Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BRAĆ

czas. ndk
ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Notowanie w słownikach
Słowniki nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1620
Formy gramatyczne
czas teraźniejszy
lm 3. os.   biorą
czas przeszły
lp m 3. os.   brał
Znaczenia
»zdobywać«
  • ~ [Polacy] wielkie Miástá/ Zamki/ y Fortece vbiegáią y biorą [...]. NowinyMosk B3v.
  • ~ Gdy cesarz miasto szturmem brał z rebelizanty, Pozwoli białymgłowom wszytkie wynieść fanty, Które udźwignąć mogą, i w tym ubezpiecza; Bo mężczyzny, za winę, przysądził do miecza. PotFrasz1Kuk II 116.
Związki frazeologiczne

  • brać co afrontem:
    • »traktować, przyjmować co jako obrazę«
    • – Bogini [...] niebierz to Afrontem, Ze się chcę wybrać do mey Europy. DrużZbiór 279.
  • berło brać:
    • »otrzymywać władzę królewską lub mieć pierwszeństwo, decydujący głos w jakim gronie, środowisku«
    • – Kambises [...] Syn Cyrasow [...] Panstw y następca Rodzicielskiey sławy [...] berło w Radnych Panow rzeszy, Bierze. PotSyl 102.
    • – Specyał to, gdy Krol nie nolentibus, nie niechcącym, ále przez wolne obranie, ultroneè przez uznánie go zá Páná per cognitionem pánowáć zaczyna, ná tronie stawá, berło bierze. DanOstSwada V, 2.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • brać ordynans:
    • – Miał Generał Montekukuli [Montecuccoli] urazę do Woiewody oto że wszyscy officerowie krola Dunskiego z nowemi werbunkami nie do Niego ale do Woiewody sciągali się y z tąd brali Ordynansy. PasPam 71.
  • chłód brać:
    • – FRAIS [...] Prendre le frais [...] Chłod brać chłodzić się na wietrze. DanKolaDyk II, 58-59.
  • asumpt brać:
    • – Kontent Mars że ma Syna Godnego wtey mierze ktory Mestwa Dzielności znaczny assumpt bierze od swych Herbownych Zwierzow. PasPam 217v.
  • gwałtem brać (sz. zm.):
    • »w odniesieniu do kobiety: zmuszać siłą do odbycia stosunku seksualnego«
    • – [...] żona albo curka brali ią gwałtem [...]. MasDiar 55.
    • – [...] Pan Poniatowski Ludwik z Stadnicko się ozenił w Łancucie wrzkomo ią gwałtem brał [...]. MasDiar 121.
    • – I często, kiedy ust swych przed mymi umyka, Z tymiż się za szczęśliwym obrotem potyka; I kiedy się swą siłą z rąk moich wydziera, Tym się potężniej wikle i pode mnie wdziera, Białogłowskim folgując zwyczajom w tej mierze, Które wolą dać, kto im gwałtem bierze. MorszAUtwKuk 327.
  • wstyd brać komuś:
    • – Dla tego iáko vczciwa y wstydliwa służebnicá/ gdy Pan iey wstyd chce brać/ idzie do sędziego/ y prosi być wolną: ták y te kreátury [dobra doczesne] wołáią swym sposobem ná spráwiedliwość Bożą/ y proszą áby wolne były od gwałtu y krzywdy/ ktorą im czynisz. BirkNiedz 100.
  • języka brać:
    • – Stoimy tedy kilka dni nie idzie on [Dołgoruki] do nas Czemu? Niewiedzą. Ięzykow biorą pytaią y ci niewiedzą. PasPam 102v.
  • żywcem brać:
    • – Zywcem ieszcze na tęn czas trudno było brać. PasPam 95v.
    • – Niebrano zywcem nic bo nie było Czasu bawic się tak wielką potęgą Nieprzyiacielską. PasPam 108.
    • – Niemcy zas zywcem nic niebrali. PasPam 267.
Związki frazeologiczne

  • wdowę brać:
    • »żenić się z wdową«
    • – Dziwowali się Ludzie temu bardzo, mowiąc że to pierwszy przykład, tych czasow ze by kto wdowę biorąc miał pogardzać iey Largicyią. PasPam 226.
  • prym brać:
    • »mieć pierwszeństwo, dominować, przewyższać«
    • – Nad inszemi Męstwem Siłą y Sercem Prym biorą na Ziemi. PasPam 271v.
  • niech bies bierze coś:
    • »wyraża pragnienie, aby coś przestało istnieć«
    • – Niech bies bierze Babilon z tobą Niewiesciuchu A tu mu bystry Andzar chce utopic w brzuchu. PotWoj 29.
  • brać miarę:
    • »wnioskować, porównywać«
    • – Na te działa utopione mowił że wszystkie moie będą ale mi się to rzecz niepodobna widziała biorąc miarę iaka bieda kiedy działo w błocie uwięznie a coz kiedy w Morzu. PasPam 70.
    • – Oni tez biorąc miarę z Pięknego Bultynka [!] spodziewali się że to tam cos dziwnego y drogiego obaczą. PasPam 80.
    • – Na woynę wołasz a nie wiesz co to woyna Przy naymniey ztąd mogł bys brac miarę że to choc Palcem oko wykolą to postaremu Łechciwo [...] Apogotowiusz kiedy ie z Polnego Działka zapruszą. PasPam 192v-193.
  • brać miarę i podobieństwo:
    • »wnioskować, porównywać«
    • – Lanckoronski trochę się w[y]gadał przed Chorązym naszym o tych affektach ale y on poufale niewiedział choc tam zęmną bywał, komplement tylko widząc ztego brał miarę y podobienstwo. PasPam 73v.
  • brać bydło:
    • »zaspokajać popęd płciowy w określonym czasie«
    • – Trägt denn diese Kue oder nicht? A tá krowá cielna/ czyli nie? Ich bin der meinung/ denn sie hat mit dem Viehe gelauffen. Ták rozumiem/ bo bráłá bydło * biegáłá z bydłem. VolcDial 130v.
  • chłód brać w pięty:
    • »godzić się z niedostatkiem, biedą«
    • – Któż ci winien, kochany, Że zrobiwszy gwałt naturze Z pana jesteś poddany. Dałeś rozum na wykręty I ukryte prywaty, Chuchajże w garzść, chłód bierz w pięty I szacuj się na raty. MałpaCzłow 197.
  • brać głos:
    • »uzyskać prawo przemawiania«
    • – Biorę tedy głos y iuz mowę poczynam, az Mię Substytut interrumpit [przerywa] deklaruiąc to Woysku że to iuz nasiebie bierze iako mię ma flectere persvasionibus [nakłonić namowami] że to uczynię na iego interpozycyią. PasPam 120.
  • brać habit:
    • »wstępować do zakonu«
    • – A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo 82.
  • brać habit zakonny:
    • »wstępować do zakonu«
    • – Obłoczę śię w zakonny vbiór ábo szátę/ biorę hábit zakonny.[...]. Kn 567.
    • – [...] brać habit zakonny. T III 441.
  • w imię Boże brać:
    • »żyć z jałmużny«
    • – Y dziadowi wymię Boze biorącemu powiedzieć pytaiącemu y Sprawić się do kąd idę niegotowem deNegare [odmówić]. PasPam 155v.
  • brać pochop do czegoś:
    • »być zachęcanym, nakłanianym do czegoś«
    • – [...] postánowił [Ciświcki] tedy według moznośći swoiey/ (y owszem iáko mowią/ iż: Audaces Fortuna iuuat timidosque repellit) śmiele biorąc pochop/ miedzy ták wielkimi bogáctyw ánimuszow wielkich/ miedzy ták wielą Xiąząt/ y tytułámi známienitych/ gdźie vpátruią więcey spráwy/ niżeli gdźie indziey/ y Reiestruią osoby: á że ták rzekę: Gdźie iest studnicá wszystich [!] rzeczy tego świátá/ ktora się rozlewa ná wszytkich innych kráiách. RelNar A2.
    • – Masz prawda z kąd brac pochob do wielkiey Dzielnosci przeglądaiąc się w Aktach swey Starozytnosci. PasPam 273.
  • impet brać:
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Potykay się w imię Boże/ ná toś brał żołd nieboże. RysProv XII, 8.
  • – Sędziá co dáry bierze/ Vrzędnik co z chłopy bráta. Niepewni są. ŻabPol B3.
  • – Gmatwáć rzéczy/ sprawy. Siła ná się brać/ á nié rospráwiać. KnAd 257.
  • – Przyiacioł wnét dość nabędziesz: Jéśli nic nié bráć/ wiéle dáwáć będziesz. KnAd 968.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy:
Data ostatniej modyfikacji: 25.09.2023