Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BIEDA I

rzecz.
ż
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BIEDA I, BIADA I, BIDA
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, Kn, T, SWil, SJP

Nienotowany w słownikach:
SXVI, L, SW

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bieda ||   biada ||   bida
D.   biedy ||   biady
B.   biedę ||   biadę ||   bidę
N.   biedą ||   biadą
Ms.   biedzie ||   bidzie
liczba mnoga
M.   biedy ||   biady
D.   bied ||   biad
C.   biedam ||   biadam
B.   biedy ||   biady
Ms.   biedach ||   biadach
Znaczenia
»nieszczęście, trudność, przykrość«
  • – Boiaźń vczciwa Páńskiey wszechmocności Naprzod iey [oblubienicy króla niebieskiego] ziawia/ pierwość swey mądrości/ Trąbiąc ogromnie serce biádą trwoży [...]. JurkPieś E3.
  • – Oba grożą, Baby trwożą, Lecz żadna mać Reformować Błędu nie da: Owo bieda! GrochWiersze 337.
  • – Lecz to najżałośniejsza człowiekowi bida, Gdy nie tylko wesz gryzie, ale też i gnida. VerdBłażSet 25.
  • – Bo ja nalepiey wiem myśli/ ktore myślę o was/ mowi Pan: myśli o pokoju/ á nie o utrapieniu: ábym uczynił koniec pożądány biedam wászym. BG Jr 29, 11.
  • – Toż [choroba] ieżeliby y tobie się iáko człowiekowi dla przestępkow biádam podległemu przydało/ ktore nam to spráwiły/ że nie tylko niemocy/ ále y namnieyszych źwierząt lękáć się musimy [...] przywoływay swieszczennikow [...]. KalCuda 168.
  • – Ze ták szczerze piszę, nierácz się obrazáć, bo mię iuż do tego biedá przymusza, że Wm.M.M. Pan niechcesz się ze mną widzieć, á mogłoby to bydź bárzo dobrze, iáko z Cápellanem swoim widzieć się raz y drugi, y rozmowić [...]. LubJMan 71.
  • – [...] poszedłęm do Regimentarza a opowiedziawszy za iego pytaniem wczoraiszą biedę y dwa Strachy to iest od Szwedow y od wody. Rzecze Woiewoda. iuz to prawda że to terminy były niedobre ale tez Panie Bracie masz Waszec nad Całe Woysko bo W. Woiuiesz po Morzu, a Woysko na lądzie. PasPam 67.
  • – Choc w Nay większey bidzie było rzatko ieść a gęsto się bić. PasPam 122.
  • – Nigdyśmy jeszcze w takiej nie byli biedzie i w tak kraju błotnym, że na piądź suchego nie znalazłby kraju. SobJListy 62.
  • – Poszła z ojczyzny i ciężkie tułactwo Za najprzedniejsze obrawszy bogactwo, Po rozbojniczych skałach i Beskidach W niewytrzymanych tułając się biedach. [MorszWiersze - do spr.] MorszZWierszeWir I 427.
  • – Na tym padole [...] Wszytkich nas zgoła jednaż bieda łechce. LubSTobPol 85.
  • – Jeszcze biada znośniejsza, żal mi serce piecze, Wstyd ludzi; dobrzy głupstwo ganią, zły urąga [...]. PotFraszBrück I 560.
  • – [Pierwsi rodzice] sami z raiu nászyie wypchnieni w rozmaite troski y długie biedy wpadli [...]. BujnDroga 37.
  • – [Chrystus] sam ná się tey niewoli (wyiąwszy grzech) skutki/ nie wczásy/ biedy y nieszczęścia/ stawszy się nam w náturze rownym przyiął [...]. BujnDroga 361.
  • – Lecz ktoryż Arythmetyk świádomy ráchuby Może zliczyć złe świátá pełne bied, y zguby? DamKuligKról 12.
  • – Bo mu [królewiczowi] dobrą przerywał mysl dyskurs słyszány Od Mágistrá o nędzy, y biádach wydány. DamKuligKról 28.
  • – Dwoch się ná Krolewicá wzrok mężow nágodzi, Ieden sprosnym ná twarzy trądem záráżony, A drugi był ślepotą ciemną skáleczony [...] Odpowiedzą [słudzy], że te są ná człowieká biedy, Często przypadáiące z humorow złych, ktore z máteryey skażoney czyniom ludziom chore Ciáłá. DamKuligKról 29.
  • – Záczym [kiedy człowiek po przyjęciu chrztu wraca do starych grzechów] bywáią poślednie Gorsze biády człowieká, á niż były przednie. DamKuligKról 75.
  • – [...] przez wiele trudow y biad nam do Niebá Gdzie iest Krolestwo wieczne wędrować potrzebá [...]. DamKuligKról 85.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • na czyjąś biadę robić coś || na czyjąś biedę robić coś:
    • – Swięci Theodor y Bázili Męczennicy/ pozábiiáni od Xiążęciá Kiiowskiego Mścisłáwá. Z tych Theodorowi [...] Niemiec ukręcił ná swą biádę nogę [...]. KalCuda 16.
    • – Gdy ná mą biedę depcą Oycowskie popioły, Y miłość między dwiema trwa nieprzyiacioły. CorMorszACyd 184.
  • zażywać biedy:
    • – Ale gdziem nie był trudno otym pisać bo ia przez wszystkie woyny tego trzepaczki trzymałęm sie Czarneckiego y znim zazywał czasem okrutney biedy czasem tez y roskoszy. PasPam 52.
  • biedę cierpieć:
    • – [...] szlachta gadała, że od Kozakow wielką biedę cierpieć miała. HistBun 17.
  • zażyć biedy:
    • – [Hetmani z wojskiem] idąc przez kray ogołocony przez Mosty pozrzucane wody po zarazane Młyny po palone wielkie aprawie niewypowiedzianey zazyli biedy. HistBun 21.
  • użyć biady || użyć biedy:
    • – [Syn marnotrawny] przystał do iednego służyć Gospodarza stron onych, kędy cięszkiey vżyć Musiał biády: bowiem go páść gnał wieprze w pole. DamKuligKról 80.
    • – Wprzod użyć biedy y złego, wprzod znaczney doznać trzeba przykrości, żeby można z czasem swobodnym cieszyć się szczęściem. WiśARoz 39.
  • biedę komuś czynić:
    • – Gorzey gdy ná zły żołądek trafią [jajka]/ w ktorym się łácno zepsuią/ a zepsowawszy się biedę choremu czynią/ więc ná zápalenie skarżą. PetrSInst B3.
  • przyczynić komuś biedy:
    • – A tym czasem dowiedziałem się iako Rossyiskie Woyska chcą extrema tentare oraz maiąc dowody, że na sukkurs Cesarzowi Iegomości dwadzieścia y cztery Regimenty Rossyiskie przeidzie przez Polskę i mogą mimo iazdem przyczynić Nam biedy. DanOstSwada 205.
  • narobić biedy:
    • – [...] ymogł by tu był Wiszniowiecki strasznie ukrzywdzony znaczney narobić biedy, gdyby go miłość Oyczyzny niezwyciężyła. HistBun 7.
  • do biedy przyjść:
    • – [...] pewnie by był do takiey ze biedy Karol [de Rochefort] przyszedł iako był w niewoli gdyby go był z opieki swoiey wypuscił Ow Zakonnik, ktory go chował i opatrywał [...]. HistŚwież 121.
  • z biedy wyniść:
    • – Kto się tedy w zbytkách pohámowáć chce/ á z tey biedy [choroby] wyniść/ poki w niey głębiey nie vwiąźnie [...] może tą wodą [z Drużbaku] zábieżeć/ kąpiąc się w niey. PetrJWod 16.
  • z biedy się wydobyć:
    • – [Król Ludwik XIV] uwolnił go [Karola de Rochefort] od wszytkiego Czego by był nie miał gdy by mu było poiedynku dowiedziono [...] tak się tędyz kiędyz z tey biedy wydobył Karol Le Conte de Rochefort. HistŚwież 121.
  • wykręcić się z biedy:
    • – Przyznam ci się ze mi się iuz uprzykrzyło zyc w ustawicznym niebespieczeństwie y strachu a trudno mi inaczey wynisc azbym głowę ktorego Towarzysza wyniosł, Umysliłem tamtego błazna co z daleka stoi zabic y nim się wykręcic z takiey biedy. HistŚwież 206.
  • pomóc biedę:
    • – Na ofiarę trzeba iść w święta i w niedziele, Prócz tego dziad z celbratem brząka po kościele; Dziesięcina swym trybem; petycyja klesza, Że dzwoni, kiedy chmura nade wsią się wiesza, Choć to pomoże biedę, bo i same dzwony, Nie tylko zboża, tłuką grady i pioruny. PotMorKuk III 86.
    • – Aleć pomogą biedę z berdyszami knapi, Jeśli kto pana za łeb w kościele ułapi. PotMorKuk III 247.
  • warować kogoś biedy:
    • – Swięte wyroki y obrzędy/ Te nas wáruią wszelki biedy. JurkPieś A2.
  • od biedy kogoś obronić:
    • – [...] czysta białogłowa mezowi to wszytko swemu powiedziała, y wszytkie iego [Dioskorusa] napasci wydawszy, prosiła aby ią iako mąz od tey biedy obronił. HistŚwież 22.
  • wybawić kogoś z biedy:
    • – [Urzędnicy Magistratu] owego Szlachcica zabrawszy do Sądu tego Administratora Ceł przyprowadzili. Dowiedział się o tym P. Tavan y ze ten Szlachcic był przyiacielem iego chciał go wybawic z tey biedy [...]. HistŚwież 224.
Związki frazeologiczne

  • klecić starą bidę:
    • – [Przez pana Sapiehę] byliśmy przyjęci, jako od kawalera dystyngwowanych, jakem się w nim rozpatrzył, przymiotów i umięjącego żyć na świecie, jako non neo natus dominus, ale równy starożytnością naszej familii pan, z którym mile starą klecić bidę, jak największych z nowym sitkiem używać konsulacji. RadziwHDiar 153.
  • dla biedy:
    • »z konieczności«
    • – [...] tenze Stanisław Chebda z dobrey woli swoiey Sebastyianowi Męzykowi swagrowi swoiemu tę część, którą kupił u Tomasza brata Sebastyianowego młodszego, tenze Stanisław Chebda temus Sebastyianowi Męzykowi a swagrowi swoiemu spuscza dobrowolnie, nie s przymusu zadnego, ani nie dla biedy zadny [...]. KsPtaszUl 562.
  • z biedy:
    • »z konieczności«
    • – Tu tedy stanąłem [pod miasteczkiem Pomorzany], dnia jutrzejszego pewnych się u siebie spodziewając gości [wojsk nieprzyjaciela]; ale wolę już z biedy, niżeli żeby pode Lwów, jako umyślili, swoją kontynuowali drogę. SobJListy 220.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    – Co zá niészczęście! co zá niéwola! I to biedá/ niéwola/ niészczęścié! Iéśli to nié niéwola! [...] Quale infortunium! ô calamitatem! En si non magna ea miseria est? Quae est haec miseria? Rem importunam! rem miserandam! Papae infortunium! [...]. Kn 89.
  • (wariant II):
    – i to bieda. auch das ist eine Noth, ein Kreutz. c'est aussi un malheur. T III 42.
Przenośnie
  • [Stary człowiek] iako mruk w nałogach, y biedzie leży, mowiąc: takci to u nas z dawna dawności, á postaremu dobrze bywało, ktoby się tamtemi wynalazkami nowemi zaprzątał! To źle mowiąc źle wygląda, y bieda od niego śmierdzi.GarczAnat 38-39
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BIADA II, BIEDA II

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1608
Znaczenia
1. »jest źle, ciężko«
  • – Biádá przeto będzie w on dzień sądny tym głuchym y niemym/ ktorzy teraz niechcą słucháć mándatow Páńskich [...]. StarKaz 280.
  • – [...] tobie záś sámemu będzie biádá/ gdy [...] nie będziesz miał nikogo coby cię rátował [...]. StarKaz 319.
  • – Albowiem człowiekowi źle bez Pomocniká Biáda sámemu; nie mász większego nędzniká Ná świecie. w spolnym bowiem być ztowárzyszeniu Lub w szczęściu lub w nieszczęściu iest ku pocieszeniu. HaurEk 94.
  • – Dziękuymysz P. Bogu nászemu, że u nas elekcyia, Krolámi mężow czyni, nie dzieci. [...] kiedy biádá Krolestwu? gdy nie mász w Pánu stárości! MłodzKaz II, 89.
  • – [...] biada to, gdy zły nie pozwala Na dobre i tym słówkiem [veto] ojczyznę rozwala. Źle zażywasz, bękarcie, wolności sekretu. PotPis II, 79.
  • – Biada samemu, bo gdy pośliźnie się, Nikt go nie wesprze i nikt nie podniesie [...]. LubSEklPol 35.
2. zapowiedź grożącego komuś niebezpieczeństwa, nieszczęścia, kary
  • – [Judasz] wybieży, porzuciwszy srebrniki w kościele, i stanąwszy pod drzewem za łeb się uchwyci: „Rwijcie, przeklęte jędze, wieku mego nici; rostąpcie się przepaści, a mnie w swoje lochy pożrzycie; biada, biada na mój rozum płochy. Zdradziłem Pana swego, krew niewinna woła Mistrza mojego na mię! RożAPam 35.
  • – Ociec záś nárzekáiąc mowił: Biadá mnie/ co się stáło corce moiey? [...] Jam ciebie chciał niebieskiemu oblubieńcowi poślubić/ y rozumiáłem bydź przez cię zbáwiony/ á tyś szaloną miłością się rozżarzyłá. SpInZąbMłot 25.
  • – Biádá nam/ ktorych od Bogá ládá wietrzyk odpłoszy: á iesli nie odpłoszy/ przychodzi on zdraycá/ y przez chytrość swoię łatwie nam włosy te zdejmie. BirkNiedz 21.
  • – Biádá káżdemu ktory posłuszeństwem nie broni się iáko tarczą; pewnie ten korony nie osięgnie w niebie [...]. BirkNiedz 85.
  • – Ach/ biádá ná ten dzień. Bo bliski jest dzień Pański: á przychodzi jáko spustoszenie od Wszechmocnego. BG Jl 1, 15.
  • – Biádá tym ktorzy názywáją złe dobrym/ á dobre złym: ktorzy pokładáją ciemność zá świátłość/ á świátłość zá ciemność: ktorzy pokładáją gorzkość zá słodkość/ á słodkość zá gorzkość. BG Iz 5, 20.
  • – Y widziałem/ y słyszałem jednego Anjołá lecącego przez pośrzodek niebá/ mowiącego głosem wielkim; Biádá, biádá, biádá mieszkájącym ná ziemi! BG Ap 8, 13.
  • – Niechszé przeyrzy iesli mądry Cawalgier Polski iesli to uwaznie i mądrze czyni, przywłaszczać i zwać plugawe czystym, złe dobrym, ciemność światłością, a przewrotność sprawiedliwością (bięda tym pismo Swietę mowi). TrepNekLib 6.
  • – Biádász mnie przeklętey Benedykcie/ czemum się kiedy ná świát národziłá/ biádá mnie/ biádá nędznicy y corce przeklęctwá/ biádá rodzicom/ ktorzy mnie zrodzili á nieuczyli; biádá y tym ktorzy mnie zwodzili/ gdzie teraz ia nieszczęsna się obrocę/ gdzie poydę. OkolNiebo 85.
  • – Biádá tym/ Ktorzy ráno wstawájąc chodzą zá pijáństwem/ y ná nim do wieczorá trwáją. GdacKon 12.
  • – Boymy się przeklęctwá onego: Biádá wam, ktorzy złość dobrocią názywacie, ciemność świátłością, gorzkość miodem/ grzech cnotą. BirkRus E2.
Związki niejednoznaczne względem znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    ~ Mowi Duch S. VAE TIBI TERRA CUIUS REX PUER EST. Biádá iest zięmi, ktorey Krol dziecię iest. MłodzKaz II, 88.
  • (wariant II):
    ~ Biada tej ziemi, biada tej koronie, Gdzie dziecie królem osiada na tronie. LubSEklPol 52.
  • ~ Gdzie Pan hárdy/ á chleb twárdy/ ktemu piwnicá ná kołku/ biádá tám chudemu páchołku. RysProv 26.
  • (wariant I):
    ~ Biádá temu domowi/ gdzie krowa dobádá wołowi. RysProv 15.
  • (wariant II):
    ~ Biádá temu domowi/ gdzie krowa dobodzié wołowi. KnAd 710.
  • (wariant I):
    ~ Biádá tey Kokoszy/ ná ktorey Iástrząbá łowią. RysProv 13.
  • (wariant II):
    ~ Biádá tey kokoszy/ ná ktorey iástrzębá zápráwuią. KnAd 23.
  • (wariant III):
    ~ Biada biada Kokoszy na ktorey Iastrzeba Wprawuią prosze niech tą nie bede Kokoszą Coby sie Pąn Deputat na mnie miał wycwiczyc [...]. OpalKSat 60.
  • ~ [...] gdy się zajmie u sąsiada, Jeśli drugi nie gasi, i drugiemu biada. VerdBłażSet 56.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BIADA III

w funkcji wykrzyknika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1610
Znaczenia
zapowiedź grożącego komuś niebezpieczeństwa, nieszczęścia, kary
  • – Już trzoszczoki stróż Cerber i Lucyper śmiały, śmierć i Jędze, co tamtej twirdze pilnowały, pętami ognistemi mocno okowane, aż do ostatniej ściany piekielnej zagnane; tam z Furyjami modre ognie wydymają: „Biada! – wrzeszczą. – Biada nam, biada!” – narzekają. RożAPam 102.
  • – Przetoż ták mowi Pánujący Pan/ Bog Zastępów; Po wszystkich ulicách będzie nárzekánie/ á po wszystkich stronách zákrzykną; Biádá! Biádá! y záwołáją orácza do płáczu i do kwilenia z tymi/ ktorzy nárzekáć umieją. BG Am 5, 16.
  • – Y będą go płákáć/ y nárzekáć nád nim będą krolowie ziemie/ ktorzy z nim wszeteczeństwo płodzili/ y rozkoszowáli/ gdy ujrzą dym zápalenia jego/ Z dáleká stojąc dla bojáźni męki jego y mowiąc; Biádá/ biádá/ miásto ono wielkie Bábilon/ miásto ono mocne; iż w jednę godzinę przyszedł sąd twoj! BG Ap 18, 9-10.
  • – Biádá/ bo wielki jest ten dzień/ ták/ że mu nie było podobnego; ale jakiżkolwiek jest czás vtrapienia Jákobowego/ przecię z niego wybáwiony będzie. BG Jr 30, 7.
  • – Ten [diabeł] wyiąc płácze, ten iáko lew ryczy: Biádá! nic Panu nie niosę w zdobyczy. DrużZbiór 183.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 08.03.2016
Data ostatniej modyfikacji: 08.03.2016
Autorzy: RB
Data ostatniej modyfikacji: 08.03.2016