ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SXVI, Kn, T, L (XVI-XVIII), SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SStp

Formy gramatyczne

stopień równy

					buczno
					bucznie

stopień wyższy

buczniej

Znaczenia

1. »dostatnio, obficie, okazale, z przepychem«

– Pospolićie to bywa/ że ći co názbyt bucżno y hoynie żyią/ do wielkiego niedostátku przychodzą: y áż w ten cżás/ gdy iuż do resztu przychodźi/ rádźiby oszcżędzáli: ále iáko mowią: Sera in fundo parsimonia. BudnyBPow 35.
– W inszych záś páństwách prostego stanu cżłowiek/ nie waży się stroić w száty nád Szláchćicá: á tu Tátárowie niewolnicy nászy/ ktorych Xiążę Witułd na triumph do Litwy przygnał/ więtsze tryumphy z nas odnoszą/ bucżniey się nosząc y stroiąc w száty/ niż szláchtá nászá. CzyżAlf 44.
– W sieni przed izbą drabanci Srodzy, wielcy, jak giganci, Z alabartami, a straszni, W gwardyjej stoją, niekraśni. Znaczna jest wewnątrz ponowa: Krata między nimi nowa, Urobiona pięknie, buczno, Z herbami kunsztownie, sztuczno. JarzGośc 12-13.
– Nie ták sie buczno w Rzymie niáwiásty [!] stroiły/ Ani zbytkow; iák teraż/ w on czás niebroiły: A przećię nánie ostry sąd postánowiono/ Choćiaz z zbytkow nie wielkich/ srodze ich gromiono. JeżEk G.
– A niepátrzymy ná ołtarz gdźie on iest w Naświętszym Sákrámenćie/ áni ná niebo gdźie on ma máiestat swoy/ ále pátrzemy po ludźiách/ po śćiánách/ po sługách/ y po szátách nászych/ ieślismy się bucznie postroili. StarKaz 248.
– [...] kochał się sam w sobie bárzo [pewien bogaty człowiek]/ że był vrodźiwym/ y przeto się stroił buczno/ y pyszno sobie áż názbyt poczynał wszytkich inszych pogardzáiąc. StarKaz 482.
– Corki Syońskie buczno y drobno/ stąpáły: nogi swe szumnymi trzewikámi stroiły/ álbo trzewiki/ ktore ná nogách nośiły/ kosztownie/ zdobiły. GdacPrzyd 18.
– Będą się miáły buczno te niebywáłe w domu Wmśći Mátrony, popráwią się znácznie y potyią pewnie. AndPiekBoh 80.
– WYśmienity, kosztowny przyznać muśi káżdy był bánkiet ktorym mnie uczćił Pluton, Monárchá Provincyi podźiemnych, dniá wczoráyszego, gdźie zacność osob, lubo w máłey Frequentiey, bucznie zdobiły stoł záiątrzonego Monárchy. AndPiekBoh 100.
– A wtem przepyszno królewska gwardyja Nadjeżdża, którą pałacową mienią, W ceglastej barwie, by na kostkach dryja Ubramowana srebrem; konie pienią W munsztukach buczno; koń za koniem mija, W uhaftowanych czapragach się mienią. Każdy z dobytą szpadą, na obronę Wjeżdżającego pana po koronę. SchedMuzaBar II 377.
– Paweł Kupczak [...] Ze sie na Skarbiec Panski porwał [...] na RYnku w Smiertelney Kosuli był Sciet: Na ktorego sie nie spodziano tylko iz piniądze miewał y buczno sobie postepował, Panstwo nąn porozumiewało. KomonDziej 210-210v.
– Buczno, pyszno, adv. stoltzer Weise. orgueilleusement, fièrement, grassement. buczno buczno a w pięty źimno; buczno a w mieszku pusto. viel Staat und nichts im Beutel. beaucoup de parade & peu de biens. T III 86.
– W ktorą oko spoyrzy stronę/ cuda dzieł Twoich widzi; niebo buczno wystroione moc Twą czcić się nie wstydzi. GusovZbiór 34.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

huczno i buczno:

– Przez dwa dni huczno i buczno króla imci traktowała jp. wojewodzina podlaska, jam cale był zdrowie stracił przymuszony do picia. ZawiszaPam 170-171.
– Bałtazar wposrodku Babylonii gdy hulał z Satrapami, Gości Medaw y Persow miał nie proszonych; on Puháry, a Nieprzyiaciel wysuszał Euphratem rzekę: Krol huczno y buczno bankietuie się, á Medus dla niego gorżki, sztucznie wpada w Bebilonię [!], potym na Pałać [!], gdzie Krola życie y Monarchię kończy Bábylońską. ChmielAteny1755 I 440.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Buczno/ á w mieszku pusto. KnAd 49.

(wariant I):
– Buczno/ á w pięty zimno. KnAd 49.
(wariant II):
– Przypowieść Polaka: buczno, szumno, á w pięty zimno, Apárencyia wielka, wątek szczupły, á przedcię wesoł, muzyká grá, dodáią łásztem. MłodzKaz I, 143.
(wariant III):
– Stroyno a głodno, Buczno a w pięty żimno. FlorTriling 96.

2. »arogancko, chełpliwie, zawadiacko«

– I uczynili książęta kapłańskie, jako im pan rozkazał, i to powiedzieli rokoszanom. Na co im oni odpowiedzieli dosyć buczno, mówiąc: "Większej powagi jest nasz rokosz, aniżeli królewski majestat; nam się nie godzi, abyśmy z wami co stanowić mieli". KrysPasCz II 52.
– OTHO vmieráiąc synowcá swego ták vpominał: Miey to zá ostátecżny vpominek ode mnie: Ani zgołá tego zápominay/ áni też názbyt ná to pámiętay/ żeś miał Stryiá Cesárzá. Drudzy tylko kwoli temu/ że zacne powinne máią ábo mieli/ bucżno sobie pocżynáią/ y ták potym do nędze przychodzą: Drudzy záś nic ná to niedbáią/ y stanu swego nie przestrzegáią. BudnyBPow 93.
– Pyszno/ nádęcié/ buczno. Superbè, intoleranter, insolenter, arroganter, sublatè de se dicere. Elatè dicere [...] Inflatiùs perscribere aliquid [...]. Kn 904.
– Kędysz tu mężny Aiax? kędy on co mawia Buczno zawołany mąż? OvŻebrMet 325 .
– Postąpieł tak dalece ten Mąz, w poskromieniu umysłu, y zmysłow swoich: ze ktory przedtym, bucznie sobie w Miescie postępował, gromadną za sobą wodząc sług assistentią, duchowne zásmakowawszy sobie rzeczy, począł takowe pychy pompy, cale od siebie odrzucac. BacKonarzŻywot 28.
– OWo i same ich uciechy boiaźnią są zmącone. I niedziw: bo się na nikczemnym gruncie wspierają. Taż próżność, z którey się rodzą, rozwiewa ie i rozprasza. Cóż iuż tedy sądzisz o owych czasiech, które oni sami zowią złemi? gdy te nawet, których się buczno nadymają i nad ludzie wynoszą, nie ze wszem im szczerze płużą. SenPilchKrót 67-68.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

– Buczno każé. KnAd 49.

– Chłop ná nowe buczno każé/ sporo piie. KnAd 62.

– Głupi, kto chce mieć kredyt przez same wykręty; Komu buczno w czuprynie, chocia zimno w pięty. NaruszASat 123.

Użycia metajęzykowe

- Si adjectivum in ny aut wy terminetur, transferetur y in ie; ut piękny pięknie [...] sin verò ante y aliam consonantem habeat, aut in i exeat, mutantur y aut i in o; ut gorący gorąco [...] Excipiuntur à priori regula adverbia sequentia: [...] buczno, buyno, chłodno, ciásno, czarno, czerwono, czuyno. WojnaInst 111-112

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BUCZNO, BUCZNIE