliki. CompMed 40.
– BASILIC [...] Ocimum ou ocymum BAZYLIKA ziele pachniące. DanKolaDyk I, 176.
– Potrawy z Maieranem lub Bazyliką gotuy choremu. BeimJelMed 465.
– Bazylik, g. [bazylik]a. Bazylika, ziele, (ocymum) Basilge, Basilien-Kraut. basilic. T III 29.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bot. bazylika większa:

– Basilicum, Bázyliká większa [rejestr ziół]. CompMed 20.

2. bot. »roślina zielna, czyścica drobnokwiatowa; Calamintha acinos«

– Firletka płonna abo krowia/ vide Bazylika. Kn 176.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bot. bazylika polna:

– Bázyliká polna/ Acinus [...] et Epipetron [...]. Ocimum syluestre, [...] Firlétká płonna/ krowia. Kn 18.
– bazylika polna, (ocimum silvestre) Feld-Basilien. basilic sauvage. T III 29.
– Bázyliká polna/ Acinos, herba. Ocymosimilis, lat. Ocymastrum. Wild Basilien. DasHünDict Ooiijv.

3. »niezidentyfikowana roślina«

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bot. bazylika wodna:

– bazylika wodna, vid. Firletka wodna. T III 29.

bot. bazylika kędzierzawa:

– Jest y czwarta Bázyliká kędzierzáwa/ cudzoziemska/ liścia niemáłego/ modráwego/ ábo pobłękitniáłego/ około kárbowánego. SyrZiel 479.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Odsyłacze

Patrz: BAZYLIJA, BAZYLIJKA, BAZYLIK, BAZYLISKA, FIRLETKA, BALSAM, WASILEK.

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI

Nienotowany w słownikach:
SStp, Kn, T, L, SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne

liczba pojedyncza

	M.				bazylika
	D.				bazyliki

Etymologia

łac. basilica

Znaczenia

med. »żyła ramienia«

– Krwi upuścić y z powtorzeniem [należy] z żyły Bázyliki, lub z medyánny, ieżeli siły pozwolą. PromMed 161.
– Zyłá zwána Hepatica, álbo Bázyliká, zostáiąca niżey pod Medyánną, otwierána bywa ná wszelkie áffekcye wątroby. CompMed 31.
– NAprzod krwie pusczenie [...] naypotrzebnieysze, z żyły Bázyliki [...] y z powtorzeniem, ieżeliby tego byłá potrzebá. CompMed 159.
– Potrzebne iest puszczenie z salwateli, álbo Bázyliki, tákże parganse wolne. CompMed 309.
– Zyła zwáná Bázyliká, zostáiąca niżey pod Medyánną w łokciu, otwierána bywa ná wszelkie áffekcye wątroby, żołądká, ná párcie w bokach. VadeMed 3.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BAZYLIKA I

BAZYLIKA II

BAZYLIKA III

BAZYLIKA IV