Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BOLEĆ I

czas. ndk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
bezokolicznik
  boleć
czas teraźniejszy
lp 3. os.   boli
  boleje
lm 3. os.   bolą ||   bolią
  boleją
czas przeszły
lp m 3. os.   bolał
ż 3. os.   bolała ||   boliała
n 3. os.   bolało ||   boliało
lm nmos 3. os.   bolały
tryb przypuszczający
lp n 3. os.   bolałoby
Znaczenia
1. »sprawiać ból«
Rekcja: kogo || komu

  • ~ Pełno strzelby po bruku, pełno kołatania, Tak, iż niejedna głowa boleje bez spania [...]. GrochWiersze 202.
  • ~ Boli mię co/ Dolet mihi caput [...] Dolent mihi oculi [...] Boléwa mię/ vide Choruię ná co. Kn 41-42.
  • ~ Neuricus Ktorego zÿlÿ bolią. SłowPolŁac 91.
  • ~ Stanełem na dnie lewom nogom: prawa w bok iakos przikro odwrociła, a ze cięszko boliała rozumiałem ze iusz pogruchotana iest. VorLetSkarb 276.
  • ~ Ktoś pannę, żeby cnotę w lepszej miała cenie, Napominając wspomni jej zacne rodzenie. A ta: chceszli mi zacne rodzenie przywodzić, A na coż się zalecać, na co bronisz rodzić? Panie, daleko gorsze rodzenie jest dzieci. Większy wzgląd ma co boli, niżeli co szpeci. PotFraszBrück II 201.
  • ~ Tegoż przyiechał Cyrlik Brym ZUilna poktoregom posyłałem poiazd zwoi zracyi tey iz Cięszko mi bok bolał kolka podpierała y sledziona. SapADiar 5.
  • ~ Gdy rany álbo kości nadwerężone nád inne czasy bárdziey boleią, znak wilgoci y powietrza odmiány, etc. BystrzInfAstrol VII, XXIX (165).
  • ~ Boli [...] 1) schmerzen, weh thun. [...] 1) faire mal; caufer une douler. [...] 1) rana boleć przestała; bolała żonę głowa przez cały dzień. T III 69.
Związki frazeologiczne

  • kogoś oczy bolą:
    • »komuś ciężko patrzeć«
    • – A zuchwały Koziołek biega iako cyga Co wybornieysze ziołka ząbkami przystrzyga Na co Wilka, z krzewiny patrząc oczy bolą Gdyby nie psi iuszby mu zganieł tą swawolą [...]. PotWoj 174.
    • – [...] na to oczy bolą, Co z boską i z kościelną nie zgadza się wolą, Że nazbyt przestrugując zamierzone fugi, Przenosimy, co Panu należy, na sługi. PotFraszBrück II 9.
  • kogoś uszy bolą (sz. zm.):
    • »komuś ciężko słuchać«
    • – Ale ty, niecny i zapamiętały Człecze, coś zrobił? Mnie oto bolały Uszy to słysząc! [o uwiedzeniu Praksedy przez Arnolfa] BorzNaw 192.
    • – Uszy tu bolą słuchając z daleka, co mniejsi mówią; nawet już i na nas narzekają, żeście go sekurowali; niechby była ta pycha i z korzeniem do szczętu wyginęła. SobJListy 539.
  • kogoś głowa boli:
    • »ktoś się czymś martwi«
    • – A gdy grzeie żelázo/ záwżdy go nápali/ Ták wiele: áż y głowá ná to pátrząc boli. RoźOff 144.
  • kogoś serce boli || kogoś w sercu boli:
    • »komuś jest przykro«
    • – Terazem sobie wolna, y mogęć náwoli Y bespiecznie wynurzyć, co mię w sercu boli [...]. CorMorszACyd 146.
    • – Mąż przecię płakał; zawsze serce jego Bolało straty przyjaciela swego. BorzNaw 171.
    • – Nazajutrz zatem zajechałem do Czerwonego Dworu, gdzie lubo z lepszą oświadczyliśmy się sobie przyjaźnią, jednak serce mnie bolało na nieżyczliwość męża jej. MatDiar 827.
  • kogoś kolana bolą:
    • »ktoś jest pyszny«
    • – Koláná go bolą [...] Pyszny. Niénabożny. KnAd 353.
  • kogoś boli kaleta:
    • »ktoś jest skąpy«
    • – Boli go káletá/ ábo mieszek. Vide infrà Skąpy. KnAd 42.
  • kogoś boli mieszek:
    • »ktoś jest skąpy«
    • – Boli go káletá/ ábo mieszek. Vide infrà Skąpy. KnAd 42.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    – Z przybytku głowá nie boli. RysProv K3.
  • (wariant II):
    – Zmyślam ja, żem już jadszy i mieszam się w sobie, Bom rozumiał, że obiad skończył o tej dobie. Lecz gdy uprzejmie prosi a prawie niewoli, Mówiąc: od perejestku hołowa nie boli [...]. PotFraszBrück I 480.
  • (wariant I):
    – Od wrácánia boli głowá. RysProv 63.
  • (wariant II):
    – Od wracania głowa boli. KnAd 774.
  • (wariant I):
    – Kto sobié woli/ tego głowá nié boli. KnAd 401.
  • (wariant II):
    – Kto sobie niewoli/ tego głowá boli. KellGram 245.
  • – Od słowá do słowá/ áż boli głowá. KnAd 771.
  • – Kto miłuie powoli/ tego głowá nie boli. RysProv 36.
  • – My według áffektácyi Waszeći mego Mośćiom Páństwá utrzymujemy ná Seymikach ich interessá, co práwdá nie grzech: y zá toż ná nas sámych crucifige? że Brát Szláchćic weźmie jáki czerwony álbo bity, á czyli nie dignus operarius mercede? boli to gárdło gadáć dármo. BystrzPol N2v.
  • – Cudza ráná nie boli. KnAd 109.
  • – Srebrny/ złoty guz nié boli. KnAd 765.
  • – Ták ráná boli w goleń/ iáko y w głowę. RysProv 77.
2. »sprawiać przykrość«
Rekcja: kogo

  • ~ Toby nie ták boláło/ by iuż z cudzey mocy Vpáść przyszło/ ále mnie przezdzięk w gárdło tłoczy Smokom siłá Synowska/ tá w Pogáńskie więzy Ják owcá ozioniona/ zá wilkiem w lás biezy. JurkLech B2.
  • ~ Ruszże sklatki swą dzielność/ á wypuść z niewoli Krew swą mężną Sláchecką/ bo ią srodze boli Ze cię zbytek vwiązał w spetney Kazálnicy/ Ze bruch iák niewolniká więzi w swey piwnicy. JurkLech B3.
  • ~ Boli mię to/ [...] vide Przykro mi co. Kn 42.
  • ~ Zołnierska go [Wezyra] niekárá/ pospołu z swawolą Lekkomyślnych Jánczarow/ niepodobne bolą [...]. TwarSLeg 72.
  • ~ Boliało to Oica słyszec, silentio iednak strawic musiał, chcąc bracią rozgniewanom uspokoic. VorLetSkarb 244.
  • ~ Wpráwdzie takowe przÿpadki [śmierć trzech młodzieńców] bolałÿ Ludzi strapionÿch, ktore ich podkáły, y tÿm się zrázu trochę turbowáli, Jednák ze przęcie w pracÿ nie ustáli Ani serc mężnÿch ni rąk opuścili Lecz koło Obron pilno się kręcili. OblJasGór 83.
  • ~ Boláło to nie pomáłu tego pobożnego Kaźnodzieję/ że owi Pánowie Kazánie jego wzgardzáli. GdacPrzyd 14.
  • ~ Wracam się przecię do pierwszego Jelitczyka, od ktorego spadkiem to wszyscy wzięli JChMć Panowie Zamoyscy, iż záwsze Ich bolała od złych Sąsiad Oyczyzny krzywda. DanOstSwada II, 78.
  • ~ Boli [...] 2) fig. betrüben. [...] 2) afliger, mortifier, fâcher. [...] 2) boli mię ten postępek iego. T III 69.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – [...] nie masz stadka mego! Najlepiej w świat z oczyma. Potrzeba dać pole Żalowi: mniej to boli, co w oczy nie kole. SzymSiel 124.
Związki niejednoznaczne względem znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    – Zélżywość bárziey boli niż ráná/ ábo szkodá. KnAd 1322.
  • (wariant II):
    – [Podkomorzy] Powiedział mi ze krol o gniewie y niemyśli y owszem mowił niedziwuię mu się bo to kalumnia bardziey boli nizeli rana ieszcze dobrze że się gdzie w drodze nie potkali. PasPam 175.
  • (wariant I):
    – Co kogo boli/ o tym mowić woli. KnAd 238.
  • (wariant II):
    – Pociéchá gdy co boli/ námowić się/ ábo wypowiedzieć do woli. KnAd 538.
  • – Nie trzebá tym zártowáć/ co śmierdzi/ co szkodzi/ y co boli. RysProv 57.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BOLĄCY I, BOLEJĄCY I

im. przym. czyn.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   bolejący
  bolący
n   bolejące
D. m   bolejącego
ż   bolejącej
n   bolącego
C. m   bolejącemu
ż   bolejącej
  bolącej
n   bolejącemu
B. m   bolejący
  bolący
ż   bolącą
  bolejącą
n   bolejące
  bolące
Ms. m   bolejącym
n   bolejącym
lm M. nmos   bolejące
D.   bolejących
C.   bolejącym
  bolącym
B. nmos   bolejące
  bolące
stopień wyższy
lp M. n   bolątsze
Najwcześniejsze poświadczenie:
1603
Znaczenia
»taki, który sprawia ból«
  • – Z tychże właśnie przyczyn i pod piętką rozpadlina przychodzi, jedno iż miejsce bolątsze bo na niej ciężar wszytkiej nogi polega, k'temu blisko żył i pulsów, przeto też ten uraz szkodliwszy i niebezpieczniejszy nad insze. DorHipTur 231.
  • – Weźmij rzepy, naskrob jej nożem, a tak surową obwiń członek, abo nogę bolącą raz i kilka, wnet ból wyciągnie. DorHipTur 260.
  • – Slezionę zátwárdziáłą y boleiącą/ rátuie [piołun] nágrzewáiąc ią wodą wárzonego/ ábo też wárzonym okłádáiąc. SyrZiel 346.
  • – Item, Kminu kramnego/ Piołynu/ bobku/ po rowney części wziąć wszystkiego/ utłuc co namieley/ miodem záczynić y plastrowáć mieyscá bolące. SyrZiel 346.
  • – Piersiom/ y Płucom z záziębienia bolącym/ [boże drzewko] iest osobliwym rátunkiem/ wárząc go z Izopem/ káżdego z nich po gárści wziąwszy/ Lákryciey ze trzy łoty/ cukru 6 łotow. SyrZiel 368.
  • – [Boże drzewko] Sciátice iest wielkim á potężnym lekárstwem/ wárząc sámo ziele w wodzie y w winie/ á przez niemáły czás poránu y ná noc po trunku dobrym pijąc/ á ziele uwárzone co nagorącey przykłádáć ná mieysce bolące. SyrZiel 368.
  • – [Boże drzewko] Głowie boleiącey iest wielkim ulżeniem y prędkim/ z Rożą zárowno vtárty á octem rostworzony/ y ná głowę przywiiány. SyrZiel 369.
  • – Sercu zbytnie boleiącemu/ y drżącemu/ ćwierć ábo pułtorá łotá násienia tego Kopru [...] iest ratunkiem [...]. SyrZiel 383.
  • – Nyrkom boleiącym rátunek czyni/ wziąwszy nasienia tego Kopru trzy łoty/ Pietrusczánego dwá łoty/ Pieprzu łot. SyrZiel 384.
  • – Woreczki ná tenże boleiący żołądek/ z nasienia y zwierzchołkámi iego uczynione/ y przeszyte/ á w winie wárzone/ y ciepło przykłádáne/ bol iego uśmierzaią. SyrZiel 390.
  • – Żołądkowi boleiącemu/ Kopr Włoski w oliwie y w winie wárzyć/ áż do strawienia winá/ y tym go oleiem przecedziwszy y wygniotszy mázáć. SyrZiel 390.
  • – Gruczoły twárde/ á boleiące otwiera/ Kopru Włoskiego miáłko vtártego proch w miodowey sycie ábo w pitym miedzie wárzony/ á potym z wieprzowym smalcem vmieszány y przykłádány. SyrZiel 391.
  • – Slezienie bolącey/ ták wiele go z winem pijąc/ [kmin] iest prędkim lekárstwem. SyrZiel 430.
  • – Bézbolny/ niéboleiący [...]. Kn 21.
  • – Szyszká/ guz w-ciélé bolący/ Furunculus [...] Clauus in collo bouis, in pede ouis [...]. Kn 1130.
  • – Biedrzyncu uwierciec trochę oskrobanego a pieprze[m] potrzasnawszy smiotana ugniesc y na bolacy zamb przyłozyc. GrodzMisc 98.
  • – [...] przy Męce cztery rzeczy upátrowáć potrzebá. Naprzod względem nátury boleiącey. Po tym względem woley tákową śmierć prziymuiący. Po trzecie względem końcá/ dla ktoregoby tákowa śmierć byłá. Náostátek względem zábiiáiących. Tymi czteromá sposobámi Ociec Niebieski wydał Syná swego ná śmierć. Naprzod w boleiącym ciele posyłáiąc go [...]. KorRoz 139.
  • – Ná rozpędzenie nábrzmiáłych y boleiących hemoroidow. Weźmi porow Cybule, upiecz w popiele, rozwierć, przyday śmietany, zmieszay y przykłáday. PromMed 86.
  • – [...] są guziki w pośrodku twarde zrastáiące się, ktore nie ták są boleiące iąko uprzykrzone, osobliwie chodząc. PromMed 87.
  • – Gdy się w piekielnym ogniu ciáło poczerniáłe stráwić nie da, ná ten czás trzebá go brzytwą oderznąć ász do [miejsca] bolącego, przestrzegáiąc, áby suchych żył nie tykáć [...]. PromMed 128.
  • – Item tráfia się często lubo to z klęczenia częstego, lubo z inney przyczyny opuchnienie kolana tak wielkie, że podczás będzie iák bochen chlebá, á nie boleiące áni zápalone [...]. PromMed 166.
  • – Niektorzy ná boku boleiącym báńkę siekáną, álbo z piiáwkámi przystawiáią [...]. CompMed 165.
  • – Powierżchownie maść Alabastrowa na skorce miękkiey roztarta, y na boleiące mieysce przyłożona wielce pomaga. BeimJelMed 203.
  • – Weźmi Iaszczurkę Polną, pokraiawszy ią, y wysuszywszy, zetrzyi na Proszek: A oddzieliwszy trochę od boleiącego Zęba Dziąseł, wsyp tego Proszku według upodobania, a bez instrumentu i bolu wypadnie. BeimJelMed 270.
  • – w bolące trafić kogo mieysce. das rechte Fleckchen treffen; kneipen, wo es einem wehe thut. toucher la grosse corde; piquer qu. d'une chose qui le choque le plus. T III 69.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 09.12.2021

*BOLEĆ

czas. niewł. ndk
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
czas teraźniejszy
  boli
czas przeszły
  bolało
Najwcześniejsze poświadczenie:
1618
Znaczenia
1. »sprawiać ból«
  • – Ale ią cieszyła I plastr gdzie ią bolało wiedma przyłozyła Obiecuiąc z przysięgą ze od niey wybawi Rugiera i ze go iey za kilka dni stawi [...]. ArKochOrl 69.
  • – Naprzod złości y niecnoty są tymi nászymi tyranámi/ ktore nam nad szyią stoią/ rozkázuiąc/ abysmy iedno to czynili/ co nam oni każą. Choć boli/ choć sromotá/ choć niebezpieczeństwo/ choć upadek bliski ztąd roście. StarPopr 15.
  • – [Opilcy] W tym iedno trochę ulżenia w tych swych mękách/ y niewczásiech máią/ że w ten czás spią/ kiedy ich naybárziey boli [...]. StarPopr 23.
  • – O Panie/ izali oczy twoje nie patrzą ná prawdę? Bijesz je/ ále ich nie boli: wniwecz je obracasz/ ále nie chcą przyjąć karánia [...]. BG Jr 5,3.
  • – Boli gdy biią tak mi miłe własne zdrowie Iako Panskie [...]. OpalKSat 35.
  • – Nie discretna Smierc specyały woli, I tam nas tyka, gdzie naybardzi boli [...]. PotPer 18.
  • – Nie sarkay proszę, kiedy cię nie boli, Nie zycz: przyjdzie smierc sama [...]. PotSyl 28.
  • – Innerlich thut es mir wehe/ wewnątrz mię boli [...]. ErnHand 531.
  • – Czemu bárzo boli gdy co za paznogieć wniydzie? TylkRoz 240.
  • – Czemu drzewá nie boli gdy ie rąbią? TylkRoz 278.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Gdzie miło tám oczy/ gdzie boli tám ręce. RysProv 24.
  • – Ręká gdzié boli/ oko gdzié gwoli. KnAd 238.
  • – Nie Doktorá pytay/ chorego pytay/ gdzie go boli. RysProv 62.
2. »być przykro«
  • – Ten żal twoy lepiey szczęście moie słodzi. Im konkurentá mego bárdziey boli, Tym się ia więcey z moiey cieszę doli. ClaudUstHist 83.
Związki niejednoznaczne względem znaczeń
Związki frazeologiczne

  • trafić kogoś gdzie boli:
    • »celnie komuś przymówić«
    • – Tknął-em go w sedno. Tráfiłem gdzié boli. Poczuł. KnAd 1161.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • (wariant I):
    – Od łáskáwey ręki ábo nátury nié ták boli. KnAd 764.
  • (wariant II):
    – Od dobrodziéiá nié boli. KnAd 765.
  • – Mow choć do woli/ od słow nié boli. KnAd 1054.
  • – Od łáskáwey ręki ábo nátury bárziey boli. KnAd 764.
  • – Bárziey boli od ięzyká niż od miéczá. KnAd 10.
  • – Bárziey boli od swoiego. KnAd 11.
  • – Bárziey boli od podłego. KnAd 10.
  • (wariant I):
    – Vmie Pan Bog vgodzić/ gdzie boli. RysProv 81.
  • (wariant II):
    – Vgodzi abo tráfi Bog gdzié boli. KnAd 1199.
  • – I ia nié chybię/ nié zborguię. I od mego-ć boli. Zrownam-ci KnAd 280.
  • – I gwoli i boli. KnAd 280.
Użycia metajęzykowe
  • - Impersonalia per se dicuntur, quae usitate in prima & secunda persona non leguntur; [...] cujusmodi sunt apud Polonos: boli mię, chmura się, ćmi się, dnieie, dostáie mi, godzi się, dzieie się, grzmi, márznie, márzy mi się, mierzcha się, mieszka mi się, mrze, mży się, śni mi się, zależy & his similia. WojnaInst 93
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 15.10.2021
Autorzy: JCh , RB
Data ostatniej modyfikacji: 15.10.2021

BOLEĆ II

czas. ndk
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP

Formy gramatyczne
bezokolicznik
  boleć
czas teraźniejszy
lp 1. os.   boleję
2. os.   bolejesz
3. os.   boleje
lm 1. os.   bolejemy
2. os.   bolejecie
3. os.   boleją
czas przeszły
lp m 3. os.   bolał
ż 3. os.   bolała
czas przyszły złożony
lm mos 2. os.   będziecie boleć
tryb rozkazujący
lp 2. os.   bolej
tryb przypuszczający
lp m 1. os.   bolałbym
lm nmos 3. os.   bolałyby
imiesłów współczesny
  bolejąc
Znaczenia
1. »doznawać bólu, chorować«
Rekcja: na co // z czego // od czego

  • ~ [...] łoszaki [...] popiątnować trzeba [...] Nie późniéj ś. Krzyża, bo już wtenczas mrozy i nie goiłyby się piątna z zaziębienia, i długoby bolały i zatém nędzniały, ale o ś. Krzyżu popiątnowawszy wszystkiego tego ujdzie się. OstrorChowChom 84.
  • ~ Boléię/ (de corpore) boli mię ręká/ głowá/ etc. Doleo: dolorem capio, suscipio, habeo, patior, sustineo [...] ciérpieć bol [...] Zboláłá głowá [...] Boleć od dotknienia/ ábo czuć z bolem dotknienie iák rány. Kn 41.
  • ~ Skomá mi/ [...] skomáć/ boléiész. [...] Oczy mu dobrzé nié wypádną. Kn 1005-1006.
  • ~ [...] gdy czasu iednego Hercules wstąpił do domku iego, chiron wziął iego Łuk y strzałę, ale ze ią zle trzymał wypadła mu zgarsci y obraziła go wnogę, więc ze była napuszczona smiertelnym iadem, z oney Iernenskiey Hidry, barzo długo nanię bolał [...]. PotPrzyp 6.
  • ~ Tak się sam sierdzi Amasyasz w sobie, I co raz Bratu z rzeczy to namieni, Ze bolec tyla nie moze w chorobie, Asz godną pomstę wezmą Pergameni [...]. PotSyl 113.
  • ~ Kiedy zając najbarziej na zęby boleje? Zgadni: gdy się dostanie psom wypadszy z knieje. PotFraszBrück II 398.
  • ~ Boleię. 1) Schmerzen empfinden. [...] 1) avoir de la doleur; sentir du mal. [...] 1) boleię od tego uderzenia, od tych razow. T III 69.
Przenośnie
  • Aleć wezyr podobno ruszył w sobie wrzodu, którym on z urodzenia bolał do narodu polskiego.TwarSLegK 116
2. »czuć smutek i żal«
Rekcja: na co // nad czym // z czego // zd.

  • ~ Żal mi cię (práwi) y bym beł ná woley/ Wziąłbym cię z sobą/ iáko prosisz w drogę: Ale to trudna/ ty darmo nie boley/ I weź odemnie życzliwą przestrogę [...]. TasKochGoff 412.
  • ~ Pátrzyłá ná to Pánná/ y wielmi boláłá/ wielmi cierpiáłá/ y mieczem bolu iego zrániona ná duszy byłá. BirkOboz 26.
  • ~ Biorę co wprzod/ [...] Praecerpo dolorem [...] Pierwey boléię niż trzébá. Kn 32.
  • ~ Boleię (de animo) Magno in dolore sum vel mærore potiùs. Summo dolore afficior. Nihil mihi ad dolorem acerbius accidere potuit. [...]. Kn 41.
  • ~ Ponieważ z tego więzieniá/ ánimusz ie[go] ná wolność wyszedł/ czemuż nád iego grobem boleiecie y stękacie? WojszOr 140.
  • ~ Ieslibys tesz nie miał mieszkac [w Sierakowie] bolałbym barzo nato, y ztym się rzetelnie declaruię ze zowych 15[000] nic. OpalKListy 188.
  • ~ Z tey przeto náuki Páńskiey/ trzech rzeczy ná kazániu dzisieyszym náuczyć się nam trzebá [...] iáko miłuiąc Páná Bogá/ y bliźniego nászego/ bárziey mamy boleć nád nędzą cudzą/ niżeli nád nászą własną. StarKaz 314.
  • ~ [...] Sumn[ienie]: boleiąc y stękaiąc mowi: Jeśli masz co rozumu Adamie: vważ te słowá strászliwe Prorockie: [...] niechay wyginie z ziemię pamiątká ich, przeto że nie pámiętał czynić miłosierdzia. BanHist 24.
  • ~ Jako na to bolejemy, że miasto nasze stołeczne Kraków w rękach nieprzyjacielskich zostaje, tak najpierwsze nasze było intentum, aby z nich oswobodzone być mogło. AktaKrak II/2 562.
  • ~ Niespodzianą Syná Wm. M. P. áwizowány śmiercią rzewniem zápłakał ná pospolity wszytkich Komunał/ na to iednak osobliwie boleię, że przy tey fátálney imprezie wielką w Oyczyźnie i w domu Wm. M. Paná szkodę widzę. PisMów II 309.
  • ~ O ják tysiąckroć bárzey lękáć się będziecie/ álbo/ jáko pismo uczy/ boleć będziecie/ trwogá was opánuje/ [...] kiedy was on Krol niebieski ná wieki od obliczności swey odrzuci przeto/ że w kościele przy nabożeństwie jedni z drugiemi nieprzystoynych rozmow pátrzacie! GdacPrzyd 60-61.
  • ~ Nie mogąc tedy Duglas dac posiłku Warszawie dla tego że mu to nasze woysko zastąpiło, bolał okrutnie a osobliwie chodziło mu o Żonę ktora się tam z inszemi Paniami Szwedzkiemi znaydowała [...]. HistBun 40.
  • ~ Kto nienáwidzi, ten zcudzego dobrá boleie, boleść zásię suszy, á suche łácno się zápala y wygorywa. TylkRoz 279.
  • ~ Boleię. [...] 2) sich sehr betrüben. [...] 2) s'afliger; étre sort afligé. [...] 2) boleię nad twoim nieszczęściem. T III 69.
a) »żałować«
Rekcja: za co

  • ~ [...] przed oczy stáwi sobie kupy występkow swoich; zá te serdecznie boleie/ we dwu Niedzielách potym uwalnia się od przyponu tego [...]. KalCuda 167.
b) »skarżyć się«
  • ~ VENIENTES. To słowo murmurabant, szemráli, Glossa tłumáczy, Dolebant, Żałośni byli; boć ták pospolicie ci szemrakowie czynią, wszystko boleią: A chorym! A niespodziewałem się tego! A ná moie látá! Ná antiquitatem! ná prace! respektu nie mász? i ták pokompányiowáłá się boleść, z szemraniem. MłodzKaz 88.
Znaczenia niepewne
1 lub 2:
  • ~ [Niektórzy umarli] są ábowiem mękami swemi ták utrapieni/ że więcey boleią z nędze swoiey/ á niżeliby się żywym mieli myslić pokázowáć. SpInZąbMłot 298.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BOLEJĄCY II, *BOLĄCY II

im. przym. czyn.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
lp M. m   bolejący
ż   bolejąca
  boląca
D. m   bolejącego
ż   bolejącej
C. m   bolejącemu
n   bolejącemu
B. m   bolejącego
Ms. m   bolejącym
lm M. mos   bolejący
C.   bolejącym ||   bolejączym
N.   bolejącymi
Najwcześniejsze poświadczenie:
1627
Znaczenia
1. »taki, który doznaje bólu, choruje«
  • – [...] ták wiele chorob iáko y ninieysze[go] boleiącego Mártiná uzdrawiáią [...]. KalCuda 280.
2. »taki, który czuje smutek i żal«
  • – Rozdárłeś szátę iáko Dawid boleiący nád vtrátą Małżonki twoiey Naiásnieyszy WLADYSLAWIE. WojszOr 47.
  • – [...] złosnica zbiwszy Matkę y dziecko tak stłukła ze ledwo na Mieyscu nie połozyła y wypchnąwszy go zamknęła. Na ten czas bardziey ieszcze nad dziecięcięm swoim boleiąca Matka głosno wrzeszczeć poczęła [...]. HistŚwież 195.
  • – Floryan stáry w bitwie z Krzyzakámi trzema kopiami przebity, gdy nad bolem swoim boleiącemu Władysławowi Łokietkowi Krolowi Panu swemu opowiedział cięższą dolegliwość swoię z złego, którego miał Sąsiadá, ániżeli z tych ktore cierpiał rázow, tákiż Zelum y w drugich Jelittczykach et in fera eorum posteritate, excitavit, że iáko on prywatnego złego sąsiadá żadną miarą znosić nie mogł, ták i oni nieumieli nieprzyiażnych, y nieżyczliwych Oyczyzny swey sąsiad cierpieć. DanOstSwada II, 76.
Związki frazeologiczne

  • strona boląca:
    • »strona pozwana«
    • – Stróná odporna w práwié/ pozwána/ obwiniona/ boląca. [...] Defensor. De cuius re disceptatur [...] v. Obwiniony 2. Kn 1076.
Znaczenia niepewne
1 lub 2:
  • – Na co sie wczesnie chełpisz iest twoia przegrana Iesli mnie będzie Hrabi opieka oddana Miłosc boleiącego Chrystusa obroni [...]. KodKon 142.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

*BOLEJĄCY
rzecz
m

w funkcji rzeczownika
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1627
Znaczenia
1. »ten, który doznaje bólu, choruje«
  • – [...] z Swiętey Káthárzyny Oleyek święty wypływa do uleczenia chorym/ gdy boleiący zdrowieią od niego [...]. KalCuda 152.
  • – [...] ná tey pirámidzie [...] niezmázánie wykuie/ siły swe chorobá trácić/ á boleiącego o ulżenie y o dobrą otuchę żywotá ięła przypráwowáć. KalCuda 166-167.
  • – [...] nád Páráliżem záráżonemi/ y wielmi boleiącymi widzieliśmy łáskę Bożą [...]. KalCuda 229.
  • – Pierwsze zaś ziele Sáturnowe, ktore Affodilius zowie się: Sok z niego pomaga ná bolenie nerek, y piszczeli golęniowych, y daią boleiącym ná máchárzynę korzenie iego trochę przywárzone [...]. AlbSekr 232-233.
  • – I gdyby záwieszony był wąż ná boleiącym ná ząb, pomaga mu [...]. AlbSekr 332.
2. »ten, który czuje smutek i żal«
  • – Więcz ci rana ta strzała, zada się szeroko Nieba ratuycie (Angel) nasze posiłki wysoko [...] to tarcza niezłomna Co we mnie boleiączym obrona warowna [...]. KodKon 134.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 09.12.2021
Data ostatniej modyfikacji: 09.12.2021
Autorzy: JCh , RB
Data ostatniej modyfikacji: 09.12.2021