Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BYĆ

czas. dk/ndk
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BYĆ, BYDŹ
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
bezokolicznik
  być ||   bydź
czas przyszły prosty/czas teraźniejszy
lp 1. os.   jestem ||   jezdem
  -m ||   -em
  jest
  -m jestem
2. os.   jesteś ||   jezdeś
  -ś ||   -eś
3. os.   jest ||   je ||   jeść
lm 1. os.   jesteśmy ||   jezdeśmy
  -śmy ||   -eśmy ||   -eźmy
  -śmy są ||   -eśmy są ||   -źmy są
  są
  sąśmy
  jestechmy
  -chmy
2. os.   jesteście ||   jezdeście
  -ście ||   -eście
  sąście
  jest
3. os.   są
lpdw 1. os.   -śwa
czas przeszły
lp m 1. os.   byłem ||   bełem
  był
  -mem był
2. os.   byłeś
  był
3. os.   był ||   beł
ż 1. os.   byłam
  była
2. os.   byłaś
3. os.   była ||   beła
n 3. os.   było ||   beło
lm mos 1. os.   beliśmy ||   byliśmy ||   byliźmy
  bylichmy
  my byli
2. os.   byliście
3. os.   byli ||   beli
nmos 1. os.   byłyśmy
3. os.   były ||   beły
czas przyszły prosty
lp 1. os.   będę
2. os.   będziesz
3. os.   będzie
lm 1. os.   będziem
  będziemy
2. os.   będziecie
3. os.   będą
lpdw 1. os.   będziewa
imiesłów uprzedni
  bywszy
Znaczenia
1. »żyć, egzystować«
2. »egzystować jako«
a) »egzystować jako ktoś«
  • Wielká sztuká niebywszy panẽ przećie być Pánem. WojszOr 325.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • poczuwać się być kimś:
    • Nie poczuwaiąc się bydz zdraycą Naiasnieyszego Maiestatu y Oyczyzny Iezelim godzien videre faciem Domini W MMPana samego o tę proszę promocyą. PasPam 142v.
    • Ztał się zal na Sercu y okropność patrząc na owego rozsiekanca ci zas co się poczuwali bydz Malkontentami w puł obumarli od Strachu. PasPam 244v.
Związki frazeologiczne

  • jam jest sługa waszmość pana:
    • »ugrzeczniony sposób witania lub żegnania kogoś«
    • Spyta A IMSC Pan Pasek iest tu. Ozwę się iam iest Sługa WMMPana. PasPam 83.
b) »mieć jakąś cechę«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • sądzić kogoś być jakimś:
    • »uważać, że ktoś jest jakiś, uważać kogoś za jakiegoś«
    • Tęz iednak co y IoMSC Pan Pod kanclerzy MMPan y Brat maiąc prae oculis konsyderacyie bardziey go winnym bydz sądzę. PasPam 136v.
    • Iam tez sobie Sobie folgował a on tez się temu nie przeciwił Sądząc mię bydz bardzo piianym. PasPam 163.
  • być poczytanym za kogo:
    • »być uznanym, uważanym za kogo«
    • Iuz niech będę za zdraycę poczytany y iuz iako zdrayca karany. PasPam 184v.
Związki frazeologiczne

  • być inakszej kategoriej:
    • »być innym, odmiennym typem człowieka«
    • Niezałowałem go choc umarł Supponendo [przypuszczając] ze Succedaneus [następca] brat iego Iozef będzie inakszey kathegoryiey bo się widział stateczny y dobrey Natury. PasPam 279.
3. »coś robić«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • w codziennym być inkremencie:
    • »stale wzrastać«
    • Wszystkich rzeczy pretia [ceny] wcodzięnnym są Inkremencie. PasPam 217.
Związki frazeologiczne

  • w tańcu być:
    • »tańczyć«
    • W tańcu nie był y razu. PasPam 115.
4. »znajdować się gdzieś«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • być na pałacach:
    • Kiedy WSC był na Pałacach kazano nam żebyśmy zaraz z tamtey warty ze wszystkiem zchodzili. PasPam 143v.
5. »znajdować się w jakimś stanie«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • (Być) przy baczeniu:
    • Náleźli [...] człowieká siedzącego/ od którego dyabelstwá wyszły/ odziánego/ przy baczeniu u nog Páńskich. BirkNiedz 120.
    • Báczenie/ rozum/ Iést przy baczeniu/ [...] sanae mentis, sanus mente, idem. przy sobié [...] z baczeniem/ z rozumem. Kn 11.
Związki frazeologiczne

  • w afekcie być u kogo (sz. zm.):
    • »mieć czyje poparcie, cieszyć się czyją życzliwością, przychylnością«
    • Matka Jego [krewnego Radziejowskiego] Towiańska w wielkim affekcie będąca u Prymasa dziwnie exagerowała owę urazę i buntowała Sapiehów. OtwFDzieje 38.
    • Poki authoritas Senatu u młodszych w obserwancyi, młodsi u starych w afekcie, [...] poty Oyczyzna y pokoiu szczęśliwa, y na woynie nieprzyiacielowi straszna. DanOstSwada 8.
  • być w chmurze:
    • »być przygnębionym, zasępionym, zasmuconym«
    • Wszytkie insze wesołosci Prawdziwie cie nie wzbudzą ani tez napełnią Lub czoło wypogodzą serce bedzie w chmurze. OpalKSat 82v.
  • być tej obserwancyjej:
    • »cieszyć się takim poszanowaniem«
    • Wszelakio WMMMPana Proceder tey umnie iest obserwancyiey że cokolwiek WMMPanu podoba sie mnie displicere [nie podobać się] niemoze. PasPam 172v.
  • tęskno kogoś było z czymś:
    • »coś się komuś znudziło, ktoś miał dosyć czegoś«
    • Złodziey Węgrzyn, Szalowy [!] Rakocy swierzbiała go skora tęskno go było zpokoiem zachciało mu się Polskiego czosnku. PasPam 52.
  • być na ostrożności:
    • »uważać na siebie, strzec się«
    • Trzeba było bydz na oStroznosci bo [...] Szwedzi od Zelandyiey od Fioniiey częsciey niz pierwey wypadali na lądy. PasPam 68.
  • coś jest ochotne komuś:
    • »ktoś robi coś z ochotą, chętnie«
    • Miła tedy y ochotna kozdemu ma bydz Woyna na Turczyna. PasPam 261.
  • być w armacie:
    • »być uzbrojonym, przygotowanym do walki«
    • Spargitur, iż król jm. francuski o Mastryku myśli, o którym jeszcze nie wiemy dowodnie, czy jest już w armacie, bo go za pewne pro 25 maii spodziewano się. ZałRelSar 353.
  • w afekcie być:
    • »być kochanym«
    • Ciebie iedyną pierwey, niźli znałem, Y niźlim widział, serdecznie kochałem Wprzodeś w afekcie była, niźli w oku. OvChrośRoz 222.
  • komuś pilno jest:
    • »spieszy się komuś«
    • Kto obaczył to się tez zatrzymał na owo dziwowisko choc mu pilno było. PasPam 189.
6. »znajdować się w jakiejś sytuacji«
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • niech będzie imię Boskie pochwalone (za coś):
    • Skonczylismy tedy Rok stary Niech będzie Imię Boskie Pochwalone w Mosinach 1659. PasPam 78v.
    • In Iunio id est 21 Chorowałęm periculosissime [bardzo niebezpiecznie] ledwiem się od Fortki wrocił za co niech będzie Imię Boskie pochwalone [...]. PasPam 257.
Związki frazeologiczne

  • buty komu wycierać || [Być] komu do botów || czyje boty wycierać || komu butów ucierać || wycierać boty u kogo:
    • »służyć komu, także: pochlebiać, nadskakiwać komu w celu uzyskania jakich korzyści«
    • Przeczedłszy tylko karty Luterowe [...] bez wstydu z tymi się chcesz ścierać, Coś im niegodzien i butów ucierać. GrochWiersze 320.
    • Przysiągł [Hetman] ze ia sa[m] do Krolewica nie poidę y z expedicyei poiadę, iesli tak plugawą lekkoscią da nas starszych zniewazáć tem sczeczkom, ktorem by dobrze nasze boty wycieráć. OssJŻyw 30.
    • Dziecię co go dzis na ręku trzyma [matka] Będzie wycierac boty u Oyczyma. PotSyl 7.
    • Iezeli się tesz samwprzody zabije [Xifil], Zonę w niewolą dozywotną poda [...] A nusz tam Syna niestetysz powije, Komu do botow, albo do wychoda. PotSyl 66.
    • BOTTE [...] MOWIĄ przysłowiem buty komu wycierać, niskie mu posługi y podchlebstwa czynić z interesu. DanKolaDyk I, 213.
  • być na bezroli:
    • »nie posiadać dóbr ziemskich«
    • Podatek z dymu abjuratowego po 16 zł. na wojsko uchwalony czterma ratami in tantum, że miała być ewakuacya Moskwy, ale i jéj pełno było na bezroli, i nobilitas musiała płacić podatek, i z dóbr dziedzicznych alimentować żołnierza. ZawiszaPam 276.
  • w obleżeniu być:
    • »być otoczonym«
    • Woysko nasze z Sobieskięm Hetmanem w Oblezeniu było od kozakow y Tatarow. PasPam 226v.
  • w opale być:
    • »znajdować się w niebezpieczeństwie«
    • Nizeli tedy Chorągwie y ochotnik przyszły [w] Srogim Opale była przed nią [przednia] Strasz. PasPam 92v.
  • nie w smak komuś być:
    • »być nie po myśli; nie podobać się«
    • Widoczne rzeczy były ze to nie w Smak było Senatorom gdy zrozumieli że ta iego Sentencyia była ex mente [króla]. PasPam 142v.
  • być skazanym do bestyjej:
    • »zostać skazanym na pożarcie przez dzikie zwierzęta«
    • [Androdus został] poimany y przywiedziony do swe[g]o Pana od ktorego skazany do Bestiiey, Miedzy ktoremi Był tez ten Lew. HerbOr 238.
7. »oznaczać«
8. »stanowić coś«
Związki frazeologiczne

  • być impedymentem:
    • »przeszkadzć«
    • Bo mi owa moia Stancyia była impedymentem. PasPam 84v.
  • coś jest z czyjąś sławą:
    • »coś dzieje się ku czyjejś chwale«
    • Będzie to z lepszą Sławą y z lepszym pozytkiem naszym. PasPam 118.
9. »trwać«
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • nie wiadoma mi jest:
    • »nie wiem, nie rozumiem«
    • Nie wiadoma mi iest co tez to moze uczynić za pozytek. PasPam 160.
  • komuś jest wygoda:
    • »ktoś ma wygodę«
    • Staraycie się że by mi była wygoda y na iutro podwody. PasPam 168.
    • Koniom także unich wielka iest wygoda. PasPam 261.
  • być w strachu (sz. zm.):
    • Padła na Szląsk, Czechy, okrutna mania [reformacja], Ale w większym strachu była Frankonia, Nuż pot ogrojcowy puściła Hassya, Padła jak w ogrojcu na wznak Alzacya, i Biponcya. DembPrzew 4.
    • W tych dniách było zgromádzenie Tureckie blisko Agryey. Powiát Tokáyski był zrázu w wielkim stráchu/ ále w lepszym teraz zostawa bespieczeństwie. MerkPol 140.
  • być komuś strachem (sz. zm.):
    • A nawięcey ktorzy potym chcą Rzecząpospolitą rządzić/ máją się náuczyć nie dosypiáć/ nie spáć wiele: Tácy bowiem gdy nie śpią stráchem są w oczách złych ludzi, nieprzyjaciołom y sąsiádom swoim [...]. PetrSPolit II 354.
    • [O śmierci Jana Zamoyskiego] Został na placu hetman, co hetmany gonił, Upadł, co niezliczone wojska nieraz gromił; Zwalczon, co strachem był walecznym Janczarom, I kondycye dawał jakie chciał Tatarom [...]. GrochWiersze 147.
    • Paná zastępow sámego poświęcajcie; á on niech będzie bojáźnią wászą/ y on stráchem wászym. BG Iz 8, 13.
    • Drogá Pańska jest mocą szczeremu: ále stráchem tym/ ktorzy broją złości. BG Prz 10, 29.
    • O wężu/ nieznáiomy pierwszemu wiekowi/ Okrutnymeś stráchem był nowemu ludowi [...]. OvOtwWPrzem 26.
    • [Wiara chrześcijańska] Głupim mądrością, pewnym iest choremu zdrowiem; Szátánom wielkim stráchem [...]. DamKuligKról 34.
  • być w czyjejś niełasce:
    • DISGRACE [...] Estre en la disgrace de son Prince, avoir perdu sa faveur. Esse in offensâ apud Principem. [...] Być w niełasce Krolewskiey, utracić łaskę Pańską. DanKolaDyk I, 471.
  • być w swojej porze:
    • [...] znac ze Miłosc w swoiey iescze nie była porze, wiemy bowiem dobrze, ze tempore crescit amor. WilczPam 19.
    • [...] potrzeba też vważyć/ iż Pan/ Xiądz/ y chłop/ muszą bydź pospołu/ á nie w kilká set mil od siebie: aby y Pan miał komu Pánować/ y Xiądz kogo Zakonu Bożego vczyć/ y chłop komu robić: bo ináczey żaden z tych stanow nie mogłbyby bydź w swey porze. DembWyw 68-69.
  • niechaj będzie:
    • Rabin. Niechay to iuż ták będzie, że się náráził ná swoy lud ukochány, y że potrzebá tego było, áby umárł dla grzechow nászych: co za przyczyná iednák, że przez zábicie od ludu swego. KorRoz 143.
  • niech będzie:
    • Ale dla Bogá, niech ták będzie, co mi náder fałszywie zádáią, [...] żebym sobie czym chciał dewincowáć Swiderskiego; To to, mnie tylko niegodziło się zábiegáć zgubie moiey, y fortun moich? LubJMan 60.
  • gwoli komuś być:
    • »postępować zgodnie z czyjąś wolą«
    • Gwoli być komu/ Dare se alicui [...] Tradere se totum alicui Mácie mię po woli [...]. Kn 220.
    • gwoli bydź komu. einem zu willen leben. avoir de la complaisance pour qu; vivre au gré de qu. T III 441.
  • być w poniewierce (sz. zm.):
    • »być pogardzanym przez kogoś«
    • Macedonowie Słowianom słuzyli Inszym narodom w poniewierce byli A potym wszystek swiat opanowali Coz więcey? inszym potym Palmam dali. PasPam 109v.
    • Pytam na przykład Mazurka takiego, co to jest Trójca Święta. To on mnie odpowiada: Bóg Ojciec, Bóg Duch Święty, trzy osoby a jeden Pan Bóg. Zafrasowany tedy ciężko tym moim i jego nieszczęściem, że nie umie, utyskuję ja, aż ojciec jego powiada mi: Dobrodzieju, będzieć on to umiał, boć to jeszcze młody chłopcak, dopieroć to mu dziewiętnasty rok, bo się już w te kłótnie urodziuł i dlatego ustawicznieśmy w poniewierce, z miejsca na miejsce błąkając się [...]. BrzeżOwRzecz 89.
    • AVILISSEMENT, subst. masc. (Le bas prix des choses.) Vilitas, genit. vilitatis, f. Cic. TANIOSC niska cena rzeczy. AVILISSEMENT se dit au figuré pour Vn grand mépris. Despicientia. genit. despicientiae, f. Cicer. PONIEWIERKA mowi się o wielkiey pogardzie. Il est dans un grand avilissent [!]. Abjectissimus est. W wielkiey iest poniewierce. DanKolaDyk I, 152.
Związki frazeologiczne

  • być jako bydlę prowadzonym:
    • Wpadł [Samson] w ręce Philistinow/ od ktorych był iáko bydlę nieiákie prowádzony. BirkNiedz 190.
  • być w błędzie II:
    • »odstąpić od wiary, głosić herezje«
    • Polutrzylichmy się wszyscy w tej mierze, Nieznać nas [...] Wszyscychmy w błędzie. GrochWiersze 278.
  • być w błędzie I:
    • »mieć fałszywe, mylne mniemanie, przekonanie«
    • Ale y ci są w błędzie/ ktorzy Girem nászym/ álbo Alexándryiską Pietruszką być go [dzięgiel włoski] rozumieią. SyrZiel 101.
    • Wzięłá mnie zá Zwyciescę, żem powrocił zdrowy, Y miłość swą odkryłá, á niechcąc mi mowy Na minutę pozwolić, upárła się w rzędzie, Y teráz skárży na mnie, będąc w tymże błędzie. CorMorszACyd 192.
  • być alfa (być) i omega:
    • »być początkiem i końcem wszystkiego«
    • Słyszałem zá sobą głos wielki jáko trąbę/ Mowiący; Jam jest Alfá y Omegá, on pierwszy y ostátni. A co widzisz nápisz w Księgi. BG Ap 1, 11.
    • Jam jest Alfá y Omegá/ początek y koniec mowi PAN/ ktory jest/ y ktory był/ y ktory przyść ma/ on Wszechmogący. BG Ap 1, 8.
    • Y rzekł mi: Stáło się. Jam jest Alfá y Omegá; początek y koniec. BG Ap 21, 6.
    • Ia iestem Alpha y Omega [słowa Chrystusa]. BanHist 97.
    • Pan rzekł: "Jam Alfa, jam jest i Omega". BarŁLutBar I 470.
  • kto jak bydło [jest] gdzie wpędzony::
    • Kozacy iedni w Lasy uciekac poczęli, a drudzy iak bydło w Miasto wpędzeni, aby z tamtąd Szturmem ognistym wykurzeni zostali. HistBun 8.
  • kto [jest] jako bydło do obory gnany z pola:
    • [...] Płakał przecię iako Bobr; a zełzami szczery Iad mu pryskał po Piersiach: kiedy Kawallery I swych widzi Rycerzow iednych, iako wory Na wozach: drugich iako bydło do Obory Gnanych zPola [...]. PotWoj 164.
  • być w buntach:
    • »buntować się, występować przeciwko władzy«
    • W okolicy Kislaka były Miasta wbuntach w ktorych Rebellizanci kozacy stali. DrobTuszInf 13.
  • kto jak bydło [jest] gdzie wpędzony:
    • Kozacy iedni w Lasy uciekac poczęli, a drudzy iak bydło w Miasto wpędzeni, aby z tamtąd Szturmem ognistym wykurzeni zostali. HistBun 8.
  • być jako bydlę prowadzonym:
    • Wpadł [Samson] w ręce Philistinow/ od ktorych był iáko bydlę nieiákie prowádzony. BirkNiedz 190.
  • nie z takiemi być jako ludzie postępkami:
  • coś komuś jest na przeszkodzie || ktoś ma coś na przeszkodzie:
    • »coś stanowi przeszkodę, przeszkadza«
    • Mielismy ieszcze na przeszkodzie Insułę ALTEN, ktora że nąm wtele zostawała dlatego tez nąm nawielkiey była przeszkodzie. PasPam 61v.
  • być w predykamencie u kogoś:
    • »być omawianym, rozważanym, uwzględnianym przez kogoś«
    • Cura Salutis Io kMSCi Pana Naszego Młgo ma bydz w tym u nas praedykamencie że by Ante Omnia był obmyslony Maiestatowi zaszczyt A potym o inszych Consulere materyach. PasPam 242.
  • być przeszkodą:
    • »przeszkadzać«
    • Czas naywiększą był przeszkodą. PasPam 275v.
  • być jakiejś preeminencyjej:
    • »być na jakimś szczeblu w hierarchii społecznej a. urzędniczej«
    • Wiadomo czynię [...] Ich MSCiom Stanu Rycerskiego ktorego kolwiek Narodu. I iakiey kolwiek praeeminencyiey y Godnosci albo Urzędu Będącym. PasPam 160v.
  • być z praktyki:
    • »nastapić wskutek działalności intryganckiej«
    • Seym Coronationis [...] rozerwany przez Olizara Posła Woiewodztwa kiiowskiego ktory procedere iuz to był z praktyki. PasPam 234.
  • być zabawnym wojną:
  • jakiegoś być waloru:
    • »mieć jakieś znaczenie; być wartościowym, cenionym«
    • I samo tego wyraznie przyswiadcza pismo że taki Człowiek wielkiego iest u Nieba Waloru y respektu. PasPam 149a.
  • być jakiejś stymy:
    • »cieszyć się szacunkiem«
    • Masz prawda z kąd brać pochob do wielkiey Dzielnosci Przeglądaiąc się w Aktach swey starozytnosci ktore z Dziadow z Naddziadow takiey Stymy były Ze podobnoby serce kamięnne zmiękczyły. PasPam 273.
  • (Był) zjazd wielki:
    • »przybyło wiele osób«
    • Węsele było bardzo zacne y z iazd wielki. PasPam 257v.
  • w poniewierce być:
    • »być pogardzanym przez kogoś«
  • coś jest ze zgubą czyjąś:
    • »coś dzieje się wywołując czyjś upadek«
    • Iuz to ex ore Apollinis zdrowa rada choc by to miało bydz ze zgubą Oyczyzny. PasPam 191.
  • być pogotowiu:
    • »być przygotowanym do czegoś«
    • Przyszedł tedy ordynans od Krola do Woiewody aby [...] bydz pogotowiu do ruszenia zaraz po Wielkiey nocy. PasPam 81.
    • Czarniecki [...] kazał otrąbic że by za dwie godzinie było woysko pogotowiu w siadac nakon. PasPam 111v.
    • Bądzcie pogotowiu iezeli bym wąm tu przyprowadził gosci. PasPam 236v.
  • sobie być posłem:
    • »reprezentować tyllko siebie«
    • Odprawuie się nie Seym bo ten per Nuntios Terrestes A tu tota Respublica y kozdy sobie iest posłem. PasPam 241.
  • :
    • »jest to zgodne z rzeczywistością«
  • być na pogotowiu:
    • »znajdować się w stanie gotowości«
    • Przychodzą listy od krola [...] Azeby zapowtornym Ordynansem bydz napogotowiu Ad Regressum ku Granicy. PasPam 73.
  • być w cenie II:
    • »popłacać«
    • Iést w cenié/ w pieniądzách/ v. Popłaca. Kn 247.
  • jak w błoto wrzuconym być:
    • »być marnowanym, trwonionym«
    • Nadewszystko zaś alteracyi, gniewu [...] wystrzegać się trzeba. Inaczey wszystkie lekarstwa iak w Błoto razem z pieniędzmi wrzucone będą. BeimJelMed 344.
  • tylko czyje [są] bydła:
    • »komuś się dobrze powodzi, ktoś jest szczęśliwy«
    • Świát im nie zágrodzony/ wszędy sobie wolni/ Choćże też żon odeszli/ Młodzieńcy to Szkolni. Gdy kálámarz u pása á zá czapką igłá/ A párteski w tłomoczku tylko iego bydłá. NowSow 30 nlb.
  • jak w błoto wrzuconym być:
    • »być marnowanym, trwonionym«
    • Nadewszystko zaś alteracyi, gniewu [...] wystrzegać się trzeba. Inaczey wszystkie lekarstwa iak w Błoto razem z pieniędzmi wrzucone będą. BeimJelMed 344.
  • czerwonym jako cegła być:
    • Vpiwszy sie Nagle Vmarła, y po Smierci Czerwona iako Czegła była. KomonDziej 179.
  • być w cenie I:
    • »być cenionym, mieć wysoką wartość«
    • Gorzałczysko unich nim nay bardziey Smierdzi tym w większey iest Cenie. PasPam 166.
  • tak jest bogaty, jakoby przy dobywaniu Konstantynopolu był przytomny:
    • »ktoś bardzo wzbogacił się, zwłaszcza na zdobyczach wojennych«
    • Taka zdobycz w nim dla zołnierzy były, iz kilka czasow potym przypowiesc kiedy kto bogatego chciał wyrazić bywała: Tak jest bogaty Iakoby przy dobywaniu Konstantynopolu był przytomny. IntrHist 52.
  • być u biesa:
    • »stracić życie, umrzeć, zginąć«
    • Na Sczurkj [...] Lepsze to [trucizna] nizli Łapyce y kotky ale caue by pies nie dopadl, albo człowiekowy nie zadano bylby u Biesa. GrodzMisc 160b.
  • bies komuś był po czymś:
    • »nic dobrego z tego nie wynikło, to wszystko na nic«
    • chodzi po rynku chudak łeb zwiesiwszy słudzy Wszyscy poodstawali palcem pokazuią Co żywo szydzi mowiąc a bies mu był potym. OpalKSat 100v.
  • być u bóla:
    • »zginąć, przepaść«
    • Bezemnie dáwnobyście iuż byli u bola! Y gdyby mnie niebyło, niebyłoby Krola! CorMorszACyd 114.
  • dyjabeł się kogoś będzie pytał:
    • »nikt się nikogo nie będzie pytał, radził«
    • Wspomni WMMPan sobie przed kimes po Sądzie Pana Marszałka rzekł Diaboł się iuz kogo będzie pytał wprowadziemy tego [sc. kogo] będziem chcieli. PasPam 195.
  • być na chałupie u kogoś:
    • »zamieszkiwać gdzie jako komornik«
    • Beł [Maciejowski] potym kilkanaście lat na chałupie w Czaplach Wielkich u p. Trepki. TrepNekLibDworz 221.
  • być u kogoś w podejrzaniu:
    • »nie wzbudzać w kims zaufania«
    • Spytał potym coz tam za Towarzysz u krola Io MSCi był wpoderzaniu? [!] PasPam 172.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • Im kto bogatszy, tym skępszy iest, quo quis ditior, eò tenacior est. WojnaInst 146.
  • Choć ludzi jest gwałt a o człowieka czasem trudno. PasPam 249v.
  • [...] Nie mászli Cnoty, ábo nie wiesz temu co rzec, Nie rádziłbym ci głowy podnosić nád korzec, Zebyś nie wziął w nię, wedle przypowieści strychem Niż być złym Gwárdyánem. lepiey prostym Mnichem. PotPocz 113.
  • I ty/ y żoná y cháłupá/ y wszystko twoje/ (scil.jest) Du/ dein Weib/ deine Hütte/ und alles das deine/ ist mein. [Also pflegen die Polnischen von Adel wieder ihre leibeigene Unterthanen zu sagen]. DobrGram 427-428.
  • Broń mieyscem/ Rusnicá w lesie/ Kopija w polu/ Miecz ná vlicy/ Puginał w cieśni. Strászne są. ŻabPol B2.
  • Człowiék nié bydlę/ to iest/ nié ma żyć iák bydlę. KnAd 132.
  • Lepiey iest więcey mieć łanow niźli dworow: więcey bydłá ná oborze niźli szat w komorze. PetrSEk 12.
  • Niemand ist ohne Fehler/ (Gebrechen/) Żaden nie jest bez jákiego Błędu, (káżdy Dudek ma swoy czubek;). ErnHand 336-337.
  • BOUE [...] MOWIĄ przysłowiem: Dom iák cale iest z błota y z gliny zá dom ladaiako stiwany [!]. DanKolaDyk I, 216.
  • Nie bądź błaznem/ kiedy nie możesz być wielkim Pánem. RysProv X, 1.
  • Nié czyń się błaznem gdyś nié iést. KnAd 564.
  • Sędziá co dáry bierze/ Vrzędnik co z chłopy bráta. Niepewni są. ŻabPol B3.
  • Lepiey być dobrem chłopem/ niż złem popem. KnAd 482.
  • Máli być ládá iákim Popem/ lepiey że będzie dobrym chłopem. RysProv VIII, 9.
  • Masz li być złem popem/ ráczey bądź prostem chłopem. KnAd 482.
  • Zakonnik w Celli/ Zołnierz we zbroi/ Człek przy prawie. Bespieczni są. ŻabPol B1v.
  • Koń bossy ná lod/ Bot dziuráwy ná błoto/ Tępa siekierá ná drwá Niebespieczni są. ŻabPol B1.
  • Chłop ma być iáko násiekány kiy. RysProv I, 10.
  • Kto w dziesiąci leciech/ nie będzie nadobny/ we dwudziestu gładki/ we trzydziestu duży/ we czterdziestu mądry/ w piąciudziesiąt bogáty/ wsześciudziesiąt nabożny/ tedy iuz do śmierci tákim nie będzie. RysProv VII, 7.
  • Szubiénicznik/ wisiéléć [!][...] Nostri per probrum dicunt talibus: Byłeś w-katowskich rękách. Kn 1126.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Podhasła

BĘDĄCY

im. przym. czyn.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
lp M. m   będący
ż   będąca
n   będące
D. m   będącego
ż   będącej
n   będącego
C. m   będącemu
ż   będącej
n   będącemu
B. m żyw   będącego
nżyw   będący
ż   będącą
n   będące
N. m   będącym
  będącem
ż   będącą
n   będącym
Ms. m   będącym
ż   będącej
n   będącym
lm M. mos   będący
nmos   będące
D.   będących
C.   będącym
  będącem
B. mos   będących
  będące
nmos   będące
N.   będącemi
  będącymi
Ms.   będących
Najwcześniejsze poświadczenie:
Znaczenia
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 20.02.2025

BYŁY

im. przym. prze.
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
lp N. ż   byłą
liczba mnoga
lm D.   byłych
B. nmos   byłe
Najwcześniejsze poświadczenie:
1628
Znaczenia
hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
  • Coż? niestałoli iuż prawdźie słow y rzecży prawdźiwych do obrony śiebie/ że sie y ná słowá y ná rzecż nieprawdźiwą sposobiwszy/ rzecży niebyłe vdáie zá istotne? SmotApol 45.
  • Gdźie po wielu oboiey strony publicżnych dysputácyách/ y priwatnych znoszeniách sie/ Grękowe wyznánie pochodzenia Duchá ś[więteg]o. y od Syná/ práwosławne bydź/ wyználi/ przyięli/ podpisáli/ y Vnią z sobą zobopolnie zámknęli. Ktorey nie sprzećiwił sie żaden zbyłych ná Soborze tym Grękow/ tylko ieden Márek Epheski. SmotApol 138.
  • Ale we wszystkim boską opatrzność adoruję, że choć przy takiej zawziętości i niesprawiedliwości uszkodzić honoru naszego nie mogli, i nasz honor, który jest inexpugnabilis, takową, nigdy in paritate votorum niebyłą, sentencją sami ugruntowali. MatDiar 622.
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Data ostatniej modyfikacji: 20.02.2025
Autorzy: SPas
Data ostatniej modyfikacji: 20.02.2025