Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
ELEKTRONICZNY SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I XVIII WIEKU
znajdź hasła
wyszukiwanie zaawansowane
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

CHART

rzecz.
m
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: CHART, HART
Notowanie w słownikach

Notowany w słownikach:
SStp, Kn, T, SWil, SW, SJP

Nienotowany w słownikach:
SXVI (?), L (?)

Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   chart ||   hart
D.   charta
C.   chartowi
B. uż. żyw.   harta ||   charta
N.   chartem
Ms.   charcie
liczba mnoga
M. uż. osob.   charci
uż. nosob.   charty
D.   chartów
C.   chartom
B. uż. nosob.   charty
N.   charty
  chartami
Znaczenia
1. »pies myśliwski, szybki i wytrzymały w biegu; rasa tych psów«
  • – Myśliwcy upatrować zwykli, że jednego psa dobrego i psicę chowają do ustawnego rozpładzania gniazda, a po rączym charcie abo charcicy zrzadka leniwe szczenięta bywają. DorHipTur 32.
  • – My tak w myślistwie mieć chcemy, żeby każdy szczwacz miał swoje charty, któremiby nikt drugi nie szczwał jedno on sam. OstrorMyślTur 47.
  • – Iáko po długiej pracey zmordowáni Chárci się názad do smyczy wracáią: Kiedy iem zbędzie z polá prędka łáni/ Ktorą vgonić w chroście trudno máią. TasKochGoff 165.
  • – Chárt/ Canis venaticus grandior et agilior, Vertagus [...] Vertragus. Kn 63.
  • – Chart czarny stopy białe koniec ogona białego nazywa się [...] Kruczek. ArchRadziw 1638 184, 3.
  • – Gdy záiącá zoczy chárt w polu niemáłym/ Ten sobie zgonić życzy/ ow uyść z zdrowiem cáłym. OvOtwWPrzem 30.
  • – Desolatia wSląsku ze gdym wtych dniach ze psy był za granicą, tedy zaiący y liszek więceym nie znaidował iako wSamych wsiach, a iako zwierz chartom do wsi zbywa wpolu poszczwany tak e contra ludzie ze wsi do lasow uciekaią. OpalKListy 75.
  • – Są też Tatarowie myśliwi, chowają ptaki [...] Mają i charty kosmate. Konie mają bardzo dobre. KamDŁużDiar 382.
  • – Dał mi charta białego pan Platter, zowią go Junkier. ChrapDiar I 413.
  • – Kto mysliwy, po sniegu zwierza z charty tropi. PotWoj 37.
  • – Inszych psow [wydra] nielubiła y iak do izby przyszedł zaraz go wycięła choc by był nay rosleyszy chart. PasPam 252v.
  • – Charty były y piękne y rosłe. PasPam 256.
  • – Do myslistwa zas z charty mowiąć rozmnozyłęm był sobie gniazdo, chartow. PasPam 256.
  • – Kruk na de psy lata czasęm tez padnie na charcie. PasPam 256v.
  • – Przyiechał kto do mnie to Liszka po podworzu z chartami igra. PasPam 256v.
  • – Cosz gdy niedzwiedzia duzego się zdarzy, Poszczwac brytany: ten z zadu ow zprzodu, Charci w secundzie, y drobni ogarzy, A ia długiego niedaiąc rozwodu, oszczep w nimtopię. PotSyl 20.
  • – Wilka haniebnie wielkiego, kusego, szkody wielkie czyniącego, pod samą sadzawką żubrzycką uszczwałem gdzie siła hart Feruj dokazywał. ZawiszaPam 61.
  • – *Chien courant. Canis celer, ou cursor* [...] Chart pies prętkonogi. DanKolaDyk I, 303.
  • – Koło tego Miasta [Aleksandrii] [...] iest Ptak do pardw nászych podobny, nie látaiący, lecz pieszo biegaiący, ale taką chybkością, ze go charty ugonić nie mogą. ChmielAteny II 658.
  • – Sztuka psa ukraść, wyżła czy ogara, Charta, Brytaná, wszakże to psia para. DrużZbiór 462.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • chart szczwacki:
    • – Psiarnia na Charty Szczwackie z ławami wesrzodku. ArchRadziw 1638 184, 1.
    • – Regestr Chartow Szczwackich. ArchRadziw 1638 184, 4.
  • chart legawy:
    • – Summa Summaru[m] wszytkich Psow Gonczych Brytanow, Pokurciow Chartow legawych Szczeniąt zniosszy w Komput uczyni [...] 145. ArchRadziw 1638 383, 3.
  • chart maliński:
    • – Mereor vel tantillum za taką uczynnosc. Partesky Francuskich piesni takze posyłam od mego Gonfarona. a charta malinskiego srodze pieknego y kształtnego odeslę przes P. Gronowskiego. OpalKListy 499.
  • chart podolski:
    • – Szubę przytym Sobolą/ y w iásnym Zegárek Krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle Bászy/ w hebanowych łożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách. TwarSLeg 70.
  • pokojowy chart:
    • – Naprzeciw tey Izby Psiarnia Nowa na Pokoiowe Charty z ławami wesrzodku. ArchRadziw 1638 184, 1.
  • chart postrzemienny:
    • – Charty mają mieć, nie możeli być wszystko postrzemienne, przynajmniej pilne, żeby się prędko do swego szczwacza wracali. OstrorMyślTur 53.
  • chart pożary:
    • – Po natenczas wziąłem cudnych smycz chartów pożarych. ZawiszaPam 36.
  • smycz chartów (sz. zm.):
    • – Szubę przytym Sobolą/ y w iásnym Zegárek Krysztale Parę długich Bołduckich Iánczarek/ Imbraim pośle Bászy/ w hebanowych lożach: Y smycz chártow Podolskich w złoconych obrożách. TwarSLeg 70.
    • – Chartow smyczow 1 1/2. ArchRadziw 1638 343, 4.
    • – P. Bobolecki tesz wział smycz chartow albo raczej charcic. OpalKListy 263.
    • – Trzydziesci ssfor masz w psiarni chartow kilkanascie Smyczy. OpalKSat 99v.
    • – Król niedaleko knieje stał, mając dwie smyczy chartów blisko siebie. LubSArtPol 227.
    • – Po natenczas wziąłem cudnych smycz chartów pożarych. ZawiszaPam 36.
  • chart strzemiennny:
    • – Szczwacze, którzy chartów strzemiennych nie mają, mają też charty na smyczy pobrać, wszyscy w czas sobie zajeżdżać. OstrorMyślTur 49.
Związki frazeologiczne

  • uciekać jak przed chartem zając:
    • »uciekać bardzo szybko, w popłochu«
    • – On [Dawid] Pan lat sześćdziesiąt maiąc Ucieka [przed Absalonem] w nocy boso, iak przed chartem zaiąc. DrużZbiór 112.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

  • – Więc się oba [towarzysze] ku drzewu posuną w zawody, Ale zwyczajnie rączszy przed leniwszym wprzody. Dlatego mu cug puścił, gdy ow w wielkiej chuci, Co miał urwać na ziemię ono jabłko zruci. A ten go łupiąc: Przykład oczywisty, rzecze: Że często chłystek porwie, chartowi uciecze. PotFraszBrück II 210.
  • – Y w łowy kto chárty prowádzi/ á chárci do kuchni wolą/ nie wiele náłowi. BirkNiedz 196.
  • – Bog sam widząc że z ciebie ni iemu świeca/ ni czartu ożog/ że/ pod pokrywką pobożności/ twey lubieżności szukasz; a (iák więc mowią) iednym charte[m] dwoch zaięcy gonisz. BujnDroga 71.
  • – Koń w dzielności/ Páchołek przy trunku/ Chárt v zaiącá. Iakim się raz pokażą, tákim ie długo rozumieć może. ŻabPol A3v.
  • – Chart pokorny/ ogarz łákomy/ wyżeł zwádliwy. RysProv II, 2.
  • – Inszy chárt porwie kotá, nie ten co dogoni. PotPocz 66.
Przenośnie
  • Iuż y wciekła Alekto ná iad on záżarty Pospuszczałá z Awernu nieścignione chárty: Iuż żywe pochodnie po Stambole siały Furye/ á mury się Száráiowe chwiały.TwarSLeg 56
  • WIdząc Lisá, z tákowym: ná grobie napisem? Szláchcić tu leży, co się pieczętował Lisem, Lezyć, rzekę, lecz żywy? czy nowinász mu to, Choć go ná polu chárty, rączemi uszczuto?PotPocz 107
  • Ledwie się z której strony zdaleka nieprzyjaciel pokazał, alić wnet do hetmanów supliki o którą chorągiew Elearów; to ich wprzód wypchano jak ogarów, a skoro Turki jak zająca wsparli, nie wiela za nim chartów wypuszczono, musieli sami pod obóz turecki doganiać.DembPrzew 46-47
a) »element herbu wyobrażający charta«
  • – Ma bydz [...] na Hełmie pucharta ż obrozą [w herbie Pobóg]. HerbOr 172.
  • – Na Chełmie Chart Zobręcą iezyk s pascęki Wywiesieł [w herbie Starża]. HerbOr 215.
  • – Filipowicz herbu Pobog, z tą iednak rożnicą, ze na hełmie kładą harta. NiesKor II 149.
  • – Na hełmie hart z obrozą z łapami do gory przedniemi, ięzyk z paszczeki wywiesił. NiesKor II 354.
  • – Korczak Herb [...] Korytyńscy pod wrębami [...] kładą Xiężyc iakby opasywał wręby, na hełmie głowa charta. NiesKor II 603.
  • – KRĘSKI herbu Nadelwicz to iest chart pod drzewem, iakieby zaś drzewo pola, iaki kolor, hełm iaki, y kształt tego herbu, nie mam wiadomości. NiesKor II 704.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

Użycia metajęzykowe
  • - Gehet eigentlich auff ámi auss// sie wird aber auch offtmals abgekürtzet/ als: z Krolmi an stat z Krolámi mit den Königen/ z chárty an statt z chártámi mit den Windhunde[n]. DobrGram 145
Więcej cytatów w Korpusie Barokowym 
Autorzy: WM
Data ostatniej modyfikacji: 05.04.2023