Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BOLESNY

przym.
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BOLESNY, BOLEŚNY
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp (bolesny), SXVI (bolesny), Kn (bolesny), T (boleśny), L (bolesny; pod: boleć; (XVII)), SWil (bolesny), SW (bolesny, boleśny), SJP (bolesny)

Formy gramatyczne
stopień równy
lp M. m   bolesny ||   boleśny
ż   bolesna
n   bolesne
D. m   bolesnego
ż   bolesnej
n   bolesnego ||   boleśnego
C. m   bolesnemu
ż   bolesnej
n   bolesnemu
B. ż   bolesną
N. m   bolesnem
ż   bolesną
n   bolesnym ||   boleśnym
  bolesnem
Ms. n   bolesnym
W. ż   bolesna
lm M. nmos   bolesne
D.   bolesnych
C.   bolesnym
B. nmos   bolesne
Ms.   bolesnych
stopień wyższy
lp M. ż   boleśniejsza
D. n   boleśniejszego
B. ż   boleśniejszą
stopień najwyższy
lp M. ż   najboleśniejsza
D. ż   najboleśniejszej
Znaczenia
1. »sprawiający ból fizyczny«
  • Przypada ná niektorych zárażonych powietrzem mdłość. Tey tárciem y wiązániem nog y ręku bolesnem zábiegać/ zwłaszczá nogi ná doł trzeć/ áby się odwracáła od sercá máteria vstánie sił czyniąca. PetrSInst D4v.
  • Nápuchnieniu w stolcu bolesnemu/ Rumienkowego kwiecia wziąć ze dwie gárści [...] wárzyć w biáłym winie/ do trzeciey części wywrzenia/ á w tey polewce chustę ábo gębkę maczáiąc ciepło przykłádáć. SyrZiel 799.
  • Bolésny [...] ból czyniący/ Dolendus [...] Quae venit indignè poena doleda venit [...] Dolorem afferens [...]. Kn 41.
  • Oko rozpalone boleśnym paleniem i kłociem dręczy pacyenta. BeimJelMed 226.
  • Boleśny, boleiący. 1) schmerzlich [...] 1) douloureux, sensible. T III 69.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bolesne łoże:
    • [Niemoc] do boleśnego Ciało przybiwszy łoża, przymusiła Obóz opuścić a do ojczystego Zamku powrócić z marsowego pola [...]. OdymWŻałKoniec 352.
2. »o ciele i częściach ciała: bolący«
  • Śleźionę nábrzmiáłą y bolesną leczy sok Piołynowy [...]. SyrZiel 343.
  • Pozno się wstyda, kto straci wstyd w czele, Plecie ledaco: gdy ogniem dokuczy, Kat złodzieiowi nabolesnym ciele, Mow: bo rownego niemasz ognia szynie, Ktora wmiłosci grzeie się kominie. PotSyl 28.
  • [Jupiter] Táki w srogim dekrecie nápisał ártykuł, Zeby Prometheuszá, ná Kaukázie przykuł, Zeláznym Merkuryusz łáncuchem á co dzień, Zeby Orzeł do niego przylátując głodzien, Ostrym w bolesnych piersiách nosem serce płatał [...]. PotPocz 10.
3. »sprawiający cierpienie psychiczne«
  • Przetoż táka pomstá bárzo dobra y pożyteczna y ktemu pobożna/ á nieprzyiácielowi przedsię bárzo żáłosna y bolesna. StarPopr 49.
  • Ponieważ wszystkie dni jego są bolesne/ á zábáwá jego iest frásunek: ták/ iż y w nocy nie odpoczywa serce jego. BG Koh 2,23.
  • Zátem ja práwem dziedzicznym wziął miesiące prozne/ á nocy bolesne są mi náznáczone. BG Hi 7,3.
  • A co naybolesnieysza rzecz musi byc zatem Co iusz wzięli [Niemcy] Pieniądze: surowem dekretem Wracac nazad kazali, zaczym wszyscy trzaskiem Vszli: y asz się tam gdzieś oparli za Sląskiem [...]. PotWoj 35.
  • [...] patrzáć ná Sproszności Swiątości Pańskich, iakowe w kościele Zwÿkli wyrządzáć zli Nieprzÿiáciele, To rzecz nie znosna, owszem bolesnieÿsza Nad wszytkie męki, y nád Smierc przykrzeÿsza. OblJasGór 14r.
  • Pamiętam niedawno szlachcic słuszny na funkcyi ziemi swojej będący w Warszawie za bolesną z domu wiadomością, że go z kretesem zrabowano i córkę mu w piętnastu leciech zgwałcono, w wielkim żalu i ferworze przekładał krzywdę swoję. MałpaCzłow 174.
4. »cierpiący, zbolały«
  • [...] alem ia bolesne[go] serca trudno tak miał hamowác zeby na twarz smutku niewydawało. OssJŻyw K.35v.
  • Od Elzearyusza odwraca grzechy Chryst[us] bolesny [...]. KodKon 150.
  • Bolésny [...] boléiący [...] facilè vel multùm dolens [...] quòd doloribus fluat. Kn 41.
  • Boleść naywiększą nayboleśniejszey pánny/ á prawie niepoiętą przy skonániu Syna swego ná Krzyżu [...] rozważay. BanHist 182.
  • [...] Nie zwykło bowiem serce tak załowac, Co szczęscie oczom bolesnym wydarło [...]. PotSyl 67.
  • Boleśny, boleiący. [...] 2) sehr betrübt. [...] 2) dolent, afligé. T III 69.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • matka Bolesna (sz. zm.):
    • Marcin Hincza [...] są w druku te iego pisma [...] Mátká Bolesna Márya, to iest tłumáczenie Męki Páná Chrystusowey, ktora boleść Mátce Boskiey zádawáłá [...]. NiesKor II 362.
    • Do tego mieysca sam tenże Jozef námieniony wráz z Nikodemem z przytomnością Bolesney Matki MARYI PANNY y innych Pobożnych Niewiast, CHRYSTUSA z Krzyża zdiętego [...] położyli [...]. ChmielAteny II 565.
  • król bolesny:
    • Zawołac pałaiącey Ukrzyzowanego Miłosci Chrystusowey krola bolesnego [...]. KodKon 144.
5. »smutny, żałosny«
  • Ná co mu Sumnienie iuż barziey żałosne y bolesne: Jedli cudzy siłę iego, á on nie wiedział. BanHist 10.
  • [...] lamenti rzewne y Zal nie utulony [...] przynosi Nie przez furie iakie Załość bolesną ale sama przez Się ze wszystkiem domem Swoim [...]. HerbOr 302.
  • Na znak affektu Chocias teras Bolesne[go] Nazałosny chleb w dom [...] Zaprasza [...]. HerbOr 559.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BOLESNA

w funkcji predykatywnej
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
Najwcześniejsze poświadczenie:
1606-1608
Znaczenia
»jest ciężko, przykro«
  • [...] i to bolesna przy tem, że niewinna krew braci naszej chrześciańska, ludzi wielkich i zacnych, jest okrutnie wylana [...] NiemPam 132.
  • Nie bolesnaż to: Ono ten, którego (W tym pálcem skaże ná mnie z kołá swego) Iużesmy byli dobrze osiodłáli/ Y Bogá przezeń znácznie obrażáli, Ieszcze iest wcále násze przy nim lice/ Pátrzcie co cierpiem od tey przeciwnice! TwarKPoch B4.
  • Teraz P. Pisarz srodze się gniewa na mnie i srodze tę swoję egzageruję offensę; a co najboleśniejsza, przed niechętnikami domu naszego dawne jeszcze ojcowskie niechęci przypominając i jakby tak z daleka takiemiż grożąc. [1634] MalListy 301.
  • Trudnoż Oyczyznie po postrádánym Synie nie płákáć: nád obálonỹ swego pozoru kleynotem nie stękáć: Bolesna Wielmożnym Potomkom ná vtrátę Iásnie W: Rodźicá swego poglądáć/ y ná czernidło swego herbowego polá okiem rzucáć! WojszOr 166.
  • Náłádowawszy okręty, y kilká set mil ná morzu przepędziwszy, bolesna v portu sámego rozbić się. WojszOr 344.
  • [...] a co bolesnieisza i nieznosnieisza, ze non indicta causa, sromotnie karac iako słysze wprzedsięwzięciu ma, nacom nigdy i pomyslieniem niezarabiał [...]. VorLetSkarb 67.
  • Jáko bolesna bywa/ gdy okręty liczne Po towáry biorąć sie/ w kraie Ameryczne Iusz Arcipelag miną/ y trudne Insuły Na Aeroceráunia/ w padáią szkopuły. KochProżnLir 358.
  • Bolesna y nieznosna człowiekowi/ gdy słuszne do iákich dobr práwo máiąc/ niemylney Krolewskiey obietnicy pewnym będąc/ y iuż iuż práwie máiętność w niechybną possessyą biorąc/ że się tam dlá iednego z marną iáką przekupką o wiązkę siáná zátargowawszy omieszkániá/ gdy do sprawy przywołano zpoźnił/ nie stánął/ wyzuty w káleki y chłopy iść musi. BujnDroga 157-158.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 04.11.2024
Autorzy: JCh , RB
Data ostatniej modyfikacji: 04.11.2024