Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BLACHA
rzecz
ż
, BLACH
rzecz
m

W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BLACHA || BLACH, *BŁACHA
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M. m   blach
ż   blacha
D. m   blachu
ż   błachy ||   blachy
C. ż   blasze
B. m uż. nżyw.   blach
ż   błachę ||   blachę
N. m   blachem
ż   błachą ||   blachą
Ms. m   blachu
ż   blasze ||   blasie
  blaszy
liczba mnoga
M. m albo ż uż. nosob.   blachy
D. m   blachów
ż   blach
B. m albo ż uż. nosob.   blachy
N. m   blachy
m albo ż   blachami
Ms. m albo ż   blachach
liczba podwójna
B. ż   blasze
Etymologia
niem. Blech
Znaczenia
1. »cienki płat wybitego młotem metalu, używany do okuwania, obijania czego oraz wyrabiania rozmaitych przedmiotów i części różnych urządzeń«
  • – Káuálleria/ á zwłaszczá bogátszy/ używáią kárácen y szyszakow z blach subtelnych y pięknych. BotŁęczRel III 62.
  • – Bláchą pokłádam/ pokrywam/ Imbracteo [...] Tego laminis aureis. Kn 33.
  • – Srebro niérobione/ w-bláchách/ oséłkách. Argentum graue, infectum [...] Massa argenti [...] Argentum rude. Kn 1056.
  • – Obraz blaszany z miedzi S[więteg]o Franciszka 1. Obraz N. Panny na takieyze blasie 1. ArchRadziw 1638 176, 55.
  • – Tam w tym kościele [w Windsorze] jest z napisami na miedzi lubo też na blaszy srebrnej wiele herbów tych którzy przyjmowali, i którego czasu to orde. GawarDzien 161.
  • – Ma ten Kościoł Wieżą ná Kościele bárzo kształtną bláchą obitą. PruszczKlejn 20.
  • – Das ch in ein sz/ als: bláchá/ das Blech/ Blásze/ in der Gebendung/ (in Dativo casu) dem Bleche. DobrGram 24.
  • – Spód u tej mojej [karety] rzezany bardzo kształtnie, wszystek złocisty; blachy, ćwieki, pętlice, przęczki bardzo pięknie zrobione. SobJListy 263.
  • – Wiatrak pusty bez wału, walnice, blachy, podosków wszystkich i bez wierzchu, który także naprawy potrzebuje. InwKal I 206.
  • – Kto łysy, moja rada, nie bawić się żupą. Jakby też kto wyłaził z szyby na wierzch d... Widząc go jedna pani, nabrała się strachu. Dopieroż, gdy kaganek jaśniejszy przy blachu. PotFraszBrück II 417.
  • – Beschlagen [...] er hat den Stab mit Bleche beschlagen/ obił Laskę Błáchą. ErnHand 107.
  • – Ołtarz wielki wpuł Koscioła stoi Krzyz na nim wielki Szczyrozłoty y trzy blachy we srzodku takze ze złota. SobTDzien 40.
  • – Mosiądz robiono y ná blachy bito pod Zukowem y Zagorzem. BystrzInfGeogr I3v.
  • – BALLE en termes d'Imprimerie [...] Follicus typographicus [...] PIŁKA terminem Drukarnianym, mieszek wytkany ktorym farbę biorą do nádania oney ná formy, álbo na blachy. DanKolaDyk I, 166.
  • – Weźmi Kawałek ołowiu swieżego, rozbiy cienko niby błachę. BeimJelMed 431.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • cynowa blacha (sz. zm.):
    • – W tymże podwórzu gołębieniec z gołębiami. Kompas z blachą cenową, osieł drewniany. InwKal I 254.
    • – Pioron na Wiezą [...] Vderził y one od wierzchu samego zapaliwszy, do Sczedu spalił, ze Czynowa blacha iako desc gwałtowny zniey padała. KomonDziej 194v.
    • – Rátusz tu [w Padwie] iest wspaniały [...] cały cynową pobity blachą. ChmielAteny II 192.
  • blacha ołowiana (sz. zm.):
    • – Iezeli fluxus seminis pochodzi z gorącości wielkiey, dobra rzecz nosić blachę ołowiáną ná ná krzyżách. CompMed 580.
    • – Kazał Doktor kapelusz ołowianą blachą napełnić. BeimJelMed 438.
  • blacha żelazna I (sz. zm.):
    • – Potym [zioła] miedzy dwie blásze żelázne/ á na pálec wzmiąsz [...] kładą. SyrZiel 122.
    • – W niej [łazience] piecyk malowany nowy, kociełek miedziany nowy na łańcuchach i hakach żelaznych wiszący i blacha żelazna. InwKal I 104-105.
    • – Z izby bokowej komora, w niej piec polewany, z kominem i blachą w nim żelazną, okien szkalnych w drzewo dwie. PiotBrań 413.
    • – Były tez ręczne pociski ktoremi Rzymscy zołnierze tak zręcznie ciskali iz niemi mierniey nizeli z łuku strzałami do Celu trafiali, a w co trafili tedy by tez w zelazne blachy rzecz uzbroiona była, na skroz ią przebiiali. SzołHist 19v-20.
    • – Podstaw pod nos chorego blachę żelázną rospaloną, żeby na nię krew kápáłá. PromMed 98.
  • blacha srebrna (sz. zm.):
    • – Był przecię [kościół] ná wierzchu kryty śrebrnemi bláchámi. WargRzym 8.
    • – Iest w tym Kościele [...] Obraz [...] bláchą srebrną wkoło obsádzony. PruszczKlejn 71.
    • – Wszistkie prziwileia i listy publiczne pieczętuią, nie wozkiem alie pieczęcią wybitą na okrągłei blasze szrebrnei. VorLetSkarb 103.
    • – Zastawili v mnie siedzenie Lęk z blachą sribną poduszka Płat. KunReg 25.
  • złota blacha I (sz. zm.):
    • – Pozłocisty/ złocisty/ pozłacány. Inauratus. Auratus currus: auratum tectum [...] Aureolus, auro similis [...] Obauratus [...] Imbracteatus auro [...] Pozłocisty sporo/ ábo bláchą złotą pokryty. Contactus ab auro fuluo chlamydem [...] Auratilis puluisculus [...] Circumlitus auro. Kn 810.
    • – W Mieście tym iest [...] Meczet, albo Bożnicá Turecka [...] złotemi obita bláchami we wnątrz po scianách. ChmielAteny II 518.
  • blacha cienka (sz. zm.):
    • – Bláchá cienka/ blászká. Bractea [...] Bracteola [...] Lamnula [...] Sublamina Blászká. Kn 33.
    • – Brachtea Czienka blacha. SłowPolŁac 24.
  • blacha miąższa:
    • – Kłádą żyto między dwie obszerne blásze miąsze y gorące/ y ták z niego wyprásuią oley. SyrZiel 919.
    • – Bláchá miąższa/ Lamina. Kn 33.
  • miedziana blacha (sz. zm.):
    • – Kościoł nasz Lubelski miedzianą bláchą pokrył. NiesKor II 16.
  • blacha mosiądzowa posrebrzana:
    • – Truna falendiszem karmazynowym czerwonym obita była. W głowie herb na blasze mosiądzowei poszrebrzanei. VorLetSkarb 232.
  • biała blacha:
    • – Dach [...] wolno y białą blachą obic ale nietrwała rzecz. NarArch 141.
  • blacha ciągniona:
    • – Bláchá ciągniona [...] Lamina ductilis. Kn 33.
  • blacha srebrolita:
    • – Stał Meczet Iedwabnemi Kobiercy obity Kędy sto Lamp wisiało z blachy srebrolity. PotWoj 195.
  • blacha złotolita I:
    • – Achmet postáwił Meczet známienity/ Luską go przyoblegszy błáchy złotolity. TwarSLeg 55.
  • żólta blacha:
    • – Lubo pokarm zębem tárł/ pokarm między zęby sciśniony/ żołtą bláchą wyglądał mu z gęby. OvOtwWPrzem 433.
Przenośnie
  • Gdy dziecię wchodzi pod kościelne dachy, Z których wisiały lodowate blachy, Urwany sopel od wysokiej rynny Przeciął i szyję, i gardziel dziecinny.MorszAUtwKuk 84
2. »wykonane z takiego materiału różne części zbroi; zbroja osłaniająca tułów, pancerz«
  • – Tám on [Rynald] złożywszy z siebie blách zwyczáyny/ W inszą Pogáńską zbroię beł vbrány. TasKochGoff 369.
  • – Iélcá/ vel iédlcá/ to wszytko co do obrony ręki naléży przy rękoieści kordá/ szpady/ száble/ etc. iáko krzyż/ kratká/ bláchá/ ábo obłąk [...] gladij iuxta capulum craticula, [...] vide Rękoiéść [...] Głowicá. Kn 245.
  • – Kárácená/ Lorica squamata [...] Lorica plumata [...] Bláchy káráceny. Kn 265.
  • – Ná Eákowiczá cisnął żelázem. Ná Achillesá, wnuká AEákowego. Lecz y blach/ y dziewięć skor wołowych/ przebiło. To iest, ktorymi puklerz był podfutrowány, dla mocności OvOtwWPrzem 474 (472).
  • – Pan Bog ie [kule] rosnosił ze nam nic nieszkodziły ledwie ktura OBlach Sczękneła. PoczOdlPam 29.
  • – Dosyc ma serca Polak, przed Turczynem sieła A gdy go ieszcze zbroia hartowna okryła Piersi blachem opatrzył, szyszak głowy strzeże Nie czuie; chociasz go kto kole chociasz rzeze. PotWoj 92.
  • – [Lidora] Vyrzáwszy, gdzie go trafic miała Między spinane w bok blachy mierzyła. OblJasGór 163.
  • – Są moździerze wielkie i małe [...] blachy, muszkiety flinty, koncerze z fordymentami i. t. d. ZawiszaPam 82.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • blach przedni (sz. zm.):
    • – Blach przedni czarny Szmalcowany [część zbroi]. ArchRadziw 1638 46, 14.
    • – Żelaznym szyszakiem głowę swą przykrełá/ Y tákowyż przedni blach ná piersi włożeła. OvOtwWPrzem 218.
    • – W Kozáckim Rynsztunku doyźrzeć potrzebá, áby (gdy nie może być Páncerzow) lekkiey zbroyki, álbo sámego przedniego bláchu, záżywano. FredKon 34.
    • – Przedtym odważni Káwálerowie, bláchu tylko przedniego záżywáli. AndPiekBoh 26.
  • żelazna blacha II (sz. zm.):
    • »zbroja żelazna«
    • – Po nich idą Pancerni, po Pancernych wSworze Z dragony wSwietney Łosi RaitaryaSkorze ToszPiechota, zelazną głowy kryta blachą. PotWoj 88.
    • – Oboyczyk szyię wscięga, gdzie czołdary były Perłowe, a zas blachy zelazne zakryły Tył y przod piersi. DrobOpow 43.
    • – Zelaznymi się blachy męznie uzbroiwszy [Jagiełło] Dosiądzie pod Rumelskim siodłem cisawego konioa. DrobOpow 108.
  • stalna blacha:
    • – Nusz one rękawice gdzie na kazdy członek Nie kleynot; nie mannela, nie drobny Pierscionek Białey to płci spuszczali ale stalna blacha. PotWoj 74.
  • stalny blach:
    • – Przekowywáią ná motyki włocznie/ Lemieszy z mieczow robią nieodwłocznie; Rádła z koncerzow/ z stálnych blachow gráce/ Do rolney prace. KochProżnLir 119.
  • zadni blach:
    • – Lanckoronski [...] Grzbietem się nie zakłada y nigdy nie nosi Zadniego Blachu. PasPam 270.
  • złota blacha II:
    • – Czwarte pułki wiedzie Slęzakow y Sarmatow Sam Henryk: na przedzie Złota blacha puklerzem z przyłbice Gorgony Postalonych Rodelach patrzą na wsze strony. DrobOpow 70-71.
  • blacha złotolita II:
    • – Wszyscy stroini od pancerza I blachy złotolite ozdobnie iasnieli. DrobOpow 104.
Przenośnie
  • Obojczyk. Po diabłaż do Włoch, gdzie żelaznym blachem Mąż pięknej żenie coś kryje przed gachem. O to i w naszym patrzcie wszyscy szyku: Tak szpetne kpisko siedzi w obojczyku.PotFrasz4Kuk I 360
3. »płaska forma do pieczenia chleba, ciast, mięsa; metalowa płyta stanowiąca nakrycie pieca kuchennego.«
  • – Blacha okrągła Miedziana Marcypanowa. ArchRadziw 1638 80, 4.
  • – Blach zelaznych Piekarnianych [...] 2. ArchRadziw 1638 265, 1.
  • – Wanienka z blachą y z pokrywką 1 [naczynie kuchenne]. ArchRadziw 1638 265, 1.
  • – Weźmiy bláche/ albo Dek potrząśni trochę łoiem siekánym/ vłoż to [faszerowanego kapłona] ná Deku. CzerComp 29.
  • – TOURTIERE [...] BLACHA od tortow robienia. DanKolaDyk II, 545.
4. »rodzaj narzędzia tortur«
  • – Rospalone na boki przykładaiąc blachy I niezliczone na nie przepusczaiąc strachy Biciem srogim ie karząc tak az omdlewaią. KodKon 97.
  • – At Bláchá rospalona debet reddi: Lamina candens qua malefici vruntur. Kn 33.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • ogniste blachy:
    • »tu: męki piekielne«
    • – Gotuie [czart] ná nas [...] ogniste bláchy y panwie/ iesli zwyciężeni będziemy. BirkNiedz 120.
5.  muz.  »instrument muzyczny metalowy w kształcie podkowy z elastyczną sprężynką pośrodku; drumla«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • ruskie blachy:
    • – Brzękádło rozmáite/ iáko w gałcé mosiężney: kołéczká na trzygránistych ramikách: dremlá/ Ruskie bláchy/ klépádłá/ [...] Crotalum [...] Aereum crepitaculum [...] Testarum crepitus [...] Sistrum. Kn 49.
6. »plama na ciele«
  • – Plámy y bláchy sprosne po ciele/ spądza y ściera [pięciornik]. SyrZiel 300.
  • – Zmázy/ y Bláchy pstre po ciele wyciera [aminek]. SyrZiel 447.
  • – Pstrociny y bláchy białe po ciele/ y ine szkárádności/ tymże sposobem z miodem wyciera/ nácieráiąc nią [maść z kąkolnicy]. SyrZiel 463.
  • – Rykle/ albo Rytle/ to iest czerwone bláchy po ciele máłym dziatko[m] wywodzi ná wierzch [maść z pietruszki]. SyrZiel 1071.
  • – Náwet ná owe bláchy ktore po ciele się pokázuią/ co więc ludzie prości názywáią ośládámi/ y wiele báśni o nich plotą/ bárzo skuteczną może bydź tá wodá. SykstCiepl 146.
  • – Tedy ták ie znosi tá Iáworowska wodá/ że y śládu żádnego nie zostáwuie. Czegom ia sam ná sobie doznał/ gdym tákowych leszaiow y blach po ciele bárzo wiele miał. SykstCiepl 146.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*BLACHA
rzecz
m

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
N.   Blachą
Najwcześniejsze poświadczenie:
1612
Znaczenia
nazwa osobowa - nazwisko albo przezwisko
  • – Blászyn miánowano/ Od Páná tego gruntu co go Bláchą zwano. RoźOff Hv.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 19.07.2022
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 19.07.2022